Türkiye’nin İkinci Dünya Savaşı Sonundan 1960 Darbesine Kadar Ortadoğu Politikaları

Çalışmanın amacı kronolojik bir sırayla 1945 ile 1960 yılları arasında Türkiye’nin Ortadoğu ülkelerineyönelik politikalarını araştırmaktır. Bu amaçla, İkinci Dünya Savaşı’nın sonu ile 1960 yılları arasındaTürkiye’nin Ortadoğu politikalarına ve Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyet Sosyalist CumhuriyetlerBirliği’nin buna etkisine odaklanılmıştır. Araştırmada, çalışmaya konu olan dönemde Türkiye’nin dışpolitikasını dışarıda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin oluşturduğu tehlikenin ve içeride yaşananekonomik sıkıntıların şekillendirdiği sonucuna varılmıştır. Türkiye’nin İkinci Dünya Savaşı’nın hemenarkasından güney sınırını güvenceye almak için Ortadoğu ülkeleriyle iyi ilişkileri geliştirmeye çalıştığı birsüreç yaşanmıştır. Ancak Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin Türkiye’nin toprak bütünlüğüne yönelik oluşturduğu tehlike ve içeride yaşanan ekonomik sıkıntıların Türkiye’nin Batı ile ilişkilerini geliştirmesinedolayısıyla da Ortadoğu konusunda Batılı devletlerle birlikte hareket etmesine neden olmuştur. Türkiye busüreçte Batı ile iyi ilişkiler kurmak istemesinin de etkisiyle savaş sonrasında çok partili hayata geçmiş, 1950yılında hükümet değişikliği olmuş ve Demokrat Parti iktidara gelmiştir. Türkiye’nin Truman Doktrini veMarshall Planına dâhil edilerek Amerika Birleşik Devletleri’nin yardımını aldıktan sonra Ortadoğu konusundaBatı ile birlikte hareket ettiği, yeni kurulan İsrail Devleti’ni tanıyan ilk Müslüman ülke olduğu ve bunuyapmasıyla da Arap devletleriyle ilişkilerinin bozulmaya başladığı görülmektedir. Türkiye bu süreçte NATOüyesi olmuş ve Kore Savaşına katılmıştır. Araştırmada, Amerika Birleşik Devletleri’nin Kore savaşı ile birlikteSovyetler Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin Ortadoğu’ya da yayılma ihtimalinin bulunduğunun veOrtadoğu’nun Batı için önemli olduğunun farkına vardığı, bu nedenle Kuzey Kuşağı Projesini hazırladığı vebundan sonra Türkiye’nin Ortadoğu politikalarına bu projenin etki ettiği sonucuna varılmıştır. Projedoğrultusunda Türkiye’nin önderliğinde Bağdat Paktı’nın kurulduğu ancak bu Pakta Irak dışındaki Arapülkelerinin katılmadığı, bunda Mısır Devleti'nin tutumunun etkili olduğu anlaşılmıştır. Çalışmada, Türkiye’ninSüveyş bunalımı, Suriye krizi, Lübnan ve Ürdün olayları, Irak darbesi gibi gelişmeller karşısında Batı ilebirlikte hareket ettiği sonucuna varılmıştır.

Turkey's Middle East Policies from the End of the Second World War to the 1960 Coup

The aim of the study is to investigate Turkey's policies towards Middle Eastern countries between 1945 and 1960, in chronological order. For this purpose, between the end of World War II and 1960, Turkey's Middle East policies and the influence of the United States of America and the Union of Soviet Socialist Republics were focused on. During the period subject to study, it was concluded that Turkey's foreign policy was shaped by the danger posed by the Union of Soviet Socialist Republics abroad and the domestic economic difficulties. As a result of the research, it is seen that Turkey established good relations with Middle Eastern countries in order to secure its southern border right after the Second World War. However, it is understood that the danger to the territorial integrity of Turkey created by the Union of Soviet Socialist Republics and the economic difficulties experienced inside caused Turkey to develop its relations with the West and thus to act together with Western states on the Middle East. In this process, Turkey started a multi-party life after the war with the effect of having good relations with the West and there was a change of government in 1950 and the Democrat Party came to power. It is seen that Turkey acted with the West on the Middle East after being included in the Truman Doctrine and Marshall Plan and after receiving the assistance of the United States, it was the first Muslim country to recognize the newly established State of Israel and its relations with Arab states started to deteriorate with this. Turkey became a NATO member during this period and participated in the Korean War. In research, it was concluded that the United States realized that with the Korean War, the Union of Soviet Socialist Republics had the possibility to spread to the Middle East and that the Middle East was important for the West, for this reason, it prepared the Northern Belt Project and this project affected Turkey's Middle East policies from now on. In line with the project, it was understood that the Baghdad Pact was established under the leadership of Turkey, but Arab countries other than Iraq did not participate in this Pact and the attitude of the Egyptian State was effective in this. In line with the project, it was understood that the Baghdad Pact was established under the leadership of Turkey, but Arab countries other than Iraq did not participate in this Pact and the attitude of the Egyptian State was effective in this. In the study, it was concluded that Turkey acted in unision with the West in the face of events such as the Suez crisis, the Syrian crisis, the Lebanon and Jordan events, and the Iraqi coup.

