SULTAN I. MAHMUD'A AİT BİR RUZNÂME (H.1147/M.1734)

İslamiyet'in bidayetinde Hz. Peygamber'in en yakınındaki insanlardan birisi olan sır kâtipleri, yabancı devlet hükümdarları ve emirleriyle yapılan yazışmaları da takip etmişlerdir. İslam devletlerinde zamanla farklı bürokratik işlere de bakan bu görevliler protokolde hep önemli bir konumda olmuşlardır. Sultanların gittiği her yere onlarla beraber gitmişler ve doğal olarak sıradan insanların bilmesine imkân olmayan birçok hadisenin şahidi olmuşlardır. Osmanlı Padişahlarının günlükleri diye tanımlanabilecek olan ruznâmeler de sır kâtipleri tarafından yazılmışlardır. Bugün bilim insanlarının tanımladıkları manada ilk örnekleri 18. Yüzyılın ilk yarısında görülen bu arşiv kayıtları; dönemin padişahlarını yakından tanıyabilmek, hanedan mensuplarına ait sıradan olmayan bilgilere ulaşabilmek adına önemle araştırılması gereken kaynaklardır. Ayrıca saraylar, kasırlar, köşkler ve buralardaki hizmet kadrosu, dönemin siyasi, sosyo-ekonomik, iktisadi ve kültürel olayları, şüphesiz İstanbul tarihi ve başka pek çok hususun araştırılması bakımından önemli kaynaklardır. Bu makale ile ele alınan ruznâme; 1734 tarihli olup Sultan I. Mahmud'un cülusunun ilk dönemine aittir ve bugüne kadar çalışılmamıştır. 4,5 ay gibi bir süreyi kapsayan bu ruznâme muhtemelen bir bütünün parçası olmalıdır. Kısa olmasına rağmen dönemin olaylarına yakından bakabilmek ve bir boşluğu doldurmak adına oldukça önemlidir. Sultan I. Mahmud'un bilinmeyen bazı yönlerini ruznâme rehberliğinde bilim âlemine tanıtmak, bugüne kadar bildiğimiz bazı hususları da pekiştirmek bu çalışmanın temel amacı olup, bir boşluğu dolduracağı ve faydalı olacağı muhakkaktır.

A RUZNAME BELONGING TO SULTAN MAHMUD I (1147 AH/1734 BC)

The privy secretaries who were very close people to Prophet Mohammed during the commencement of Islam also involved in the correspondence with other foreign kings, emperors and emeers. Those officials who supervised different bureaucratic works in time were always in higher positions in protocol. The sultans took them everywhere they went. Therefore, they naturally withnessed a lot of events that could not be known by ordinary people. The ruznames which can be defined as the diary of Ottoman sultan were written down by the privacy secretaries. The archive records which were first seen in 18. Century as defined by today's scientist were important resources for getting to know the sultans of the era very closely and reaching the extraordinary information belonging to the courtiers. In addition, those records are important for knowing palaces, pavillions, servants in them, socio-cultural, cultural, economic events of the era, the history of Istanbul and a lot of subjects. The ruzname in the study belongs to enthronement of Sultan Mahmut I, dated 1734 BC and it has not been studied to date. The ruzname which spans about four and half months must have been the part of a whole. In spite of a short one, it is a very significant record for looking into the events of the era in detail and filling a gap in this era. The aim of the study is to help enhance some of our knowledge and facts about Sultan Mahmud I and introduce science world some unknown facts about him and it is certain that it will help fill an important gap and be useful.

