ABD Merkezli Yeni Bir Misyonerlik Modeli: İngiliz Etkisinde Amerikan Board Teşkilatı

Osmanlı Devletinin dağılma ve çöküş sürecini şiddetli bir biçimde hissettiği 19. yüzyılda Batılı misyonerlerin Anadolu’ya yönelik faaliyetleri de hız kazanmıştır. Tarihsel geçmişi 1551 yılına kadar uzanan ve başlangıçta Katolik mezhebi mensuplarınca gerçekleştirilen misyonerlik faaliyetlerinin bahsi geçen yüzyıldaki en etkili temsilcileri ise Protestanlar olacaktır. İngiltere’nin öncülüğünde başlayan Protestan misyonerliği kısa sürede ABD’yi de etkisi altına alacaktır. Henüz yeni kurulmuş bir devlet olan ABD’nin en önemli sorunu tanınabilirliktir. Bunun farkında olan ABD’li yöneticiler bu durumu fırsata çevirmeye çalışmışlardır. Misyonerler ülkelerinin politik, kültürel ve sosyal yönden tanıtımını sağlayacak yarı resmi temsilciler olarak kabul edilmişlerdir. Misyonerler açısından değerlendirildiğinde de bu desteğin önemli avantajları olacaktır. Onlar da bu sayede kendilerini güvence altına alacak ve faaliyet yürüttükleri bölgede daha rahat hareket etme imkânı yakalayacaklardır. Bu bağlamda değerlendirildiğinde Protestan misyonerliğinin iddia edilenin aksine dini hedeflerden çok ülkesinin menfaatlerini gözeten bir yapı arz ettiği sonucuna varılabilir. Bu makalede öncelikle misyonerlik faaliyetleri bağlamında ABD ile Büyük Britanya arasındaki irtibata yer verilecektir. Ayrıca ‘Yeni Dünya Devleti’ ABD’nin ‘Eski Dünya’nın en kadim ve köklü devletlerinden olan İngiltere’den dünyaya Protestanlığı egemen kılma noktasında nasıl etkilendiği hususu da çalışmanın temel unsurlarından birisini teşkil etmektedir. Diğer taraftan 1810 yılında kurulan ve ABD’nin genelde dış dünya, özelde ise Osmanlı Devleti ile temas kurmasında en önemli aracı rollerden birisini üstlenen American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM)’yi ortaya çıkaran etmenler makalenin üzerinde duracağı ikinci önemli noktadır. Ayrıca bahsi geçen örgütün dini olmaktan çok seküler bir yapı arz ettiği konusuna da değinilecektir. Teşkilatın bu özelliği bizzat Amerikan Board’un Osmanlı topraklarına gönderdiği ilk iki misyoner Pliny Fisk ve Levi Parsons’un Boston’da verdikleri son vaazlar göz önüne alınarak izah edilmeye çalışılacaktır. Buna bağlı olarak da bahsi geçen örgütün en esaslı maksatlarından birisinin de ülkesinin menfaat ve beklentilerini gerçekleştirmek olduğu hususu çalışmanın kapsamına giren bir diğer önemli konudur.

A New USA Based Missionary Model: American Board Organization Under the Influence of British

In the 19th century, when the Ottoman Empire strongly felt the disintegration and collapse process, the Western missionaries' activities towards Anatolia also accelerated. In the aforementioned century, Protestants would be the most effective representatives of the missionary activities, that the historical background dates back to 1551 and which were initially carried out by the members of the Catholic sect. The Protestant missionary activities began under the leadership of Britain, would soon influence the United States. The most important problem of the USA, which is a newly established state, is recognisability. USA executives who are aware of this, have tried to turn this situation into an opportunity. Missionaries have been regarded as semi-official representatives who would promote their countries politically, culturally, and socially. This support would also have significant advantages when evaluated from the perspective of missionaries. In this way, they would secure themselves and have the opportunity to move more comfortably in the region in which they operate. When it is evaluated in this context, it can be concluded that the Protestant missionary has a structure that, contrary to what it is claimed, it takes care of the interest of its country, rather than the religious targets. This article will primarily focus on the liaison between the United States and Great Britain in the context of missionary activities. In addition, how the USA, that is the ‘New World State', was affected by Britain, one of the oldest and deep-rooted states of the 'Old World', constitutes one of the basic elements of this study. On the other hand, the factors that reveal the American Board of Commissioners for Foreign Missions (ABCFM), which was established in 1810 and played one of the most important intermediary roles in the USA in contact with the Ottoman Empire in particular, and the outside world in general, is the second important point that the article will focus on. It will also be mentioned that the said organization has a secular structure rather than a religious one. This feature of the organization will be tried to be explained by considering the recent sermons given by Pliny Fisk and Levi Parsons, the first two missionaries sent by the American Board to the Ottoman lands. Accordingly, another important issue within the scope of the study is that one of the main objectives of the said organization is to realize the interests and expectations of its country.

