“YOLDA CAFERİ” OLMANIN SOSYOLOJİK ANLAMI: ALEVİLİK CAFERİLİK İLİŞKİSİ

Alevîlik, senkretik yapısı gereği tarihsel süreçte yaşadığı bölge, kültür ve gelenekler itibarıyla ortaya çıkmış ve Aleviliğin günümüzdeki yapısı bu coğrafya ve gelenekten elbette etkilenmiştir; bunun yanında kültürel bagajında saklı tuttuğu inançları yeni bir sentezle Türklerin İslâmlaşma sürecinden itibaren kendisine uyarlayarak varlığını devam ettirmektedir. Alevîliğin tarihte etkilendiği dinsel gruplardan biri de Câferîliktir. Ancak Anadolu Alevilerinin kendilerine özgü bir inanç yapılanmaları vardır. Bu yapılanma Şiilikle de Sünnilikle de farklılaşan nitelikler içerir. Bu nitelikler, tarihsel ve sosyal koşulların sonucu olarak yüzyıllara yayılan bir zaman sürecinde oluşmuştur. Bu sürecin ayrıntılarına bakıldığında Alevilik Caferilik ilişkisine dair pek çok bakış açısı bulunmaktadır. Biz çalışmamızda sosyolojik çalışmalardan, Aleviliğe ilişkin temel yazılı kaynaklardan ve bu konuda fikir üreten yazarların düşüncelerinden hareketle bunları kısaca a) Geleneksel batıni Alevilik, b) Şehirli/laik Alevilik, c) Hanefi Bektaşi/Alevilik, d) Karmacı Alevilik, e) Caferi Alevilik, f) Redci Alevilik olarak sıraladık. Aleviliğin Caferilikle ilişkisine dair bu bakış açıları içinden Caferiliği tasavvuf yolu olarak benimseyenler, karmacı bir anlayışı savunanlar ve Hanefi-Maturidi çizgiyi baskın görenler Alevilerin Aleviliğin niteliğine dair gelecek tartışmalarda ciddi rol alacakları sonucunu çıkarabiliriz. Diğer sınıfların Alevilik içinde varlıkları devam edecek olsa da marjinal olarak kalacakları düşünülmektedir. Sonuç olarak Alevîlerin ‘Mezhebim Caferî,’ ya da ‘Caferî mezhebindenim’ gibi ifadeleri bilgi ve amelden ziyade daha çok ‘Yolda Câferî olmak’ diye nitelenebilir.

SOCIOLOGICAL MEANING OF BEING “JAAFARI ON THE PATH” RELATIONSHIP BETWEEN ALAWISM AND JAAFARISM

The existence of Alevism maintains new adopting and synthesis approaches since the beginning of Turkish Islamization process. Since Alevism is a syncretic religious group, it is influenced by the territory (living area) in the historical process, culture, tradition and the beliefs of the cultural luggage. Alevism is affected by the Jaafarism which is one of the religious groups in the Islamic history. Anotolian Alevis have specific belief structures in their own roots. This embodiment includes the differentiating features with Shiism and also Sunnism. These qualities evolved as a result of the historical and social conditions over an extensive period of time. When we look at the details of this process, there are several different points of view regarding the relationship between Alevism and Jaafarism. In our study, we have discovered six different perspectives from sources of sociological studies, historical documents and ideas from certain Alevi writers regarding the relationships between Alevism and Jaafarism. We will discuss the topic in our paper from these points; a) traditional Sufi (mystical) Alevism, b) urban/secularist Alevism, c) Hanafi Bektashism/Alevism, d) syncretic Alevism, e) Jaafari Alevism and f) objector Alevism. We determined that traditional Sufi (mystical) Alevi path, Hanafi Alevi line and syncretic Alevism will take on a serious role in the discussions of the nature of Alevism in the future from these perspectives on the relationship between Alevism and Jaafarism. Although other considerations will continue to arise within Alevism, they will remain marginal.

