XIX. YÜZYILDA KONGRATLAR DÖNEMİNDE HİVE ŞEHRİ

Bu çalışmamızda Türkistan'ın önemli şehirlerinden biri olan Hive ele alınacaktır. Hive, tarih boyunca İpek Yolu üzerindeki önemli kentlerden biri olmuştur. Amu-Derya ırmağının batısında Palvan kanalının kıyısında yer alan Hive şehrini Şibanîler 1506 yılında ele geçirmişlerdir. Şehir dış kale ve iç kale olmak üzere iki kısma ayrılmıştır. Dış kalenin 10, iç kalenin 4 kapısı bulunmaktadır. Hive'de Sartlar, Özbekler, Türkmenler, Karakalpaklar, Kazaklar, Yahudiler ve köleler hayatlarını sürdürmüştür. Sartlar ticari ve iktisadi hayatta; Özbekler ise idari hayatta söz sahibi olmuştur. Hive'nin medreselerinde çok sayıda öğrenci eğitim almıştır. XIX. yüzyılda Cengizli sülalesinden olmayan Kongrat ailesinden gelen hanlar ülkeyi yönetmiştir. Hive şehri ticaret ve zanaatkârlık merkezlerinden biri olarak kabul edilmiş, tarım ve tekstil ürünleri ile rağbet görmüştür. Hive şehrindeki köle pazarı oldukça ünlü olup burada Rus, İranlı ve Kalmuk köleler satılırdı. Köleler genelde bahçelerde çalışır, zamanla asimile olup Hive şehrinde yaşamlarını sürdürürlerdi. Hive mimari teknikler açısından bütün Orta Asya'da tanınmıştı. Şehrin içinde saraylar, hanlar, medreseler, camiler ve anıt mezarlar bulunmaktaydı. Kadınlar Hive'de günlük hayatta caddelerde pek görünmezler, dışarı çıktıklarında ise üzerlerine eski kıyafetler giyerek dolaşırlardı. Pilav en çok sevilen yemek olup, yeşil çay içimi yaygındı. Sofralardan kavun, karpuz ve tatlılar eksik olmazdı. Hive'de bulunmaktaydı. Koç dövüşleri ve beççelerin yaptıkları danslar sevilen eğlence türlerindendi.yaşayan halkların kendilerini simgeleyen kıyafetleri bulunmaktaydı. Koç dövüşleri ve beççelerin yaptıkları danslar sevilen eğlence türlerindendi.

THE CITY OF KHIVA DURING QUNGRAD ERA IN 19TH CENTURY

Karakalpaks, Kazhaks, Jews and the slaves were the groups of people lived in Khiva. The Sarts in commercial and economic life and the Uzbeks, on the other hand, in administration process had played crucial roles. In 19th century khans who were coming from Qungrad tribe not from the Chingizid line had governed the state. Khiva was accepted as one of the main centers of commerce and craft. Also Khiva was well-known with its agricultural and textile products. The slave market in Khiva, where Russian, Iranian and Kalmuk slaves were sold, was very well-known. Slaves usually worked in the farms and in the course of time they were assimilated and lived in Khiva. The city was famous for its architectural style in all around the Central Asia. In the city, there were palaces, caravanserais, madrasahs, mosques and mausoleums. In the daily life, women usually were not seen in the marketplaces and streets, but when they have been there, they were wearing old clothes. Rice was the most preferred meal and green tea was also commonly consumed. Melon, watermelon and deserts were always important for their dining table. The clothes that were worn in Khiva have symbolized different tribes living in the city. Aries fighting and the dances of becces were commonly beloved entertainment options.