PDF

___

A) Arşiv Belgeleri
BOA, TS.MA.d, 10732(Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi)
B) Diğer Kaynaklar
ABDİ EFENDİ, Abdi Tarihi, (Haz. Faik Reşit Unat), Ankara 1999 (2b), TTK Yay.
AFYONCU, Erhan, Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, Yeditepe Yay. İstanbul 2007.
AKYILDIZ, Ali "Sır Katibi/Mabeyn Kitabeti", DİA, 37, İstanbul 2009, s.118.
AGOSTON, Gabor, Barut, Top ve Tüfek (Osmanlı İmparatorluğu'nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi), (Çev. Tanju Akad), Kitap Yayınevi, İstanbul 2006.
AHMET VEFİK PAŞA, Lehçe-i Osmânî, (Haz. Recep Toparlı), TDK Yay., Ankara, 2000.
ASLANER, Serhat ve YENTÜRK, Hatice Çolak, Notlar 23 (Osmanlı Askeri Tarihi), Bilim ve Sanat Vakfı, İstanbul 2011.
AYAZ, Fatih Yahya, "Sır Kâtibi", DİA, 37, İstanbul 2009, s.116-117.
BALCI, Ramazan,Saray Günlüğüm (Enderunlu Hafız İlyas Ağa'nın Hatıraları), Yitik Hazine Yay., İstanbul 2010.
ÇINAR, Şükran, Patrona Halil İsyanı'na ve I. Mahmud Devrine Ait Tarihçe, İstanbul 1974, (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Basılmamış Lisans Bitirme Tezi.)
ERKAN, Kemal,1734-1735 Osmanlı - İran Savaşı Mühimme Defteri (Ramazan 1146 - Zilhicce 1147), Çamlıca Basım Yayın,İstanbul 2011.
FAROQHİ, Suraiya, Yeni Bir Hükümdar Aynası, (Çev. Gül Çağlalı Güven) Alfa Yay., İstanbul 2011.
GÜLTEKİN, Hasan, "İnşâ ve Tarihi Gelişimi", International Journal of Central Asian Studies, Volume 13, 2009, s.317-341.
HAYDAROĞLU, İlknur Polat, "Osmanlı Saray Mutfağından Notlar", DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 22/34, Ankara 2003, s.1-9.
HEYET, Osmanlı Ansiklopedisi, C.5, Ağaç Yay. İstanbul 1993.
KAHRAMAN,Atıf,Osmanlı Devleti'nde Spor, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1995.
KOÇU, Reşad Ekrem, Osmanlı Padişahları, Doğan Kitap, İstanbul 2002.
KURTARAN, Uğur, Sultan I. Mahmud ve Dönemi (1730-1754), Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Ünv. Sos. Bilm. Enst., Konya 2012.
KURTARAN, Uğur "Sultan Birinci Mahmud Dönemi (1730-1754) Islahat Hareketleri", Turkish Studies, Volume, 8/2, Winter 2013, s.167-179.
ORAL, Yavuz, Ruzname-i Sultan Mahmud Han:(Mahmud I. Hakkında 1153/1740-1157/1744 Arası Ruzname), İstanbul 1966, (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Basılmamış Lisans Bitirme Tezi.)
ORTAYLI,İlber,Osmanlı'yı Yeniden Keşfetmek, Timaş Yay., İstanbul 2006.
ORTAYLI, İlber, Osmanlı Sarayında Hayat, Yitik Hazine, İzmir 2011.
ÖZBİLGEN, Erol, Bütün Yönleriyle Osmanlı (Âdâb-ı Osmâniyye), İz Yay., İstanbul 2003.
ÖZCAN, Abdülkadir, "Mahmud I", DİA, 27, Ankara 2003, s.348-352.
ÖZCAN, Özcan, Mahmud I. Hakkında 1157/1744-1160/1147 Arasında Ruzname, İstanbul 1965, (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Basılmamış Lisans Bitirme Tezi.)
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.III, MEB Yay. İstanbul 1993.
SARICAOĞLU, Fikret, Kendi Kaleminden Bir Padişahın Portresi, Sultan I. Abdülhamid (1774- 1789), Tatav Yay., İstanbul 2001.
SARICAOĞLU, Fikret,"Rûznâme" DİA,35,İstanbul 2008, s.278-281.
SARICAOĞLU, Fikret, "Sır Kâtibi/ Osmanlılar'da" DİA, 37, İstanbul 2009, s.117-118.
SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lûgatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1986.
ŞAVKAY, Tuğrul, Osmanlı Mutfağı, Şekerbank, İstanbul 2000.
ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-ı Türkî, (Haz. Raşit Gündoğdu vd), İdeal Yay., İstanbul 2011.
ULUÇAY, Çağatay, Harem, Ötüken Yay. (3b), İstanbul 2011.
ULUÇAY, M. Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Yay.,(5b), İstanbul 2011.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.IV/I, TTK Yay. Ankara 1998 (4.b).
ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yay., İstanbul 2012.
www.matrak.gen.tr/turk-ata-sporu-matrak/tomak-oyunu, (17.07.2013)