PDF

___

AKTAŞ, Ali.(2009) “Kent Ortamında Alevîlerin Kendilerini Tanımlama Biçimleri Ve İnanç RitüelleriniUygulama Sıklıklarının Sosyolojik Açıdan Değerlendirilmesi”, I. Türk Kültürü ve Hacı Bektâş-ı Velî Sempozyumu Bildirileri, Ankara

AKTAY, Yasin. (2007) “Sosyo-Kültürel ve Politik Yönleriyle Alevilik Üzerine Notlar”, Milel ve Nihal, 4/1, ss.57-76.

ALBAYRAK, Ali (2006). Caferilerde Dini ve Sosyal Hayat (Ankara Keçiören Örneği), Ankara: A.Ü.S.B.E (Basılmamış Doktora Tezi).

ARSLANOĞLU, İbrahim.(1999) “Dede Mustafa Güvenç İle Söyleşi”, Hacı Bektaş Araştırma Dergisi, 9, ss.41-64

AYDIN, Âdem. (2009) Akdağmadeni Yöresi Ardıçalanı ve Bozhüyük Köylerinde Alevilik, Erzurum: AÜSBE (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).

BALCIOĞLU, Rıza. (2003) “Alevilik Üzerine Bir Değerlendirme”, Hacı Bektaş Veli Dergisi, 28, ss.211-214

BENDER, Cemşid (1991) Kürt Uygarlığında Alevîlik, İstanbul: Kaynak Yayınları.

BİLİCİ, Faruk. (2003) “Alevi-Bektaşi İlahiyatının Günümüz Türkiye‟sindeki İşlevi”, Alevi Kimliği İçinde, Ed. T.Olsson, E. Özdalga, C.Raudvere, Çev., B.Kurt Torun, Hayati Torun, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

BİRDOĞAN, Nejat. (1990) Anadolu’nun Gizli Kültürü Alevîlik, Hamburg: Hamburg Alevi Kültür Merkezi.

BOZKURT, Fuat. (1990) Alevîliğin Toplumsal Boyutları, İstanbul: Yön Yayınları.

BOZKURT, Fuat. (2000) Çağdaşlaşma Sürecinde Alevilik, İstanbul.

BUYRUK, Der. Fuat Bozkurt, İstanbul: Kapı Yayınları. 2006.

CAHEN, Claude, (1982)“Osmanlı‟dan Önce Anadolu‟da İiilik Problemi”, çev. Sabri Hizmetli, A. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, V. ss.305-319

ÇAMUROĞLU, Reha. (1992) Günümüz Aleviliğinin Sorunları, İstanbul: Ant Yayınları.

ÇAMUROĞLU, Reha. (2003) “Türkiye‟de Alevi Uyanışı” Alevi Kimliği İçinde, Ed. T.Olsson, E. Özdalga, C.Raudvere, Çev., B.Kurt Torun, Hayati Torun, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları

ÇAMUROĞLU, Reha. (2000) Değişen Koşullarda Alevîlik, İstanbul: Doğan Kitap.

DEMİRCİ, Filiz. (2006) Caferilerin Dini Örf ve Adetleri, Kayseri: EÜSBE (Basılmamış YL Tezi).

DUMAN, Asiye. (2011) “Kavram ve Kavramlaştırma Açısından Alevilik ve Bektaşilik”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60, ss. 105-112.

EĞRİ, Osman, (2002) “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri ve Alevilik”, Hacı Bektaş Veli Dergisi, 22, ss.165-200.

EKİNCİ, Mustafa. (2002) Anadolu Alevîliğinin Tarihsel Arka Planı, İstanbul: Beyan Yayınları.

ERDENTUĞ, Nermin. (1959) Sün Köyünün Etnolojik Tahlili, Ankara: AÜDTCF Yay.

ERÖZ, Mehmet, (1990) Türkiye’de Alevilik-Bektaşilik, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.

