Yeni Türk edebiyatında kaynak olarak manifestolar

“Beyanname”, “bildirge”, “bildiri” terimleriyle de karşılanan “manifesto”lar, altında imzası bulunan sanatçıların benimsedikleri anlayışın teorisini ortaya koyan metinlerdir. Bunlar, ortak görüşlerin dışavurumu ve kendini kabul ettirme sürecinin başlangıcıdır. Manifestolar birleştirici bir işlev görmelerinin yanında, bir farklılaşmanın, kendi çizgisini diğer oluşumlardan ayırmanın da ifadesidir. Akımların sistemleştirildiği metinler olarak 19. yüzyılda Batı’da ortaya çıkan manifestolar, bizde daha çok edebiyat dergileri etrafında gelişmiştir. Köklü bir geleneğe ve zengin bir birikime dayanan Türk edebiyatı; sanatı hayata yaklaştırma, estetik dairesine çekme, gerçeklik düzleminde sorgulama, işlevsel kılma bağlamında çeşitli yönelimler gösteren pek çok manifesto üretmiştir. Edebiyatın seyri, dönemeçleri gösteren bu metinlerden takip edilebildiği gibi, manifestoların işlevselliği de eleştirilerle ortaya konur. Bütün bunlardan dolayı, manifesto verimlerinin değerlendirilmesi gereklidir.

The manifestos in the modern Turkish literature as a source

Manifestos, which synonymously refer to declaration, announcement and proclamation, are the texts that put forward the theory of the understanding under which the artits who adopt it put their signature. These are the expression of the common views and the beginning of the process of gaining acceptance. Besides having a unifying function, manifestos are the expression of a differentiation, the differentiation of its own line from the other formations. Manifestos, which came into being in the West as the texts which the movements systemized, flourished in our literature around the Journals of Literature. Turkish Literature, which is based on an established tradition and a rich accumulation, has produced many manifestos which have tended to make art closer to life, take it to the realm of the aesthetics, question on the basis of reality, make it functional and also Turkish Literature has also been a platform for many manifestal risings. This process is observed to have gained an acceleration recently. The course of literature, as well as can be traced through these texts that show the turning points, the functionality of the manifestos is put forward through criticism. For these reasons, the efficiencies of manifesto need to be evaluated.

PDF

___

‚1951 Senesindeki İstanbul Muallimler Birliği Dil Encümeni Beyannamesi‛; Bilgi, C. 19, S. 228, Mayıs 1966.
ADA, Ahmet; ‚2000’li Yılların Şiirine Doğru‛, Şairin Atölyesi, Divan 4, Temmuz 1993.
Ahmet Erhan; ‚80’li Yıllar Şiiri 12 Eylül’den Önce Başlamıştı‛, Varlık, S. 998, Kasım 1990.
Ahmet Haşim; Piyale, hzl. Sabahattin Çağın, Çağrı Yay., İst., 2004.
Ahmet Oktay; Toplumcu Gerçekçiliğin Kaynakları, B/F/S Yay., İst., 1986.
Ahmet Oktay; ‚Cumhuriyet Dönemi Şiirine Bir Bakış‛, Hürriyet Gösteri, S. 207, Kasım- Aralık 1998.
Ahmet Oktay; ‚Tek ‘Poetika’ Yoktur‛, Papirüs, S. 28, Haziran 1999.
AKSOY, Nazan vd.; Şiir ve Şiir Kuramı Üzerine Söylemler, Düzlem Yay., İst., 1996.
AKTUNÇ, Hulki; ‚Behçet Necatigil Manifestosu‛, Argos, C. 2, S. 18, Şubat 1990.
ALKAN, Erdoğan; Sembolizm Şiir Akımları, Deyiş Yay. İst., 1985.
ARTAUD, Antonin; ‚Vahşet Tiyatrosu İkinci Manifesto‛, (çev. Emrah Kolukısa), Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, S. 1, 1989.
ASİLTÜRK, Bâki; 1980 Kuşağı Türk Şiirinin Poetikası, Toroslu Kitaplığı, İst., 2006.
AYBAR, Yılmaz; ‚75. Yılında Şiirimiz‛, Gülpınar, S. 272, Aralık 1998.
AYBERKİN, Ahmet; ‚Şiir-Akım Denince‛, Gülpınar, S. 90, Ekim 1983.
