Araf’takiler: 1950–1980 Arası Eşkıya Temasının Türk Romanına Yansımaları

Eşkıyalık olgusu, özellikle 1950 sonrası Türk romanında yazarların tercih ettiği temalar arasında yer almaktadır. Köy Enstitülerinin kurulmasının ardından burada yetişen enstitülü ve toplumcu–gerçekçi bir dünya görüşüne sahip yazarlar, 1950 sonrası yayımlamış oldukları eserlerle köyün ve köylünün sorunlarını eserlerinin merkezine yerleştirir. Edebiyatın köy üzerinden sosyal meselelere odaklanmasıyla köy edebiyatı/romanı adı altında yeni bir anlayış şekillenir. Bu noktada, toplumcu–gerçekçi bazı yazarlar kırsalda beliren ağalık düzenini, köylünün kendi toprağını ekip biçmesi gerektiğini ve sömürü sistemini eşkıyalık olgusu üzerinden ele almayı tercih eder. Yazarlar, ezen–ezilen, sömüren–sömürülen ve ağa–köylü çatışmasına romanlarında yer vererek bu temaları eşkıyalık çerçevesinde irdeler. Bu sebeple, 1950–1980 arası Türk romanında enstitü çıkışlı ve toplumcu–gerçekçi yazarların ilgisiyle eşkıya temalı romanların sayısında ciddi bir artış gözlemlenir. Yazarlar tarafından kimi romanlarda kahraman–eşkıya aracılığıyla söz konusu haksızlıkların düzeltileceği, kimi romanlarda da eşkıyanın köy toplumunun bilincinin oluşmasındaki önemli bir engel olduğu anlayışı yer alır. Eşkıyalar hakkında kaleme alınan romanlarda temanın ağırlıklı olarak iki görüş üzerinde yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. Bu görüşlerden ilki eşkıyanın uyguladığı şiddete romantik bir yaklaşımın benimsenmesi; ikincisi ise bu kişilerin “adi” suçlular kapsamında değerlendirilerek temanın şiddet, hırsızlık ve soygun anlayışına dayanması üzerinedir. Bir bakıma eşkıya, Araf’ta yaşamaya mecbur bir suçlu görüntüsündedir. 1950–1980 arası eşkıyalığa romantik bir yaklaşımın benimsenmesinde Yaşar Kemal’in İnce Memed romanı dikkat çekerken karşı cephede Kemal Tahir’in Rahmet Yolları Kesti romanı öne çıkmaktadır. Yapılan araştırmalar sonucunda konunun sadece bu iki isim ile sınırlı kalmadığı, dönemin diğer yazarlarının da eşkıyalığı kendi edebî görüşleri üzerinden ele aldıkları fark edilmektedir. Başka bir deyişle, eşkıyalara dair sosyal bilimlerde yaşanan ihtilafın Türk romanına da yansıması söz konusudur. Yapmış olduğu araştırmalarla eşkıyalığa romantik bir bakış açısı benimseyen ve romantik anlayışın temsilcisi konumunda bulunan Eric Hobsbawm’ın sosyal/soylu eşkıyaları ile bu görüşe itiraz eden Karen Barkey’in “karşı–sosyal eşkıyaları” bu makalenin kuramsal altyapısını oluşturmaktadır. Ancak tüm bunların dışında hem Hobsbawm’ın hem de Barkey’in eşkıyalara dair görüşlerini açıklamadan çok daha önce konunun Yaşar Kemal ve Kemal Tahir arasında tartışılmış olması Türk romanının zenginliği olarak yorumlanabilir. Buradan hareketle, 1950–1980 arası Türk romanında sosyal/soylu eşkıya ve “karşı–sosyal eşkıya” romanlarında öne çıkan tematik eğilimler bu çalışmanın ana yapısını meydana getirmektedir.

Those Staying In Limbo: Reflections of the Bandit Theme on the Turkish Novel between 1950–1980

The phenomenon of banditry is among the themes preferred by the authors, especially in the Turkish novel after 1950. After the establishment of the Village Institutes, the writers who grew up here with an institute and a socialist–realistic world view place the problems of the village and the villargers at the center of their works with the works published after 1950. With the focus of literature on social issues through the village, a new understanding takes shape under the name of villaga literature/novel. At this point, some socialist–realist writers prefer to consider the holoty order emerging in the countryside, the peasant’s need to cultivate his/her own land, and the exploitation system through the phenomenon of banditry. The writers examine these themes within the framework of the phenomenon of banditry. The writers examine these themes within the framework of the phenomenon of banditry by giving place to the oppressor– oppressed, exploiter–exploited and the conflict of the agha–peasant. For this reason a significant increase is observed in the number of bandit–themed novels in Turkish novels between 1950–1980, with the interest of institute–based and socialist–realist writers. The writers have an understanding that in some novels the injustices in question will be corrected by means of the hero–bandit, and that the bandit is an important obstacle in the formation of the consciousness of the village society in some novels. It is understood that the theme in the novels written about bandits mainly focuses on two concepts. The first of these concepts is the adoption of a romantic approach to the violence perpetrated by the bandit, the second is that these people are considered within the scope of "common" criminals and the theme is based on the understanding of violence, theft and robbery. Bandit seems like a criminal who is forced to be living in Limbo. While Yaşar Kemal's novel İnce Memed attracts attention in the adoption of a romantic approach to banditry between 1950 and 1980, Kemal Tahir's novel Rahmet Yolları Kesti stands out on the opposite side. As a result of the research, it is realized that the subject was not limited to these two names, but that other writers of the period also discussed banditry through their own literary views. In other words, it is evident that the conflict in social sciences regarding bandits has its influence on Turkish novel. The social–noble bandits of Eric Hobsbawm, who adopted a romantic perspective on banditry with his research, and objecting to this view, Karen Barkey's "counter–social bandits" constitute the theoretical basis of this article. However, apart from all these, the fact that the subject was discussed between Yaşar Kemal and Kemal Tahir long before both Hobsbawm and Barkey expressed their views on the bandits can be interpreted as the richness of the Turkish novel. Based on this, the thematic tendencies that come to the fore in the social–noble bandit and “counter–social bandit” novels in the Turkish novel between 1950 and 1980 constitute the main structure of this study.