FIĞLALI, E. Ruhi. (1994) Türkiye’de Alevîlik-Bektâşîlik, İstanbul: Selçuk Yayınları.

FIĞLALI, E. Ruhi. (2006) “Türkiye‟de Alevilik-Bektaşilik‟ten”, Hacı Bektaş Veli Dergisi, 40, ss.253-263

GÖLPINARLI, Abdulbaki. (1985) Yüz Soruda Tasavvuf, İstanbul: Gerçek Yayınevi.

GÜMÜŞOĞLU, Hasan. (2011) “Ehl-i Sünnet, İia Ve Vehhabilik Arasındaki İnanç Farklılıklarının Sosyal Barış Açısından Değerlendirilmesi”, Hikmet Yurdu, 4/4 (8), ss.147 – 172

GÜMÜŞOĞLU, Hasan. (2008) İslam Mezhepleri Tarihi, İstanbul: Kayıhan Yayınları.

GÜNDOĞDU, Cengiz. (2003) “Hacı Bektaş Paradigmasını Tanıma ve Tanımlama Problemi Üzerine”, EKEV Akademi Dergisi, 7 (16), ss.17-34

GÜNDOĞDU, Cengiz. (2007) Hacı Bektaş-ı Veli, Öğretisi ve Takipçileri Hakkında Metodik Yeni Bir Yaklaşım, Ankara: Aktif Yayınları.

GÜNGÖR, Özcan. (2007) Araftaki Kimlik: Alevilik-Bektaşilik, Ankara: Akasya Yayınları.

GÜRSOY, İahin-KILIÇ, Recep.(2009) Türkiye Aleviliği: Sosyo-Kültürel Dinsel Yapı Çözümlemesi, Ankara: Nobel Yayın.

KAPLAN, Doğan. (2010) Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik, Ankara: TDV Yayınları.

KAYGUSUZ, İsmail.(1996) Görmediğim Tanrı’ya Tapmam, İstanbul: Alev Yayınları.

KESKİN, Y. Mustafa. (2004) Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Aleviliği (Elazığ Sünköy Örneği), Ankara: Avrasya Yayınları.

KÖPRÜLÜ, Fuat, (1996) “Anadolu‟da İslamiyet”, Anadolu’da İslamiyet, Haz. Mehmet Kanar, İstanbul: İnsan Yayınları.

KORKMAZ, Sıddık, (2011) “Hacı Bektaş Veli Öğretisinde İtikadi Unsurların Menşei”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 59, ss.119-134

KUTLU, Sönmez. (2003) “Aleviliğin Dini Statüsü”, İslamiyat, 6/3, ss.31-54

KUTLU, Sönmez. (2006) Alevilik-Bektaşilik Yazıları, Aleviliğin Yazılı Kaynakları Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.

MELİKOFF, İréné.(1993) Uyur idik Uyardılar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları, Trc. Turan Alptekin, İstanbul: Cem Yayın.

NOYAN, Bedri. (1985) Bektâşîlik Alevîlik Nedir?, Ankara: Doğuş Matbaacılık.

OCAK, A. Yaşar. (1996) Babailer İsyanı, Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslam-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü, İstanbul: Dergah Yayınları.

OCAK, A. Yaşar. (1998) “Aleviliğe Nasıl Bakmalı?”, Köprü Dergisi, 62, ss.58-73

OCAK, A. Yaşar. (1999) Türkler, Türkiye ve İslam: Yaklaşım, Yöntem ve Yorum. Denemeleri, İstanbul: İletişim Yayınları.

ÖKTEM, Niyazi.(1999) “Anadolu‟da Alevî Düşüncesinin Oluşumu ve Gelişimi”, Ankara: I. Türk Kültürü ve Hacı Bektâş-ı Velî Sempozyumu Bildirileri, ss. 251-262

ONAT, Hasan. (2003)“Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine”, İslamiyat, 6/3, ss.111-126

ÖZ, Baki. (1996) Alevilik Nedir ?, İstanbul: Der Yayınları.