AYKIN, Bedrettin; ‚Toplumcu Gerçekçi Şiirimiz Üzerine‛, İnsancıl, S. 50, Aralık 1994.
AYTAÇ, Gürsel; ‚20. Yüzyıl Eleştiri Akımları‛, 4 Eylül Ortak Kitap, [S.] 2, Mayıs 1986.
AYVERDİ, Samiha; ‚Bir Beyannamenin Düşündürdükleri‛, Kubbealtı Akademi Mecmuası, C. 1, S. 1, Ocak 1972.
BANARLI, Nihad Sami; ‚Beyanname (Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Teklifler)‛, Kubbealtı Akademi Mecmuası, C. 1, S. 1, Ocak 1972.
BAYRAKDAROĞLU, Emin; ‚Türk Dilini Koruma ve Geliştirme Cemiyeti Beyannamesi‛, Türk Dili İçin, S. 4, 1967.
BEK, Kemal; ‚Eleştirmenlerin Gözüyle 30’ların Şiiri‛, Ludingirra, S. 6, Yaz 1998.
BERK, İlhan; Şiirin Açık Tarihi, Yazko Yay., 1984.
BERK, İlhan; Gerçeküstücülük-Antoloji, Varlık Yay., İst., 2005.
BEZİRCİ, Asım; 2. Yeni Olayı, Tel Yay., İst., 1974.
BİLEN, Mehmet Yaşar; ‚Şiirimizde Kuşak Kavramı‛, Varlık, S. 912, Eylül 1983.
BİLEN, Mehmet Yaşar; 70 Kuşağı Şiirimizi Tartışıyor, Yaba Yay., Ank., 1985.
BRETON, Andre; Birinci Sürrealist Manifesto, (çev. Yeşim Seber Kafa), Altıkırkbeş Yay., İst., 2003.
BRETON, Andre; Sürrealist Manifestolar, (çev. Yeşim Seber Kafa, Artemis Günebakanlı, Ayşe Güngör), Altıkırkbeş Yay., İst., 2009.
ÇAĞLAR, Behçet Kemal; ‚Şiir Deyince Neye Hep ‘Manifesto’ Gibi Yazılar‛, Hisar, C. 7, S. 47, Kasım 1967, s. 6-7.
ÇALIK, Mustafa; ‚Manifesto‛, Polemik, S. 1, Mayıs 1992.
ÇALIKUŞU, Nevzat; ‚Son Elli Yıla Kuşbakışı‛, İpek Dili, S. 13, Eylül 1998.
ÇEKER, Alper; ‚Teoride Günümüz Türk Şiirine Giriş II‛, İpek Dili, S. 10, Ekim 1997.
Çınarlı Mehmet; ‚Hisar‛, İslâm Ansiklopedisi, C. 18, TDV Yay., İst., 1998.
DELSEMME, P.; ‚Fransız Sembolizminin Nazari Bildirisi‛, (çev. Zeynep Kerman), Fikir ve Sanatta Hareket, C. 7, S. 7, 1979.
"Dil Devrimini Destekleyen Ortak Bildiri"; Yeditepe, S. 82, 1-15 Mart 1963.
DOĞAN, H. Mehmet; ‚Şiirimizin Son Yüzyılı‛, Varlık, S. 1108, Ocak 2000.
DOĞAN, Mehmet Can; ‚Seksenlerde Yazılan Şiirin Açtığı İmkanlar‛, Ludingirra, S. 9, Bahar 1999.
DOĞAN, Mehmet H.; ‚Gerçeküstücülük ve Türk Şiiri‛, Varlık, S. 1048, Ocak 1995.
DOĞAN, Mehmet H; ‚Şiir 2000’li Yıllarda Daha Neler Görecek‛, Kitap-lık, S. 38, Güz 1999.
DOĞAN, Mehmet H; Şiir, Bugün, YKY, İst., 1999.
DOĞAN, Mehmet H; ‚Şiirimizin Son Yüzyılı‛, Varlık, S. 1108, Ocak 2000.
DURUCAN, Muhsin; ‚Dünden Bugüne Şiirimiz‛, Gülpınar, S. 288, Nisan 2000.
Efe Murat-Cem Kurtuluş; Madde, Yasakmeyve Yay., İst., 2005.
ERDOĞAN, Mehmet; ‚Türk Şiirinde Bir Geçiş Kuşağı: Hece Şairleri‛, Dergâh, S. 78, Ağustos 1996.