PDF

___

Aksu, A. (2008). Buzdağının Ötesi: Amerikan Board’un Kuruluşunda (1810-1825) ve İlk Faaliyetlerinde İngiliz Misyonerlerin Katkıları. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, 13(1), 293-316.
Aksu, A. (2014). Osmanlı’da İki Amerikalı Misyoner: Levi Parsons ve Pliny Fisk’in Anadolu ve Kudüs Seyahat Raporları. Dergâh Yayınları.
Albayrak, H. Ş. (2012). Tarihi ve Sosyal Bir Realite Olarak Amerika Birleşik Devletleri’nde Gelişen Protestan Fundamentalizmi. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 42(1), 121-140.
American Board of Commissioners for Foreign Missions (1834). First Ten Annual Reports with Other Documents. Board Press.
American Board of Commissioners for Foreign Missions (1839). Constitutions, Laws and Regulations of the American Board of Commissioners for Foreign Missions. Crocker & Brewster
Anderson, R. (1861). Memorial Volume of the First Fifty Years of the American Board of Commissioners for Foreign Missions (4. Baskı). Board Press.
Bartlett, S. C. (1876). Historical Sketch of the Missions of the American Board in India and Ceylon. Board Press.
Beaver, R. P. (1966). Pioneers in Mission: The Early Missionary Ordination Sermons, Charges, and Instructions. A Source Book on the Rise of American Missions to the Heathen. W. B. Eerdmans Publishing Company.
Beck, B. H. (1976). The English Image of the Ottoman Empire, 1580-1710 [Yayımlanmamış doktora tezi]. Rochester University.
Belvadi, A. (2005). American Missions and Sunday Schools in Victorian India [Yayımlanmamış doktora tezi]. Washington University.
Blaufuss, M. S. (2000). Goals of the American Madura Mission: A Study of Changing Mission Goals in the American Board of Commissioners for Foreign Missions During the Nineteenth Century [Yayımlanmamış doktora tezi]. Princeton Theological Seminary.
Bond, A. (1828). Memoir of the Rev. Pliny Fisk: Late Missionary to Palestine. Crocker & Brewster.
Bouma, J. (2018). What is Evangelism. https://zondervanacademic.com/blog/evangelism/ (16.03.2020).
Carpenter, K. M. (2009). A Worldly Errand: James L. Barton’s American Mission to the Near East [Yayımlanmamış doktora tezi]. Princeton Theological Seminary.
Chaney, C. L. (1976). The Birth of Missions in America. William Carey Library.
Chapman, M. (2006). Anglicanism: A Very Short Introduction. Oxford University Press.
Clark, C. M. (1895). The Brethren: A Chapter in the History of American Missions. Andover Theological Seminary, Box: 1, Folder: 21.
Corr, D. P. (1993). The Field is the World: Proclaiming, Translating, and Serving by the American Board of Commissioners for Foreign Missions 1810-1840 [Yayımlanmamış doktora tezi]. Fuller Theological Seminary.
Çatalbaş, R. (2011). Anglikan Kilisesi ve Günümüz İngiltere’sinde Yeri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çatalbaş, R. (2012). Anglikan (İngiliz Misyoner Teşkilatları). Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (2), 121-138.
Erbaş, A. Hıristiyanlıkta Reform ve Protestanlık Tarihi. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Fisk, P. (1819). A Sermon, Preached in the Old South Church Boston, Sabbath Evening, Oct. 31, 1819 Just Before The Departure of the Palestine Mission. Published by Samuel T. Armstrong, U. Crocker.
Gaustad, E. S. (1968). The Great Awakening in New England. Quadrangle Books.
Hubers, J. (2013). A Reasonable Mission in an Unreasonable World: The Encounter of the Rev. Pliny Fisk, First American Missionary to the Middle East, with the Ottoman Religious Other [Yayımlanmamış doktora tezi]. The Lutheran School of Theology.
Jenkins, T. (t.y.). Congregationalism. https://www.britannica.com/topic/Congregationalism (16.03.2020).
Khan, S. H. (2006). The India Mission Field in American History, 1919-1947 [Yayımlanmamış doktora tezi]. University of California.
Kocabaşoğlu, U. (2000). Anadolu’daki Amerika (3. Baskı). İmge Kitabevi.
Lin, R. H. J. (2000). Paul: Deviant or Reformer of Judaism? A Study of Jewish and Christian Identity in Asia Minor [Yayımlanmamış doktora tezi]. Southwestern Baptist Theological Seminary.
