YENİSARAY'IN DERYAYA AÇILAN KAPISI: YALI KÖŞKÜ

Yenisaray (Topkapı Sarayı)'ın Haliç'e bakan kıyısında yer alan Yalı Köşkü'nün 14-23 Haziran 1591'de başlanan inşaatı 4 Temmuz 1593'te bitirilmiştir. Mimarbaşı Davud Ağa'nın yaptığı köşkün masrafları inşaat sürecinde sadrazamlık yapmış olan Sinan Paşa, Ferhad Paşa ve Siyavuş Paşa tarafından karşılanmıştır. Köşk gerek mimarisi gerekse Yenisaray'ın en dikkat çeken yapısı olması sebebiyle birçok seyyahın dikkatini çekmiştir. Yapıldığı tarihten 19. yüzyılın ikinci çeyreğine kadar köşk, birçok tören, kutlama ve şenliklerle beraber değişik etkinliklerin yapıldığı yer olmuştur. Bu etkinlikler içinde özelikle "meserret" günleri (padişah çocuklarının doğum, sünnet ve evlenmeleri, tahta geçme, fetih müjdesi, bayram vb.) ile ilgili tören ve kutlamamalar ağırlıklı olarak Yalı Köşkü'nde icra edilmiştir. Yalı Köşkü, padişah ve ailesinin eğlence ve kutlama törenlerine ilaveten devlet işlerini ilgilendiren birçok etkinliğe de ev sahipliği yapmıştır. Köşk, donanmanın uğurlanması, elçi kabulü, devlet adamlarına çeşitli konularla ilgili tebligatlar yapılması gibi işlerde aktif olarak kullanılmıştır. Devlet adamlarına görevlerinden alındıklarının bildirilmesi ve görevden alınanlara sürgüne gönderilecekleri bu köşkte açıklanmıştır. Çeşitli gerekçelerle görevden alınan devlet idarecileri, haseki vasıtasıyla bulunduğu yerden Yalı Köşkü'ne getirilir, görevden alındığı kendisine burada tebliğ edildikten sonra bostancıbaşı tarafından hazırlanan sandal ya da gemi ile sürgüne gönderilirdi. Tarihî süreçte birçok onarım geçiren köşk 1869'da, Keçecizade Fuad Paşa'nın sadareti döneminde Edirne-İstanbul demiryolu güzergâhında kaldığı için yıktırılmıştır.

THE DOOR OF YENISARAY TO THE SEA: YALI MANSION

Yalı Mansion was located on the coast of Yenisaray (Topkapı Palace) facing the Goldern Horn. Its construction started on the 14th to 23rd of June 1591, and finished on the 4th of July 1593. The mansion was built by the Chief Architect Davud Ağa. The costs of the mansion were covered by Ferhad Pasha, Siyavuş Pasha, and Sinan Pasha functioning as a grand vizier during the construction period. The mansion attracted the attention of many travelers because it had an excellent architecture and it was the most attention-grabbing building of Yenisaray. From its construction to the second quarter of the 19th century, the mansion hosted many ceremonies, celebrations, festivals, and other various events. The ceremonies and celebrations related to meserret (feast) days (the birth, circumcision, and marriage of sultan's sons, acceding to the throne, goods news of conquest, festivals, etc.) were mostly performed in the Yalı Mansion. The Yalı Mansion hosted many activities related to state affairs in addition to the entertainment and celebration events of sultans and their families. The mansion was used actively for such activities as seeing off the fleet, accepting ambassadors, and making notifications to statesmen on various subjects. Dismissal and exile decisions were reported to statesmen in that mansion, too. The statesmen who were decided to be dismissed due to various reasons would be brought by a senior official to the Yalı Mansion where he would be informed that he had been dismissed, and would be sent into exile via a boat or ship prepared by the chief gardener. Going through many repairs throughout the history, the mansion was demolished in 1869 during the grand viziership period of Keçecizade Fuad Pasha as it stood on the EdirneIstanbul railway route.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Cevdet Saray Mesalihi (C.SM), nr. 4/166, 2106, 43/2184, 2434, 2824, 3170, 4175, 6054, 6704, 6785, 7473, 7655, 7681, 7885, 8122, 8153, 8220, 8846.
