Yenisey Yazıtlarında geçen Türk boyları üzerine notlar

Bugün sayısının 200’ü aştığı bilinen Yenisey yazıtları, satır sayılarının azlığı ve düzensiz yazılmış olmaları nedeniyle Türk dili alanı dışında çalışan araştırmacıların ilgisini çekmemiştir. Bunun en önemli nedenlerinden birisi bu yazıtların tamamının tarihsiz olması ve günümüz mezar taşlarındaki veciz ifadelere benzeyen kimi kalıplaşmış ibare ve cümleler içermesidir. Ancak yine de Elegest I (E 10), Açura (E 26), Altın–Köl I (E 28), Altın–Köl II (E 29), Köjeelig–Hovu (E 45), Abakan (E 48) gibi çok satırlı yazıtlardan çeşitli bilgiler elde edilebilmektedir. Bu makalede elimizde metni bulunan 160 civarındaki yazıttan Türk boyları veya boy birlikleriyle ilgili bilgiler derlenmiş ve bu boylarla ilgili bilinenlere yeni bilgiler ekleme kaygısı güdülmüştür. Tespit edilen boy veya boy birliklerinin geçtiği yerin metni verildikten sonra günümüz Türkçesine çevirisi yapılacak, ardından her boy veya boy birliği, Yenisey yazıtları ve Yenisey havzası çerçevesinde değerlendirilecektir.

Notes on the Turkish tribes mentioned in the Yenisei inscriptions

The Yenisei Inscriptions, the number of which is over 200, have not received enough attention from researchers except for those studying on the Turkish language due to the fact that they have limited amount of lines and were written irregularly. One of the most important reasons of this is that all of the inscriptions are dateless and that they contain some cliché phrases and sentences which are similar to aphorisms of today’s epitaphs. However, still it is possible to elicit some information from multi–lined inscriptions such as de Elegest I (E 10), Açura (E 26), Altın–Köl I (E 28), Altın–Köl II (E 29), Köjeelig–Hovu (E 45), Abakan (E 48). In this article, data on Turkic tribes have been compiled from some 160 inscriptions, whose texts are on hand, and we have aimed to supply new information on what is already known about these tribes. After presenting texts where identified tribes are mentioned, they will be translated into the modern Turkish, and then each tribe will be evaluated in regard to the Yenisei inscriptions and to the Yenisei catchment basin.

PDF

___

AYDIN, Erhan (2007a): Şine Usu Yazıtı. Çorum: KaraM.
AYDIN, Erhan (2007b): Eski Türk Yazıtlarındaki Kırgız Seferleri Üzerine Notlar. Sibirische Studien / Sibirya Araştırmaları 2/1, 41–64.
AYDIN, Erhan (2008): Ongi Yazıtı Üzerine İncelemeler. İlmî Araştırmalar 25, Bahar, 21–38.
BATMANOV, İ. A. / Z. B. ARAGAÇİ / G. F. BABUŞKİN (2006): Eski ve Bugünkü Yenisey Dili. Türkçeye çev.: Kerim SARIGÜL / İsa AYDEMİR. Bişkek: Avrasya. BK D : Bilge Kağan Yazıtı Doğu Yüzü. E : Yenisey Yazıtları.
EDPT : CLAUSON, S. G. (1972): An Etymological Dictionary of Pre–Thirteenth–Century Turkish. Oxford: Oxford University.
DOBROVITS, Mihály (2001): Ongin Yazıtını Tahlile Bir Deneme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı–Belleten 2000, 147–150.
EMET, Erkin (1997): Türklerin Ana Yurtlarından Biri Kumul (Hami) ve Kumul Kelimesinin Etimolojisi Hakkında. Türk Dünyası 4, Güz, 162–165.
GÖMEÇ, Sadettin (1993): Kök Türkçe Yazıtlarda Geçen Kümüllerin Kimliği Üzerine. Türk Dünyası Tarih Dergisi 79, Temmuz, 50–51.
GÖMEÇ, Sadettin (1994): Kök Türkçe Kaynaklarda Geçen Boy ve Kavim Adları: Azlar. Belleten 58/221, 51–54.
GÖMEÇ, Sadettin (1997a): Kök Türk Tarihi. Ankara: Türksoy.
GÖMEÇ, Sadettin (1997b): Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
HAMILTON, James (1997): Tokuz–Oguz On–Uygur. Türkçeye çev.: Yunus KOÇ / İsmet BİRKAN. Türk Dilleri Araştırmaları 7, 187–232.
KIZLASOV, İ. L. (1994): Runiçeskiye pis’mennosti Yevraziyskih stepey. Moskova: Rossiyskaya Akademiya Nauk, Institut Arheologii.
KORMUŞİN, İ. V. (2008): Tyurkskiye Yeniseyskiye Yepitafii, grammatika tekstologiya. Moskova: Nauka.
KT D : Köl Tegin Yazıtı Doğu Yüzü.
KT G : Köl Tegin Yazıtı Güney Yüzü.
KT K : Köl Tegin Yazıtı Kuzey Yüzü.
MALOV, S. E. (1952): Yeniseyskaya pis’mennost’ Tyurkov, tekstı i perevodı. Moskova–Leningrad.
ORKUN, Hüseyin Namık (1940): Eski Türk Yazıtları III. Ġstanbul: Türk Dil Kurumu.
RADLOFF, W. (1895): Die alttürkischen Inschriften der Mongolei. St.–Petersburg.
ŞU B : Şine Usu Yazıtı Batı Yüzü.
ŞU D : Şine Usu Yazıtı Doğu Yüzü.
ŞU K : Şine Usu Yazıtı Kuzey Yüzü.
TAŞAĞIL, Ahmet (2004): Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
TEKİN, Talat (1999): Hemçik–Çırgakı Yazıtı. Türk Dilleri Araştırmaları 9, 5–15.
USEEV, Nurdin (2010): Sahiplerinin Boyu Belirtilen Köktürk Harfli Yazıtlar. Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5/4, 1516–1521.
VASİLYEV, D. D. (1983): Korpus Tyurkskih runiçeskih pamyatnikov basseyna Yeniseya. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.