HİLYE-İ ŞERİFE’NİN DİNÎ, EDEBÎ VE ESTETİK BOYUTLARI

Tarih boyunca, her toplumda ve her inançta, muhabbetin ve saygının türlü ifade biçimleri olmuştur. Sevilen bazen bir insan, bazen insanüstü bir varlık, bazen de bir peygamber olmuştur. İnsanlar muhabbetlerini şiir, destan gibi edebî türlerden yararlanarak ifade etmeyi tercih ettikleri gibi resim, heykel, hat, müzik gibi sanat dallarından istifade ederek de dile getirmişlerdir. Türk-İslam kültür ve medeniyetinde ise Peygamber aşkı, edebiyata na't, hilye; hat sanatına da hilye-i şerife gibi formlarla yansımıştır. Hat sanatında klasik hilye-i şerife kompozisyonunu ilk kez Hâfız Osman'ın tertip ettiği bilinir. Dolayısıyla Hz. Peygamber (s.a.v.)'in fiziksel özelliklerini ihtiva eden ve bütün İslâm coğrafyasında benimsenerek asırlardır yazılagelen hilye-i şerife levhasının hat sanatı tarihinde ilk kez İstanbul'da tertip edildiği kabul edilmektedir. Günümüzde de hilye-i şerife yazmayan veya farklı bir hilye tasarımı yapmayan hattat yok denilebilir. Hatta içinde hilye-i şerife bulunan bir evin yangın, deprem, hırsızlık vs. musibetlerden korunacağına inanıldığı için de bu levhalar, halk arasında büyük rağbet görmüştür. Sanatkârlar, bu sanat dallarını, muhabbetlerinin tezahür aracı olarak kullanmışlar ve estetik eserler ortaya koymuşlardır. Böylece çok zengin içeriğe sahip ve hepsi birbirinden farklı eserlerle, kültür tarihi renklilik ve çeşitlilik kazanmıştır. Bu makalede hilye-i şerife kültürünün edebiyata ve sanata yansımaları incelenmeye çalışılmıştır

RELIGIONAL, LITERATURAL AND AESTHETICAL DIMENSIONS OF HILYAH

Throughout the history, there has been various ways for the expression of love and respect in every society and belief system. The beloved has sometimes been a human being, sometimes a supra human being and sometimes a prophet. People preferred to express their love via literary works like poems, legend etc. and sometimes they made use of branches of art like painting, sculpture, calligraphy or music to express their love. In Turkish-Islamic culture, the love for Prophet was reflected in naat (poems written to praise Prophet Muhammad) as a form of literature, and in hilyah (a genre in Islamic literary that tells physical characteristics and beauty of Prophet Muhammad) which is a kind of Islamic calligraphy arts. Hafız Osman (1642-1698) is known to arrange hilyah al-sharif composition fort he first time. Therefore it appears that hilyah al-sharif plate including qualifications of Prophet Muhammed adopted in all Islamic world and being practiced for centuries was arranged in Istanbul fort he first time. Today almost all Turkish and Muslim calligraphers are said to write hilyah al-sharif with different compositions. Moreover since there is a belief that hilyah alsharif protects homes from fire, earthquake, robbery etc. so such plates were in demand among the folk. Artists used these branches of art as means to exert their loves and produced perdurable and aesthetic works of art. Thus, the history of culture got colorful and diversified with various and unique works of art that are rich in content. This article aims to discuss the reflections of hilye culture in literature and art.

PDF

___

ABDULKADĠROĞLU, Abdulkerim, “Ġlk Hilye Hattatı Ahmed Karahisarî mi?”, Milli Kültür, Ankara 1991, Sayı 82, s. 48-52.

ACAR, ġinasi, “Hilyeler” Antik&Dekor, Sayı 42, 1997, s. 94-100.

ALPARSLAN, Ali, Osmanlı Hat Sanatı Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, Ġstanbul 1999.

DERE, Ömer Faruk, Hattat Hâfız Osman Efendi, Korpus Yayınları, Ġstanbul 2009.

DERMAN, M. Uğur, “Hâfız Osman‟ın Hat Sanatımızdaki Yeri”, Hayat, Sayı 52, Ġstanbul 1967, s. 8-9.

DERMAN, M. Uğur, “Hilye” maddesi, T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, Cilt 18, Ġstanbul 1998, s. 47-51.

DERMAN, M. Uğur, Hat Sanatında Hilye- ġerîfler, Diyanet, Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.) Özel Sayı, Ankara 2000, s. 617-636.

DERMAN, M. Uğur, Ömrümün Bereketi-I, Kubbealtı Yayınları, Ġstanbul 2011.

DERMAN, M. Uğur, “Yazı Sanatımızda Hilye-i Saâdet”, İlgi, Aralık 1979, Sayı 28, s. 32-39.

DERMAN, M. Uğur, ve DERMAN F. Çiçek, Kadıasker Mustafa İzzet Efendi Hilyesi, MeĢk Yayınevi, Ġstanbul 2011.

DEVELLĠOĞLU ,Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 1997.

ERDOĞAN, Mehtap, “Hâkim Mehmed Efendi‟nin Manzum Hilyesi”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI/1, 2007, s. 317-357.

GÜNGÖR, Zülfikar , “Türk Edebiyatında Hilye-i Nebevî Türünün DoğuĢu, GeliĢimi ve Sebepleri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Yıl 4, Sayı 10, Ocak-Haziran 2003, s. 185-199.

Hakanî Mehmed Bey, Hilye-i Hakanî, 06 Mil. Yz. A 1127/2, v. 5b.

Mehmet Çebi Koleksiyonundan Hilye-i Şerif ve Tesbihler, Ġstanbul Antik Sanat Yayınları, Ġstanbul 2011.

PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt I, M. E. B. Yayınevi, Ġstanbul 1993.

PALA, Ġskender, “Hilye-i Saâdet‟in Câizesi”, Türk Edebiyatı, Sayı 279, Ocak 1997, s. 78-81.

SERĠN, Muhittin, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, Ġstanbul 2008.

SUBAġI, M. Hüsrev, “Edebiyat ve Hatt Sanatımızda Hilye Geleneği”, IX. Milletlerarası Türk Sanatı Kongresi, Bildiriler, Cilt III, Ankara 1995, s. 283-285.

SUBAġI, “Türk Sanatında Hilyeler”, Türk Sanatında Hilyeler, Klasik Türk Sanatları Vakfı Yayınları, Ġstanbul 2010, s. 9-15.

ġemseddin Sami, Kamûs-i Türkî, Ġstanbul 1310.

TAŞKALE, Faruk-GÜNDÜZ, Hüseyin, Hilye-i Şerife - Hz. Muhammed’in Özellikleri, Ġstanbul 2006.

UZUN, Mustafa, “Hilye” maddesi, T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, Cilt 18, Ġstanbul 1998, s. 44-47. YARDIM, Ali, Peygamberimiz’in Şemâili, Damla Yayınevi, Ġstanbul 2011.