PDF

___

ABBOTT, James, Narrative of A Journey from Heraut to Khiva, Moscow and St. Petersburgh, During the Late Russian İnvasion of Khiva, With Some Account of The Court of Khiva and The Kingdom of Khaurism,Vol.I, Wm. H. Allen and Co., London, 1843.
AKYOL, Taha, "Cedidcilik", İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1993, ss.211-213.
ALLWORTH, Edward, Central Asia 120 Years of Russian Rule, Duke Universty Press, London, 1969.
ALPARGU, Mehmet, "Türkistan Hanlıkları", Türkler, C.8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.557-605.
ALPARGU, Mehmet, "Türkistan Hanlıkları", Genel Türk Tarihi, C.5, Ed: Hasan Celal Güzel- Ali Birinci, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.229-312.
ANDİCAN, Ahat, Osmanlı'dan Günümüze Türkiye ve Orta Asya, Doğan Yayıncılık, İstanbul, 2009.
BACON, Elizabeth E., Esir Orta Asya, Tercüman 1001 Eser, İstanbul, Tarihsiz.
BAKER, Valentine, Clouds in the East: Travels and Adventure on the Perso-Turkoman Frontier, Chatto and Windus, Piccadlly, London, 1876.
BARTHOLD, V.V. - M.L. Brill, " Khiwa", El², C.4, 1986.
BARTHOLD, V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz: Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1990.
BARTHOLD, V.V., Asya'nın Keşfi Rusya ve Avrupa'da Şarkiyatçılığın Tarihi, Yöneliş Yayınları, İstanbul, 2000.
BARTHOLD, V.V., "Türk Hanlıklarının Siyasi Yapısı", Rusya ve Avrupa'da Oryantalizm, Küre Yayınları, İstanbul, 2004.
BEHAR, Büşra Ersanllı, "Avlulu Özbek Evi Özbekistan'da Onarım ve Koruma Projeleri", Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, C.1, Sa.4, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993, ss. 73-75.
BİGİ, Muhammed Zâhir, Mâverâünnehir'e Seyahat, Çev: Ahmet Kanlıdere, Kitabevi, İstanbul, 2005.
BOSWORTH, C. E., "Kungrat", EI²,C.4, 1986.
BREGEL, Yuri, "The Sarts in The Khanete of Khiva", Journal of Asian History, Vol.12, Wiesbedan 1978, ss.121-151.
BREGEL, Yuri, An Historical Atlas of Central Asia. Brill Akamich Puplishers, Boston, 2003.
BREGEL, Yuri, "Recent Publications On The Sarts: A Review Article", Journal of Central Asia, Vol.42, Wiesbadan, 2008, ss.196-206.
BURNES, Alexander, Travels into Bokhara: Being The Account of A Journey from India to Cabool, Tartary and Persia; Also Narattive of A Voyage on the Indus, from The Sea to Lahore, wıth Presents From The King Great Britain; Performed Under The Orders of The Supreme Goverment of India, in the Years 1831, 1832 and 1833, Vol.I-II-III, John MurrayAlbemarle Street, London, 1834.
ÇAĞATAY, Ergun, Bir Zamanlar Orta Asya, Tetragon Yayınları, İstanbul, 1996.
ÇELİK, Muhammed Bilal, Firdevsü'l-İkbal'e Göre Hive Hanlığı Tarihi ve Devlet Teşkilatı, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2004.
ÇELİK, Muhammed Bilal, "Cengizli Hâkimiyet Anlayışını Değiştirme Girişimleri: Kongrat Hive Hanlığı Örneği", Akademik İncelemeler Dergisi, C.2, Sa.1, 2007, ss.175-187.
ÇELİK, Muhammed Bilal, 1800-1865 Yılları Arasında Buhara Emirliği, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya, 2009.
DARKOT, Besim, "Sart", İslam Ansiklopedisi, C.10, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1988, ss.236-237.
DOBSON, George, Russia's Railway into Central Asia Notes of A Journey From St. Petersburg to Samarkand, W. H. Allen & Co.,13, Waterloo Place and At Calcuta, London, 1890.
DOĞAN, Orhan, "Kungrat", İslam Ansiklopedisi, C.26, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2002, ss.375-376.
ERŞAHİN, Seyfettin, Türkistan'da İslam ve Müslümanlar (Sovyet Dönemi), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2007.
GROUSSET, Rene, Stepler İmparatorluğu: Atillla, Cengiz Han, Timur, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
GÜNDOĞDU, Abdullah, Hive Hanlığı Tarihi: Yadigâr Şibaniler Devri: 1512-1740, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlamamış Doktora Tezi, Ankara, 1995.
HAYİT, Baymirza, Türkistan Devletlerinin Milli Mücadele Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2004.
"Hive", Türk Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1971.
"Hive Hanlığı", http://www.dallog.net/hanliklar/hive.htm, (ET: 12.07.2013).
JENKİNSON, Anthony, Early Voyages and Travels to Russia and Persia By Anthony Jenkinson and Other Englishmen, With Some Account of The First İntercourse of The English With Russia and Central Asia By way of The Caspian Sea, Vol.I, Editör: E. Delmar Morgan ve C. H. Coote, B. Franklin, New York, 1900.
KARA, Füsun, "Harezm (Hive) Halk Cumhuriyeti", Türkler, C.18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.808-812.
KARADAĞ, Gülay, Avrupalı Gezginlerin Seyahatnamelerine Göre 19. Yüzyılda Batı Türkistan Hanlıkları, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon, 2006.
KARAMUSTAFA, Ahmet H., Tanrının Kural Tanımaz Kulları: İslam Dünyasında Derviş Toplulukları (1200-1550),Çev: Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2007.