ERDOST, M. İlhan; İkinci Yeni Yazıları, Onur Yay., Ank., 1997.
ERGİN, Seçkin; ‚Çağdaş Amerikan Edebiyatında Eleştiri Akım ve Yöntemleri‛,
Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, [S.] 12, 1980.
ERGÜL, Niyazi Sabri; ‚Kendi Edebi Mesleklerimiz ve Münekkitsizlik‛, Türk Yurdu, [S.] XXVI (3), Ekim 1942.
ERGÜLEN, Haydar; ‚Seksenli Yıllar Şiiri ve Şairleri Üzerine On İddia‛, Defter, S. 19, Yaz 1992.
EROĞLU, Bekir; Modern Türk Şiirinin Doğası, YKY, İst., 1993.
EVLİYAGİL, Necdet; Edebî Mektepler ve Edebî Cereyanlar, Ahmet Halit Yaşaroğlu Kitabevi, İst., 1955.
FINDIKOĞLU, Fahri Z.; ‚Bir Beyannamenin Tahlili‛, Türk Yurdu, Ankara, C. 1, S. 8 (278), Kasım 1959.
GARİPOĞLU, Kemal; Edebî Akımlar, Garipoğlu Yay., Ank., 1973.
GÖKER, Cemil; Fransa’da Edebiyat Akımları, DTCF Yay., Ank., 1982.
"Görsel Sanatçılar Derneği"nin Bildirisi: Sanatın, Kültürün ve Sanat Eğitiminin Demokratikleştirilmesi‛; Türkiye’de Sanat Eğitimi Sempozyumu II (İstanbul, 22-25 Ekim 1979), İst., 1981.
GÖZLER, H. Fethi; Avrupa’da ve Bizde Edebiyat Akımları, 3 cilt, Damla Yay., İst., 1976.
HATİPOĞLU, A. Aydın; ‚Yeni Gerçekçi Şiire Önsöz‛, Yeni Gerçek, S. 2, 1 Ekim 1967.
Hece Dergisi Türk Şiiri Özel Sayısı; S. 53-54-55, Mayıs-Haziran-Temmuz 2001.
Hecenin Beş Şairi; S.E.S. (Sanat Eserleri Serisi), İst., 1956.
İhsan Deniz; ‚Şiir, Dergiler, Köylülük vs.‛, İpek Dili, S. 3, 31 Eylül 1995.
İkinci Yeni Şiir (Antoloji-Dosya); hzl. Mehmet H. Doğan, İkaros Yay., İst., 2008.
"İkinci Yeni Şiiri Üzerine Soruşturma"; Katılanlar: İlhan Berk, Edip Cansever, Muzaffer Erdost, Özdemir İnce, Türk Dili, S. 309, Haziran 1977.
İLHAN, Attilâ; ‚Mavi‛, Varlık, S. 679, Ekim 1966.
İLHAN, Attilâ ; İkinci Yeni Savaşı, Yazko Yay., İst., 1983.
İNCE, Özdemir; ‚Şiir İçin Önsözler‛, Üç Çiçek, Ocak 1984.
İNCE, Özdemir ; ‚Parçalanan Şiir‛, Adam Sanat, *S.+ 30, Mayıs 1988.
KABAKLI, Ahmet; ‚Yeni Şiir Nerelerde‛, Türk Edebiyatı, S. 206, Aralık 1990.
KAHRAMAN, Hasan Bülent; ‚Toplumcu Şiirimizin Bugünü ve Gelişme Çizgileri‛, Hürriyet Gösteri, S. 95, Ekim 1988.
KAHRAMAN, Hasan Bülent ; ‚Toplumcu Gerçekçi Şiiri Yeniden Kurmak‛, Hürriyet Gösteri, S. 103, Haziran 1989.
KAHRAMAN, Hasan Bülent; ‚Garip Şiirini Modernist Şiir Bağlamında Yeniden Temellendirme Denemesi 2‛, Varlık, [S.] 1011, Aralık 1991.
KAHRAMAN, Hasan Bülent ; Türk Şiiri Modernizm Şiir, Agora Kitaplığı, İst., 2004.
KAHYAOĞLU, Orhan; ‚80’lerden Bugüne Şiir Dergileri‛, Sombahar, S. 25, Eylül-Ekim 1994.
KAHYAOĞLU, Orhan; ‚80’li Yılların Şiir Adasında‛, Ludingirra, S. 2, Yaz 1997.