PDF

___

Akdağ, E. (2012). “Kemal Tahir’in romanlarında toprak ve ağalık sorunu.” Türkiye’nin ruhunu arayan aydın: Kemal Tahir özel sayısı. Hece aylık edebiyat dergisi: S 181. Hece Basın Yayın Ltd. Şti. 244–251.
Akın, C. (2007). “Eşkıyalık ve İnce Memed.” Kitap–lık: S 101. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayınları. 93–102.
Barkey, K. (2016). Eşkıyalar ve devlet: Osmanlı tarzı devlet merkezileşmesi (Çev. Zeynep Altok). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Benjamin, W. (2014). “Şiddetin eleştirisi üzerine.” Metis defterleri (Yay. haz. Aykut Çelebi, Çev. Ece G. Çelebi). Metis Yayınları, 19–42.
Beşikçi, İ. (1970). Doğu Anadolu’nun düzeni: sosyo–ekonomik ve etnik temeller 1. Yurt Kitap Yayın.
Boran, B. (1992). Toplumsal yapı araştırmaları. Sarmal Yayınları.
Bosquet, A. (2003). Yaşar Kemal kendini anlatıyor (Çev. Onat Kutlar ve Altan Gökalp). Adam Yayınları.
Buğra, T. (1997). Küçük Ağa. Ötüken Neşriyat.
Campbell, J. (2017). Kahramanın sonsuz yolculuğu (Çev. Sabri Gürses). İthaki Yayınları.
Devellioğlu, F. (2005). Osmanlıca–Türkçe ansiklopedik lûgat (Yay. haz. Aydın Sami Güneyçal). Kitabevi Yayınları.
Gündüz, O. (2007). “Toplumcu–gerçekçi bakış.” Türk edebiyatı tarihi: 4 (Ed. Talât Sait Halman vd.). TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 307–322.
Hançerlioğlu, O. (1954). Ekilmemiş Topraklar. Varlık Yayınları.
Hobsbawm, E. (2011). Eşkıyalar (Çev. Osman Akınhay). Agora Kitaplığı.
Hobsbawm, E. (2014). İlkel Asiler (Çev. Uygur Kocabaşoğlu). İletişim Yayınları.
Kaplan, R. (1997). Cumhuriyet dönemi Türk romanında köy. Akçağ Yayınları.
Karabulut, T. (1971). Çepel Dünya. Ararat Yayınevi.
Karpat, K. (1971). Çağdaş Türk edebiyatında sosyal konular. Varlık Yayınları.
Kaya, M. (2004). Türk romanında destan etkisi. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Kemal Tahir (1973). “Eşkiyalık üstüne.” Türkiye defteri aylık edebiyat–siyaset dergisi: S 4 (Söyleşi: Ferit Güneri). Garanti Matbaası, 1–6.
Kemal Tahir (20017). Rahmet yolları kesti. İthaki Yayınları.
Kemal Tahir (2018). Köyün kamburu. İthaki Yayınları.
Kemal Tahir (2018). Yediçınar yaylası. İthaki Yayınları.
Kıyafet, H. (2015). Komünist imam. Ceylan Yayınları.
Kolektif (2010). Tanzimat’tan bugüne edebiyatçılar ansiklopedisi 1–2 (Ed. Murat Yalçın). Yapı Kredi Yayınları.
Moran, B. (1996). Türk romanına eleştirel bir bakış 2. İletişim Yayınları.
Özcan, A. (2012). Eşkıyanın ‘adi’ şiddetinin siyasallığı ve yasa yapıcı mirası. Kebikeç, 34, 7–23.
Özcan, A. (2018). “Ama eşkıyalık çağı kapandı!” modern Türkiye’de son Kürt eşkıyalık çağı: 1950–1970. İletişim Yayınları.
Polat, Ö. (2013). Mahmudo ile Hazel. Evrensel Basım Yayın.
Rank, O. (2018). Kahramanın doğuş miti: mitolojinin psikolojik yorumu (Çev. Gökçe Yavaş). Pinhan Yayınları.
Sertoğlu, M. (1969). Atçalı Kel Mehmet Efe. İtimat Kitapevi.
Stevens, A. (1999). Jung. Kaknüs Yayınları.
Şenkal, T. (1979). “Türk romanında eşkiya.” İlim, kültür ve sanatta gerçek: S 11. Otağ Yayınevi. 25–33.
Timur, T. (1991). Osmanlı–Türk romanında tarih, toplum ve kimlik. Afa Yayınları.
Uçuk, C. (1966). Değirmen taşı. İstanbul Matbaaçılık A.Ş.
Vogler, C. (2017). Yazarın yolculuğu: senaryo ve öykü yazımının sırları (Çev. Kenan Şahin). Okuyan Us Yayınları.
Yaşar Kemal (2014). Çakırcalı Efe. Yapı Kredi Yayınları.
Yaşar Kemal (2018). İnce Memed 1–4. Yapı Kredi Yayınları.
Yetkin, S. (2003). Ege’de eşkıyalar. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Yıldırım, E. (2020). 1950–1980 arası Türk romanında eşkıya [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
https://sozluk.gov.tr/kelime=eşkıya. Erişim tarihi: 04.04.2021.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