İbnülemin Maliye (İE.ML), nr. 372.
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d), nr. 4763.
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi
TS.MA.d, nr. 840, 1055, 1073, 2427/34, 2427/41, 2427/42, 2680, 7681, 9917/18.
1220 Senesi Vek?yi'i Adlı Eserin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, haz. Beyhan Kıran, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 1993.
Abdurrahman Abdi Paşa Vekâyi?-nâmesi [Osmanlı Tarihi (1648-1682)], haz. Fahri Ç. Derin, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2008.
AHISHALI, Recep, Osmanlı Devlet Teşkilâtında Reisülküttâblık (XVIII. Yüzyıl),Tarih ve Tabiat Vakfı, İstanbul 2011.
AHMED CÂVİD, Hadîka-i Vek?yi?, haz. Adnan Baycar, TTK, Ankara 1998.
AHMED VÂSIF EFENDİ, Mehâsinü'l-âsâr ve Hak?ikü'l-ahbâr, TTK, haz. Mücteba İlgürel, Ankara 1994.
Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704), haz. Abdülkadir Özcan, TTK, Ankara 2000.
ARSLAN, Mehmet, Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri-Vehbi Sûrnâmesi, Sarayburnu Kitaplığı, İstanbul 2009.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, haz. Yusuf İhsan Genç vd., Başabakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2013.
BEHÇETÎ SEYYİD İBRAHİM EFENDİ, Târîh-i Sülâle-i Köprülü (Transkripsiyon ve Tahlil), haz. Mehmet Fatih Gökçek, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2006.
CÂBİ ÖMER EFENDİ, Câbî Târihi (Târîh-i Sultân Selîm-i Sâlis ve Mahmûd-i Sânî), Tahlîl ve Tenkidli Metin, haz. Mehmet Ali Beyhan, c. I-II, TTK, Ankara 2003.
ÇEŞMÎ-ZÂDE MUSTAFA REŞÎD, Çeşmî-zâde Tarihi, haz. Bekir Kütükoğlu, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1993.
DEFTERDAR SARI MEHMED PAŞA, Zübde-i Vekayiât, Tahlil ve Metin (1066-1116/1656- 1704), haz. Abdülkadir Özcan, TTK, Ankara 1995.
ELDEM, Sedad Hakkı, Köşkler ve Kasırlar, c. I, İstanbul 1974.
ES'AD EFENDİ, Teşrîfât-ı Kadîme, İstanbul 1979.
ES'AD EFENDİ, Üss-i Zafer (Yeniçeriliğin Kaldırılmasına Dair), haz. Mehmet Arslan, Kitabevi, İstanbul 2005.
EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatnâme, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, haz. Orhan Şaik Gökyay, c. I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1996.
EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatnâme, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, haz. Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, c. II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
EVLİYA ÇELEBİ Seyahatnâme, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, c. III, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
EVLİYA ÇELEBİ Seyahatnâme, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İbrahim Sezgin, c. V, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
GALLAND, Antoine, İstanbul'a Ait Günlük Hâtıralar (1672-1673), çev. Nahid Sırrı Örik, c. I, TTK, Ankara 1949.
HAFIZ HIZIR İLYAS AĞA, Osmanlı Sarayında Gündelik Hayat-Letâif-i Vekâyi'-i Enderûniyye, haz. Ali Şükrü Çoruk, İstanbul 2011.
III. Selim'in Sırkâtibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Rûznâme, haz. V. Sema Arıkan, TTK, Ankara 1993.
III. Mustafa Ruznamesi (H. 1171-1177/M. 1757-1763), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, haz. Yunus Irmak, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1991.
KADI ÖMER EFENDİ, Mahmud I. Hakkında 1157/1744-1160/1747 Arası Ruznâme, haz. Özcan Özcan, Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, İstanbul 1965.
KOÇU, Reşad Ekrem, İçinde Geçen Vak'alar, Eski Saray Hayatı ve Teşkilâtı ile Beraber Adım Adım Köşe Köşe Topkapu Sarayı, İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi, İstanbul (Tarihsiz).