KİTAPÇI, Zekeriya, Türkistan: Milli Tarih ve Kültür Davamızın Temel Meseleleri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 1993.
KOVALSKAYA, Svetlana, "Kazakistan'da Ceditçilik", Türkler, Çev: Hatiçe Babavatan, C.18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.644-651.
KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917'ye Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1987.
KURT, Hasan, Orta Asya'nın İslamlaşma Süreci (Buhara Örneği), Fecr Yayınları, Ankara, 1998.
KUTAY, Cemal, Sahte Derviş, Arkın Yayınları, İstanbul, 1970.
LEYLAK, Mehmet Halil, Orta Asya ve Kafkaslar'da Türklerin Demografik Yapısı, Tamga Yayınları, Ankara, 2000.
LİGETİ, Louis, Bilinmeyen İç Asya, Çev: Sadrettin Karatay, Pulhan Matbaası, İstanbul, 1946.
MAC GAHAN, İ A., Hive Seyahatnamesi ve Tarihi Musavver, Çev: Kolağası Ahmed, Akademi Kitabevi, İzmir, 1995.
MEAKİN, Annette M. B., In Russian Turkestan A Garden of Asia and Its Peoble, Charing Cross Road, London, 1903.
MEHMET, Emin Efendi, İstanbul'dan Orta Asya'ya Seyahat, Haz: Rıza Akdemir, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1986.
MEYENDORF, Baron, "A Journey from Orenburg to Bokhara in the Year 1820", The Great Game: Britain and Russia in Central Asia, C.V/II, Routledge, London, 2004.
MOURAVIEV, Par M. N., Voyage en Turcomanie At A Khiva, Fait en 1819 et 1820, Chez Louis Tenré Libraire, A Paris, 1823.
NECEF, Ekber N.- ANNABERDİYEV, Ahmet, Hazar Ötesi Türkmenleri, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2003.
O' DONOVAN, Edmond, The Merv Oasis, C. II., Smith, Elder, & Co., Waterloo Place, London, 1882.
OLUFSEN, O., The Emir of Bokhara and His Country, William Heinemann, London, 1911.
Orta Asya'dan Esintiler, Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Yayınları, Ankara, 2003.
ÖZAYDIN, Abdülkerim, "Hive", İslam Ansiklopedisi, C.16, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997, ss.217-220.
RIASANOVSKY, Nicolas V.- STEINBERG, Mark D., Rusya Tarihi, Çev: Figen Dereli, İnkılâp Yayınları, İstanbul, 2011.
ROUX, Jean-Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, Çev: Aykut Kazancıgil- Ayşe Bereket, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2001.
ROUX, Jean-Paul, Orta Asya, Çev: Lale Arslan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2006.
SABOL, Steven, "Orta Asya'da Rus İngiliz Rekabeti", Türkler, Çev: Nasuh Uslu, C.18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.587-595.
SARAY, Mehmet, Özbek Türkleri Tarihi, Nesil Yayıncılık, İstanbul, 1993.
SARAY, Mehmet, Rus İşgali Devrinde Osmanlı Devleti İle Türkistan Hanlıkları Arasındaki Münasebetler (1775-1875), Türk Tarih Kurum Yayınları, Ankara, 1994.
SARAY, Mehmet, "Hive Hanlığı", İslam Ansiklopedisi, C.18, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1998, ss.167-170.
SCHUYLER, Eugene, Türkistan: Batı Türkistan, Hokand, Buhara ve Kulca Seyahat Notları, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2000.
SERTÇELİK, Seyit, "Rus İmparatorluğu'nun Avrupa Yakasında Yaşayan Türklerin Demografik Dağılımı ve Çarlık Rusya'sının Türklere Yönelik Politikaları", Genel Türk Tarihi, C.9, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.614-639.
SOMUNCUOĞLU, Tümen, Türkistan'da Eğitim ve Çarlık Rusya'sının Sosyo Politik Açıdan Eğitime Yaklaşımı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2006.
SUAVİ, Ali, Hive Hanlığı ve Türkistan'da Rus Yayılması, Haz: M. Abdülhalik Çay, Orkun Yayınevi, İstanbul,1977.
ŞEŞEN, Ramazan, İslam Coğrafyalarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1985.
ŞİMŞİR, Sebahattin, Dünden Yarına Türkistan'da Türkler, IQ Kültür Sanat ve Yayıncılık, İstanbul, 2009.
TOGAN, Zeki Velidi, Bugünkü Türkili ve Yakın Tarihi, C.1, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1981.
TOGAN, Zeki Velidi, "Harizm", İslam Ansiklopedisi, C.5/1, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1988, ss.240-262.
TOGAN, İstenbike, "The Qongrat in History", History and Historiography of Post-Mongol Central Asia and the Middle East, Wiesbedan, 2006, ss.161-183.
VURGUN, Seda Yılmaz, XIX. Yüzyılda Seyahatnamelerin Işığı Altında Buhara Emirliği-Hanlığı, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya, 2013.
YALÇINKAYA, Alâeddin, Sömürgecilik ve Pan İslamizm Işığında Türkistan 1856'dan Günümüze, Timaş Yayınları, İstanbul, 1997.
YETİŞGİN, Mehmet, "Rusların Türkmen Topraklarını İstilaları", Türkler, C.18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss. 596-606.
YILMAZ, Salih, XVI-XX. Yüzyıllarda Karakalpak Türkleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2006.
ZARCONE, Thierry, Yasak Kent Buhara 1830-1888, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
ZİYAYEV, Hamid, Türkistan'da Rus Hâkimiyetine Karşı Mücadele, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2007.