PDF

___

Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Kaynakları (BCA)
BCA (23.03.1958). Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü,30-1.0.0 /127.827.3 /Ek 3/ Sayı 1-6.
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclis) Kanunlar Dergisi, Cilt 29, 1947, s. 498.
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclis) Tutanak Dergisi, 8. Dönem, 14. Cilt, 3. Toplantı, 21. Bileşim, 1948, s. 151-212.
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclis) Tutanak Dergisi, 7. Dönem, 3. Toplantı, 1. Bileşim, 1945, s. 1-10.
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclis) Tutanak Dergisi, 7. Dönem, 3. Toplantı, 20. Cilt, 3. Bileşim, 1945, s. 1-9.
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclis) Tutanak Dergisi, 8. Dönem, 4. Cilt, 1. Toplantı, 44. Bileşim 14 Şubat 1947, s. 143-185.
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclis) Tutanak Dergisi, 8. Dönem, 4. Toplantı, 21. Cilt, 1. Bileşim, 1 Kasım 1949, s. 1-12.
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclis) Tutanak Dergisi, 8. Dönem, 6. Cilt, 1. Toplantı, 8. Bileşim, 5 Eylül,1947, s. 651-662.
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclis) Tutanak Dergisi, 9. Dönem, 1. Cilt, 3. Bileşim, 29 Mayıs 1950, s. 23-40.
TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclis) Zabit Ceridesi, 9. Devre, 1. Cilt, İntikal: F, 7. İnikat, 116. 1954, s. 135-159.
Cumhuriyet Gazetesi, 27.03. 1946, s. 1.
Cumhuriyet Gazetesi, 09. 01. 1947, s. 1.
Cumhuriyet Gazetesi, 20. 06. 1946, s. 1.
Cumhuriyet Gazetesi, 08.01. 1947, s.1.
Karacan, A. N. (1955a). Türk-Irak paktının akisleri. Milliyet Gazetesi. 18.01. 1955, s.1.
Karacan, A. N. (1955b). Mısır’ın şark politikası. Milliyet Gazetesi. 19. 01. 1955, s. 1.
Milliyet Gazetesi, 10. 10.1954, s. 1.
Milliyet Gazetesi, 13.01. 1955, s. 1, 7.
Milliyet Gazetesi, 21. 10. 1957, s. 1.
Milliyet Gazetesi, 30.05.1954, s. 1.
Milliyet Gazetesi, 08.06.1954, s. 1, 3.
Milliyet Gazetesi, 24.02.1955, s.1.
Milliyet Gazetesi, 31.10. 1956, s. 1, 5.
Milliyet gazetesi, 25.02.1955, s. 1, 7.
Milliyet Gazetesi, 06.01. 1955, s.1.
Milliyet Gazetesi, 09. 05. 1950, s.1, 5.
Milliyet Gazetesi, 15.07.1958, s. 1.
Milliyet Gazetesi, 28. 07, 1956, s. 1, 5.
Milliyet Gazetesi, 19. 10, 1954, s. 1,7.
Milliyet Gazetesi, 06.01.1957, s. 1.
Milliyet Gazetesi, 29. 12, 1953, s.7.
Milliyet Gazetesi, 18.10.1957, s. 1.
Milliyet Gazetesi, 24.10.1957, s. 1.
Milliyet Gazetesi, 04.11.1957, s. 1.
Milliyet Gazetesi, 03. 04, 1954, s. 7.
Milliyet Gazetesi, 25.10.1957, s. 1.
Milliyet Gazetesi, 02.02.1958, s. 1.
Milliyet Gazetesi, 02.11.1957, s. 1.
Milliyet Gazetesi, 07. 01, 1955, s. 1.
Milliyet Gazetesi, 19.10.1957, s. 1.
Resmi Gazete 12.09. 1947.
Resmi Gazete 19. 02. 1947.
Öncel, C. N. (2013). Güncel. Hürriyet Gazetesi. ww.hurriyet.com.tr/gundem/ortadogu-yu-sarsan-ucyil-24540207
Arı, T. (2004). Geçmişten günümüze Türkiye’nin Ortadoğu politikasının analizi ve ilişkileri belirleyen dinamikler. (ss. 667-700). İ. Bal (Ed.) 21. Yüzyılda Türk Dış Politikası, Nobel.
Akkaya, B. (2012). Türkiye’nin NATO üyeliği ve Kore Savaşı. Akademik Bakış Dergisi, 28 (OcakŞubat), 1-20.
Arı, T. (2007). Geçmişten günümüze Ortadoğu: Siyaset, Savaş ve Diplomasi. (3. Baskı), Alfa.
Armaoğlu, F. (2010). 20 yüzyıl siyasi tarihi. (5. Baskı), İstanbul, Türkiye: Alkım.
Arslan, G. (2018). Nuri Sait Paşa’nın Türkiye ziyareti ve 1946 Türkiye-Irak dostluk ve iyi komşuluk antlaşması. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap tarihi Enstitüsü Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 17 (34), 267-310.
Aslan, G. (2017). İsrail Devleti’nin kurulma süreci ve Türkiye’nin İsrail’i tanıması. O. Kunduracı & A. Aytaç (Editörler). Xı. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu, Sanat Etkinlikleri, Türkiye Beralus İlişkileri, 22-27 Ekim 2017, (ss. 1-301.), Baranovichi, Beralus.