ÖZTÜRK, Yaşar Nuri. (1994) “Hacı Bektaş‟ın Düşünce Dünyası”, Hacı Bektaş Veli Dergisi, 1, ss.22-28

SARIKAYA, Saffet. (2003) “Alevilik ve Bektaşiliğin Ahilikle İlişkisi”, İslamiyat, 6/3, ss.93-110

SARIKAYA, Saffet. (2002) XIII - XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dini İnanç Motifleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

ŞENER, Cemal (1990) Alevilik Olayı Toplumsal Bir Başkaldırının Kısa Tarihçesi, İstanbul: Ant Yayınları.

SEZGİN, Abdulkadir. (1990) Hacı Bektaş Veli ve Bektaşilik, İstanbul: Sezgin Neşriyat.

SEZGİN, Abdulkadir. (2002) Sosyolojik Açıdan Alevilik-Bektaşilik, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.

SOYYER, Yılmaz. (2005) 19. Yüzyılda Bektaşilik, İzmir: Akademi Kitabevi.

TAŞĞIN, Ahmet. (2004) “1980 Sonrası Alevilerin Farklı Bir Görüntüsü: Alevi Caferiler ve Aşura Dergisi”, Dini Araştırmalar, 18/6, ss.241-248

TEBER, Ömer F. (2008) Bektaşi Erkannamelerinde Mezhebi Unsurlar, Ankara: Aktif Yayınevi.

TOL, Uğraş Ulaş. (2009) The Sustainability Crisis of Alevis, Ankara: METU (Basılmamış Doktora Tezi).

TUĞRUL, Talip. (2006) Tunceli Aleviliğinde İnanç ve İbadet (Sarı Saltuk Ocağı Örneği), İstanbul: MÜSBE (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).

TÜRKDOĞAN, Orhan. (2006) Alevî Bektaşî Kimliği, İstanbul: Timaş Yayınları.

UÇAR, Ramazan. (2004) Günümüzde Alevilik-Bektaşilik Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma (Abdal Musa Tekkesi Örneği), Ankara: Ankara ÜSBE (Basılmamış Doktora Tezi).

ÜÇER, Cenksu. (2010) Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.

ÜZÜM, İlyas. (2000) Günümüz Alevîliği, İstanbul: TDV İSAM Yayınları.

ÜZÜM, İlyas. (2003) “Alevilerin Caferi Mezhebine Mensubiyetinin Arka Planı Alevilik Caferilik İlişkisi veya İlişkisizliği”, İslamiyat, 6/03, ss.127-150

ÜZÜM, İlyas. (2007) Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilik, İstanbul: TDV İSAM Yayınları.

YELER, Abdulkadir (2006) Türk Toplumunda Caferiler (İstanbul Halkalı Örneği), İstanbul: MÜSBE (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).

YEŞİLYURT, Temel (2003) “Alevi-Bektaşiliğin İnanç Boyutu”, İslamiyat, 6/3, ss.13-30

YILDIZ, Harun. (2004) “Anadolu Aleviliğinin Yazılı Kaynaklarına Bakış”, Hacı Bektaş Veli Dergisi,30, ss.323-359

YILDIZ, İenay, (2012), “Ercan Geçmez‟le Röportaj”, Akşam Gazetesi, http://www.aksam.com.tr/aleviler-artik-kendilerini-bu-cumhuriyetin-sigortasi-gormuyor-- 97744h.html, 12.02.2012

ZELYUT, Rıza. (1991) Öz Kaynaklarına Göre Alevîlik, İstanbul: Anadolu Kültür Yayınları.

ZELYUT, Rıza (1993) Alevîler Ne Yapmalı: Şehirlerdeki Alevilerin Sorunları ve Çözümleri, İstanbul: Yön Yayıncılık.