Hasan İSİ

Eski Uygurca Uṣṇīṣa Vijayā Dhāraṇī Sūtra’da Geçen +lar(I)+lıġ Topluluk Yapısı Üzerine

Türk dilinin yabancı kültür çevreleriyle dilsel temasa geçtiği dönem olan Eski Uygur Türkçesi, özellikle Budizm temelinde gelişen zengin malzemelere dayalı edebî geleneğe sahip bir dönemdir. Budizmin Mahāyānamezhebi temelinde gelişen ve Budizmin asırlar boyu süren sıkıcılığına karşı tepki niteliği taşıyan Tantrik Budizmi benimseyen Uygurlar, Yüan hanedanlığı döneminde Tantrik Türk Budizmine dayalı dhāraṇīedebiyatınıoluşturarak Türk diline zengin malzemeler sunmuştur. Uygurların benimsedikleri bu Tantrik anlayış, tören, sembol, dua ve büyülere önem veren dinî düşünce sistemini yansıtmaktadır. Uygurlar tarafından 8. yüzyıldan 14. yüzyıla kadar benimsenen farklıdinler üzerineyorumlar dışında Tibet Budizminin 13. ve 14. yüzyıllarda Turfan bölgesinde İslamîdöneme rağmen güçlübir etkide olduğu görülmektedir.Uygurlarda da görülen ve etkileri yoğun olan Tantrik Budizm, Budalığa hızlıca ulaşmak için sayısız özel teknik ve Budistuygulamaların son noktasınıoluşturduğu için genellikle “Metot aracı”olarakadlandırılır. Özellikle mantraların,görsellerin ve Tanrıların kullanımıyoluyla, bazıuyanmalar gerçekleşmektedir. Bunlar,derin dinî tecrübe ile Budalığa uzun Bodisattva yolundan daha kısa ve hızlışekildeulaşma amacından ileri gelmektedir. Bu edebiyata ait eserlerden Uṣṇīṣa Vijayā Dhāraṇī Sūtra, dil içi ve dil dışı özelliklerden hareketle, 13. ya da 14. yüzyıla dayandırılan Tantrik bir metin olarak “Tüm Kötülüklerden Arınma” amacını taşıyan büyü metni olarak bilinmektedir. Bu çalışmada, genellikle Buda topluluğu ile ilişkili yüksek zümre anlamında terimler üreten+lArIlIġ yapısına değinilerek bu topluluk yapısının oluşma biçimlerine, yaşanan kalıplama olayı ile bu biçimbirime yüklenen dinî fonksiyona değinilmek hedeflenmiştir.

On the Collective Structure of Old Uyghur Uṣṇīṣa Vijayā Dhāraṇī Sūtra

Old Uyghur Turkic, which was the period when Turkic language came into linguistic contact with foreign cultural circles, is a period with a literary tradition based on rich materials developed especially on the basis of Buddhism. Uyghurs adopting Tantric Buddhism, which developed on the basis of the Mahāyāna Buddhism and which reacted against the boringness of Buddhism for centuries, presented rich materials to the Turkic language by creating dhāraṇīliteraturebased on Tantric Turkish Buddhism during the Yuan dynasty. Except for the comments on the different religions adopted by the Uyghurs from the 8th to the 14th century, Tibetan Buddhism seems to have had a strong influence in the Turfan region in the 13th and 14th centuries despite the Islamic period.Tantric Buddhism, which is also seen in Uyghurs and has intense effects, is often called the “Method tool”because it is the end point of numerous special techniques and Buddhist practices to quickly reach Buddhahood.Some awakenings take place, especially through the use of mantras, images and Gods. These come from the aim of reaching Buddhahood shorter and faster than the long Bodisattva road with deep religious experience.This Tantric understanding adopted by the Uyghurs reflects the religious thought system that attaches importance to ceremonies, symbols,prayer and magic. Among the works of this literature, Uṣṇīṣa Vijayā DhāraṇīSūtra is known as “Purification of All Evil” olarak as a Tantric text based on the 13thor 14th century, based on the language and non-linguistic features. In this study, it is aimed to mention the formation of this collective structure and the religious function attributed to this morphology by the formation of this community structure, which generally produces terms in the meaning of high group related to the Buddha community.

PDF

___

Buswell, R. E. (2004). Encyclopedia of Buddhism A-L. Thomson Gale.
Can, K. (1986). Üniversite ve yüksekokullar için Türk dili. Kıral Matbaası.
Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre–thirteenth century Turkish. Oxford University Press.
Elmalı, M. (2015). Eski Uygurca gramer terimleri vibakti-samaz. Kesit Yayınları.
Elverskog, J. (1997). Uygur Buddhist Literature. Brepols. https://doi.org/10.1484/m.srs-eb.5.112509
Encyclopedia Britannica (Mayıs, 2020). Uṣṇīṣavijayā. https://www.britannica.com/topic/Usnisavijaya
Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation. A functional approach to the lexicon. 1-2. Otto Harrassowitz.
Erdal, M. (2004). A grammar of old Turkic. Brill.
Gabain, A. von (2007). Eski Türkçenin grameri. Mehmet Akalın (Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
İsi, H. (2019). Eski Türkçe tantrik bir metin: Uṣṇīṣa Vijayā Dhāraṇī Sūtra. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kara, G. & Zieme, P. (1976). Fragmente tantrischer werke in uigurischer übersetzung. Berliner Turfantexte VII. Akademie Verlag.
Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kaya, K. (2017). Buddhizm sözlüğü. Doğu Batı Yayınları.
Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2010). Gramer terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Müller, F. W. K. (1911). Uigurica II. Abhandlungen der Königlich Preuβischen Akademie der Wissenschaften.
Nizam, O. (2017). Eski Türkçede çokluk ve topluluk yapıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ölmez, M. (2017). Eski Uygurca ikilemeler üzerine. Belleten 65-2. 243-311.
Rinpoche, L. Z. (2008). The benefits of Namgyalma Mantra. Mandala. 32-33.
Roerich, G. (1925). Tibetan paintings. Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
Soka, G. (Ocak, 2020). Samgha. https://www.nichirenlibrary.org/en/dic/Content/S/25
Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tokyürek, H. (2013). Eski Uygurca dini terimlerde yabancı dillerin gramatikal etkisi var mıdır? . VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi 30 Eylül-4 Ekim 2013. 541-554.
Topaloğlu, A. (2019). Karşılaştırmalı Dilbilgisi terimleri sözlüğü. Dergâh Yayınları.
Uzun, N. E. (2004). Dünya dillerinden örnekleriyle Dilbilgisinin temel kavramları: Türkçe üzerine tartışmalar. Türk Dilleri Araştırma Dizisi.
Üstünova, K. (2012). Türkiye Türkçesi ad işletimi(Biçim Bilgisi). Sentez Yayıncılık.
Yakup, A. & Knüppel, M. (2007). Alttürkische Handschriften. Teil 11: Die uigurischen blockdrucke der Berliner Turfansammlung. Teil 1: Tantrische texte. Franz Steiner Verlag.
Yılmaz, H. (2007). Budist metafiziği. Hece Yayınları.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: 4
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