Atabey, F. (2014). İkinci Dünya Harbi öncesi Türk-İngiliz-Fransız ortak deklarasyonu. Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 31 (7), 296-304.
Aydın, M. (2009). İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye. B. Oran (Ed.), Türk Dış Politikası; Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, (15. Baskı), (ss.399-476), İletişim.
Bostancı, M. (2013). Türk-Arap ilişkilerine etkisi bakımından Bağdat Paktı. Gazi Akademik Bakış, 7 (13), 171-184.
Çelik, M. E. (2019). İkinci Dünya Savaşı bitiminden Bağdat Paktı’na geçen süreçte Türkiye’nin Ortadoğu politikası. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 64 (Ocak ), 75-497. https://doi.org/10.14222/turkiyat4097
Demir, Ş. (2011). Dünden bugüne Türkiye’nin Suriye ve Ortadoğu politikası. Turkish Studies, 6 (3), 691-713. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2275
Duman, S. (2005). Ortadoğu krizleri ve Türkiye. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 35-36 (Mayıs- Kasım), 313-332. https://doi.org/10.1501/tite_0000000052
Duran, H. & Karaca, A. (2013). 1950-1980 döneminde Türkiye Ortadoğu ilişkileri. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14 (1), 121-136.
Erhan, Ç. (2009). ABD ve NATO’yla ilişkiler. B. Oran (Ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, 15. Baskı (ss.522-574,) İletişim.
Erhan, Ç. & Kürkçüoğlu, Ö. (2019). Filistin sorunu. B. Oran (Ed). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, (15. Baskı), (ss. 635-648). İletişim.
Erkmen, A. (2018). Türkiye’de 1950 ile 2002 yılları arasında uygulanan genel seçim sistemlerinin halk iradesine etkisi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 18 (3), 1225-1247.
Fırat, M. & Kürkçüoğlu Ö. (2009). Orta Doğu’yla ilişkiler. B. Oran(Ed.). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, 15. Baskı, (ss.615-635), İletişim.
İlyas, A. & Turan, O. (2012). İnönü dönemi Türk dış politikası, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Dergisi, 1(1), 319-341. https://doi.org/10.1501/tite_0000000343
Poyraz Akyol, C. (2017). Arap Devletleri Ligi: Ortadoğu ve bölge dengeleri üzerine etkisi. Akademik Bakış Dergisi, 11 (21), 277-302. https://doi.org/10.19060/gav.379636
Sarınay, Y. (2000). Atatürk’ten günümüze Türk dış politikası. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 16 (48), 857-889.
Serbest, M. B. (2016). Bağdat Paktı’nın kuruluş süreci ve gelişiminde Türkiye’nin rolü. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (3), 401-424.
Sinkaya, B. (2011). Geçmişten günümüze Türkiye’nin Ortadoğu politikası ve Batı etkisi. Adam Akademi, 1, 79-100.
Tellal, E. (2009). SSCB’yle ilişkiler. B. Oran (Ed.). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, (15. Baskı), (ss. 499-521), İletişim.
Topsakal, İ. (2016). Tarihsel süreçte Rusya-Türkiye ilişkileri. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3 (2), 33-53.
Yeşilbursa, B. K. (2011). Bağdat Paktı (1955-1959). Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6, 85-100.
Yeşilbursa, B. K. (2017). Ortadoğu’da Emperyalizmin İngiltere’nin ve Amerika’nın Ortadoğu Savunma Projeleri ve Türkiye. Sentez.
Yılmaz, H. (2016). Adnan Menderes dönemi Türkiye Ortadoğu ilişkileri. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (2), 203-232. https://doi.org/10.20493/bt.02399
Zürcher, E. J. (2010). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. (25. Baskı), İletişim.
Dursun, D. (2020). Bağdat Paktı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (ss. 446-447). https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/4/C04001673.pdf
İhsanoğlu, E. (2020). Arap Birliği. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/arap-birligi
Türkmen, İ. (2019). Türkiye Cumhuriyeti’nin Ortadoğu politikası. 1- 37.http://www.bilgesam.org/Images/Dokumanlar/0-22-20140717111.pdf

Turkish Studies - Historical Analysis-Cover

ISSN: 2667-5552
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