Lindsay, R. H. (1964). Nineteenth Century American Schools in the Levant: A Study of Purposes [Yayımlanmamış doktora tezi]. Michigan University.
Lomawaima, K. T. (2002). American Indian Education: by Indians versus for Indians. A Companion to American Indian History, 1(1), 422-441. https://doi.org/ 10.1002/ 9780470996461.ch24
Maxfield, C. A. (1995). The ‘Reflex Influence’ of Missions: The Domestic Operations of the American Board of Commissioners for Foreign Missions: 1810-1850 [Yayımlanmamış doktora tezi]. Union Theology School.
Mizrachi, E. (1993). Two Americans Within the Gates, The Story of Levi Parsons and Pliny Fisk in Jerusalem. The McDougal Publishing Co.
Morse, J. (1810). Signs of the Times: A Sermon Preached Before the Society for Propagating the Gospel Among The Indians and Others in North America at Their Anniversary, Nov. 1, 1810. Board Press.
Morton, D. O. (1830). Memoir of Rev. Levi Parsons, First Missionary to Palestine from the United States (2. Baskı). Cooke & Co.
Newcomb, H. (1856). Cyclopedia of Missions: Containing a Comprehensive View of Missionary Operations Throughout the World. Charles Scribner.
Obenzinger, H. (2003). Holy Land Narrative and American Covenant: Levi Parsons, Pliny Fisk and the Palestine Mission. Religion & Literature, 35 (1), 241-267.
Olgun, H. (2006). Sekülerliğin Teolojik Kurgusu Protestanlık. İz Yayıncılık.
Önal, M. (2013). Amerikan Board Kayıtlarına Göre Bursa’da Papaz Dövüşü: Amerikalı Misyonerlerle Yerli Ruhban Sınıfının İktidar Mücadelesi (1832-1860). Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25 (25), 307-326.
Parsons, L. (1819). A Sermon Preached in Park-Street Church Boston, Sabbath, Oct. 31, 1819, Just Before the Departure of the Palestine Mission. Published by Samuel T. Armstrong, U. Crocker.
Parsons, L. (1820). “Mission to Palestine, Religious Intelligence: Report of the Prudential Commitee.” Missionary Herald, 16 (1), 262-265.
Peabody, A. P. (1862). American Board of Commissioners for Foreign Missions (5. Baskı). Board Press.
Phillips, C. J. (1969). Protestant America and the Pagan World: The First Half Century of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, 1810-1860. East Asian Research Center.
Pierce, R. D. (1938). A History of the Society of Inquiry at Andover Theological Seminary: 1811- 1920 [Yayımlanmamış doktora tezi]. Andover Theological School.
Puritanism. (2015). Salem Press Encyclopedia içinde (Cilt 1, s. 341-344). Salem Press Encyclopedia.
Sayegh, F. A. (1965). Zionist Colonialism in Palestine. Research Center Palestine Liberation Organization.
Schulz, Z. W. (2018). The English in the Levant: Commerce, Diplomacy, and the English Nation in the Ottoman Empire, 1672-1691 [Yayımlanmamış doktora tezi]. Purdue University.
Shrikian, G. (1977). Armenians Under the Ottoman Empire and The American Mission’s Influence on Their Intellectual and Social Renaissance [Yayımlanmamış doktora tezi]. Lutheran School of Theology.
Strong, W. E. (1910). The Story of the American Board: An Account of the First Hundred Years of the American Board of Commissioners for Foreign Missions. The Pilgrim Press.
Şafak, N. (2003). Osmanlı-Amerikan İlişkileri. Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
Tibawi, A. L. (1966). American Interests in Syria, 1800-1901 (A Study of Educational, Literary and Religious Work). Clarendon Press.
Tracy, J. (1842). History of the American Board of Commissioners for Foreign Missions (2. Baskı). M. W. Dodd.
Wand, J. W. C. (1961). Anglicanism in History and Today. Weidenfeld and Nicolson.
Yetkiner, C. (2010). American Missionaries, Armenian Community, and the Making of Protestantism in the Ottoman Empire, 1820-1860 [Yayımlanmamış doktora tezi]. New York University.
Yothers, B. (2007). The Romance of the Holy Land in American Travel Writing, 1790-1876. Ashgate Publishing.

Turkish Studies - Historical Analysis-Cover

ISSN: 2667-5552
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