Türkiye Türkçesinde {-sa} Biçimbirimi Dışında Koşul Bildiren Söz Dizimsel ve Sözlüksel Birimler

Bir oluş veya kılışın bir şarta/koşula bağlı olduğunu belirtmek için kullanılan tasarlama kipine kimi bilim insanlarınca şart kipi, kimilerince de şart gerundiumu denir. Türkiye Türkçesi gramerlerinde şart/koşul kipi ya da gerundiumu işaretleyicisi olarak {–sA} biçimbirimi verilmektedir. Bu biçimbirim hemen hemen bütün Türk yazı dillerinde aynıdır. Ne var ki, Türkiye Türkçesinde bu biçimbirim dışında da koşul bildiren yapılar vardır. Bunlardan biri {fiil+DI+kişi} yapısının ikili kullanımını takip eden olumsuz biçimidir. “Ödevini bugün bitirdin bitirdin, bitirmedin, öğretmen sana çok kızacak” örneğinde olduğu gibi bu yapı “Ödevini bugün bitirmezsen, öğretmen sana çok kızacak.” yapısıyla aynı anlamdadır. Koşul bildiren bir diğer yapı da {fiil+Ar+kişi fiil+mAsInA}(dA/ama) yapısıdır. Bu yapı {fiil+Ar+dI+kişi fiil+mAsInA} (dA/ama) ve {fiil+(y)AcAk+kişi fiil+mAsInA} (dA/ama) biçimlerinde de çoğaltılabilir.“Ödevi bugün bitiririm bitirmesine deçok işim var”örneği de “Çok işim olmasa, ödevi bugün bitiririm” yapısıyla aynı anlamdadır. Aksi takdirdebağlacı da koşul bildiren yapılardan biridir. “Ödevinizi bugün teslim ediniz. Aksi takdirde, dersten kalacaksınız.”cümlesi, “Ödevinizi bugün teslim etmezseniz, dersten kalacaksınız.” cümlesiyle aynı anlamdadır. Dolayısıyla, Türkiye Türkçesinde eylemin gerçekleşmesini koşula bağlamak için tek yapı {–sA} biçimbirimi değildir. Biz bu makalemizde Türkiye Türkçesinde {–sA}biçimbirimi dışında, koşul anlamı veren söz dizimsel ve sözlüksel birimler üzerinde duracak, bunların kullanımına örnekler verecek ve bu yapıların da dil bilgisi çalışmalarında ele alınması konusunda önerilerde bulunacağız.

Syntactic and Lexical Units That Express Conditional Except The Morpheme {-sa} in Turkish

When the action in the main clause takes place only when certain conditions are fulfilled, this is called a conditional mood. The suffix given in the grammar books for this mood in Turkish is {–sA}. Some linguists, however, give this morpheme in the mood chapters, while some argue that it must be given in the gerunds chapters. This {–sA} is a common morpheme that is used almost in all Turkic dialects. However, there are some other structures in Turkish that convey the meaning of conditional without using this suffix. One of these is using {verb+DI+personal suffix} twice. The example “Ödevini bugün bitirdin bitirdin, bitirmedin, öğretmen sana çok kızacak”shows that when this structure is used twice it is followed by the negative form and it means “Ödevini bugün bitirmezsen, öğretmen sana çok kızacak.”Another structure is {fiil+Ar+kişi fiil+mAsInA}(dA/ama), which can be used as {fiil+Ar+dI+kişi fiil+mAsInA} (dA/ama) and {fiil+(y)AcAk+kişi fiil+mAsInA} (dA/ama) as well. The example “Ödevi bugün bitiririm bitirmesine deçok işim var” shows that it hasthe same meaning and function as “Çok işim olmasa, ödevi bugün bitiririm”. The transitions or conjunctions aksi takdirde, yoksa, aksi halde, etc. also convey the meaning of conditional. The sentence “Ödevinizi bugün teslim ediniz. Aksi takdirde, dersten kalacaksınız.”gives the same meaning that the sentence “Ödevinizi bugün teslim etmezseniz, dersten kalacaksınız” gives.All in all, the suffix {-sA} is not the only way to make conditional sentences in Turkish. In this paper, I will focus on the structures that have the same meaning and function as {-sA} in Turkish, give examples and suggestions as to the inclusion of these structures in the grammar books.

PDF

___

Atay, O. (1984). Tutunamayanlar (3. Baskı). İletişim Yayınları.
Bilgegil, M. K. (2009). Türkçe dilbilgisi. Salkımsöğüt Yayınları.
Bozkurt, F. (1995). Türkiye Türkçesi. Cem Yayınevi.
Chomsky, N. (1965). Aspects of the theory of syntax. The M.I.T. Press.
Cüceloğlu, D. (2001). Yetişkin çocuklar (22. Basım). Remzi Kitabevi.
Ediskun, H. (2004). Türk dilbilgisi sesbilgisi-biçimbilgisi-cümlebilgisi. Remzi Kitabevi.
Efendioğlu, S. (2006). Cümle menşeli edatlar. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (31),#193-207#. https://doi.org/10.14222/turkiyat804
Eker, S. (2015). Çağdaş Türk Dili. Grafiker Yayınları.
Develi, H. (1995). “-sA eki nedir? Kip mi?, Zarf-fill mi?.” İlmî Araştırmalar : Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri,(1). #91-94#.
Fazıl, N. (1998). Yeniçeri (6. Basım). Büyük Doğu Yayınları.
Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları. GTS. Güncel Türkçe sözlük. erişim 03.05.2017.
Gülsevin, G. (1990). “Türkçede –sA şart gerundiumu”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 467, 276- 279.
Gürkan, D. Ö. (2016). Türkçede belirteç işlevli bağımlı cümleler. Grafiker Yayınları. İlkbahar, M. erişim 03.05.2017.
Karahan, L. (1995). “-sa / -se eki hakkında”. Türk Dili, (516), #471-474#.
Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları. https://doi.org/10.29000/rumelide.336587
Kulin, A. (2004). Gece sesleri (3. Baskı). Remzi Kitabevi. Lidar, A. erişim 03.05.2017.
Öner, M. (2011). Türkçe yazıları. Kesit Yayınları.
Pamuk, O. (2008). Masumiyet müzesi. İletişim Yayınları.
Sezer, A. (1979). Üretimsel-dönüşümlü dilbilgisinin Türkçe’ye uygulanması üzerine bir gözlem. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 26-27, #165-172#.
Sezer, Ş. (2016) Kolpaçino 3. Devre [Film]. Türkiye.
Tahir, K. (2001). Kurt kanunu (8. Basım). Tekin Yayınevi.
Uzuner, B. (2000). İki yeşil su samuru (36. Basım). Remzi Kitabevi.
Üstünova, K. (2006). Ama’nın işlevleri. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(10), #79-92#. https://doi.org/10.21550/sosbilder.316115

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