KUBAN, Doğan, "Yalı Köşkü", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, VII, İstanbul 1994, s. 416- 417.
Mecmua'a-i Vek?yi'-i Asr-ı Mahmûd-i Hân-ı Adlî, haz. İlmihan Sağlamdemir, YYLT, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1994.
Mehmed Hasib Rûznâmesi (H. 1182-1195/M. 1768-1781), haz. Süleyman Göksu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 1993.
MUSTAFA NA'ÎMÂ EFENDİ, Târih-i Na?îmâ, haz. Mehmet İpşirli, c. I-IV, TTK, Ankara 2007.
Mustafa Neib Efendi'nin Tarihçiliği ve Tarih-i Mustafa Necib Adlı Eserinin Transkribi ve Değerlendirilmesi, haz. İlhan Aslan, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale 2003
RÂŞİD MEHMED EFENDİ-ÇELEBİZÂDE İSMAİL ÂSIM EFENDİ, Târîh-i Râşid ve Zeyli, haz. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır, Ahmet Zeki İzgöer, c. I-III, Klasik Yayınları, İstanbul 2013.
SAHHÂFLAR ŞEYHİ-ZÂDE SEYYİD MEHMED ES'AD EFENDİ, Vak?a-nüvis Es?ad Efendi Tarihi (Bâhir Efendi'nin Zeyl ve İlâveleriyle) 1237-1241/1821-1826, OSAV, İstanbul 2000.
SELÂNİKÎ MUSTAFA EFENDİ, Tarih-i Selânikî (971-1003/1563-1595), haz. Mehmet İpşirli, Edebiyat Fakültesi Basımevi, c. I-II, İstanbul 1989, I, 88-90.
SİLÂHDAR FINDIKLILI MEHMED AĞA, Nusretnâme (1106-1133/1695-1721), Tahlil ve Metin, Yayımlanmamış Doktora Tezi, haz. Mehmet Topal, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2001.
SİLÂHDAR FINDIKLILI MEHMED AĞA, Zeyl-i Fezleke, (1065-22 Ca.1106 / 1654-7 Şubat 1695) (Tahlil ve Metin) haz. Nazire Karaçay Türkal, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2012.
ŞÂNÎ-ZÂDE MEHMED ATÂULLAH EFENDİ, Şânî-zâde Târîhi [Osmanlı Tarihi (1223- 1237/1808-1821)], haz. Ziya Yılmazer, Çamlıca Yayınları, c. I-II, İstanbul 2008.
ŞEM'DÂNÎ-ZÂDE FINDIKLILI SÜLEYMAN EFENDİ, Târihi Mür'i't-tevârih, haz. Münir Aktepe, c. I, II.A, II.B, III, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1976-1980.
TAYYÂR-ZÂDE ATÂ, Osmanlı Saray Tarihi, Târîh-i Enderûn, c. I, haz. Mehmet Arslan, Kitabevi, İstanbul 2010.
Topçular Kâtibi Abdülkadir (Kadrî) Efendi Tarihi, haz. Ziya Yılmazer, c. I-II, TTK, Ankara 2003.
TULUM, Mertol, Sûrnâme-Sultan Ahmed'in Düğün Kitabı, Kabalcı, İstanbul 2008.
UŞŞÂKÎZÂDE ES-SEYYİD İBRÂHİM HASÎB EFENDİ, Osmanlı İlmiye Teşkilâtı İçin Mühim Bir Kaynak: Uşşâkizâde Tarihi, haz. Raşid Gündoğdu, c. II, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2005.
VAK ANÜVİS SUBHÎ MEHMED EFENDİ, Subhî Tarihi, Sâmî ve Şâkir Tarihleri ile Birlikte (İnceleme ve Karşılaştırılmalı Metin), haz. Mesut Aydıner, Kitabevi, İstanbul 2007.
YILDIZ, Murat, Bahçıvanlıktan Saray Muhafızlığına: Bostancı Ocağı, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul 2011.