KAHYAOĞLU, Orhan; ‚90’lı Yılların Şiiri‛, Hürriyet Gösteri, S 202, Aralık [1997] – Ocak 1998.
KANTARCIOĞLU, Sevim; Türk ve Dünya Romanlarında Modernizm, KTB Yay., Ank., 1988.
KANTARCIOĞLU, Sevim ; Edebiyat Akımları ve Temel Metinler, Gazi Ün. Yay., Ank., 1993.
KAPLAN, Mehmet; ‚Bizde Edebiyat Cereyanı I‛, İnkılâpçı Gençlik, S. 56/1, Haziran 1945.
KAPLAN, Mehmet ; ‚Bizde Edebiyat Cereyanı II‛, İnkılâpçı Gençlik, S. 56/3, Temmuz 1945.
KAPLAN, Ramazan; Şiirimizde İkinci Yeni Hareketi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yöneten: Olcay Önertoy, Ankara Ün. Sos. Bil. Ens., Ank., 1981.
KIRAN, Zeynel; Sauusure’den Günümüze Dilbilim Akımları, Onur Yay., Ank., 1986.
KUDRET, Cevdet; ‚Ahmet Haşim-İkinci Yeni Metin Eleştirisi‛, Yeni Dergi, *S.+ 3 (36), Eylül 1967.
MARINETTI, Filippo Tommaso-Settimelli, Emilio-Corra, Bruno; ‚Fütürist Sentetik Tiyatro: Bir Manifesto‛, (çev. Hakan Gürel), Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, S. 3, 1990.
MEHMET Rifat; ‚Gösterge Eleştirisi İçin Bir Yüzyıl Sonu Bildirisi‛, Eleştiri ve Eleştiri Kuramı Üstüne Söylemler; Yayına hzl. Mehmet Rifat, Düzlem Yay., İst., 1996.
Memet Fuat; ‚Mavi Hareketi Nedir?‛, Adam Sanat, S. 2, Ocak 1986.
Memet Fuat; ‚1940 Kuşağı ve Sonrası‛, Adam Sanat, S. 156, Kasım 1998.
Metin Celâl; ‚80’li Yılların Şiiri 90’lara Akacak mı?‛, Varlık, S. 1004, Mayıs 1991.
Metin Celâl; Yeni Türk Şiiri, Çizgi Yay., İst., 1999.
Metin Cengiz; Şiirin Gücü, Yön Yayıncılık, İst., 1994.
Metin Cengiz; ‚1980 Sonrası Türk Şiiri Üzerine Bir Bakış‛, Şiir Ülkesi, Haziran 1996.
Metin Cengiz; ‚İkibinli Yılların Şiiri Üzerine‛, Edebiyat ve Eleştiri, S. 45, Eylül-Ekim 1999.
Metin Cengiz Toplumcu Gerçekçi Şiir 1923-1953, Tüm Zamanlar Yay., İst., 2000.
MİYASOĞLU, Mustafa; ‚Yeni Şiirimizin Kaynakları‛, Edebiyat Geleneği, Yenisanat Yay., 1975.
Modernizmin Serüveni/Bir ‚Temel Metinler‛ Seçkisi: 1840-1990; hzl. Enis Batur, YKY, İst., 1997.
Mühür Dergisi (Manifestolar Dosyası), Yıl: 2, S. 12, Ocak-Şubat 2007.
"Müzik ve Tiyatro Üstüne Ankaralı Sanatçıların Hazırladığı Bildiri"; Yeni İnsan, C. 2, S. 10, Ekim 1964.
NECATİGİL, Behçet; ‚1960 Sonrası Türk Şiiri‛, Dergâh, S. 20, Ekim 1991.
NECDET, Ahmet; Modern Türk Şiiri: Yönelimler-Tanıklıklar-Örnekler, Broy Yay., İst., 1993.
ONARAN, Mustafa Şerif; ‚İkinci Yeni’den Toplumcu Şiire‛, Papirüs, S. 36, Şubat 2000.
OSBORNE, John; ‚Bildiri‛, (çev. Bilge Karasu), Türk Dili, C. 15, S. 178, Temmuz 1966.
"Otuz Yıl Öncesinden Edebiyat Hareketi: Mavi Dergisi"; Milliyet Sanat Dergisi, S. 61, 1 Aralık 1982.
OZANSOY, Halit Fahri; Fransız Edebiyatı ve Edebî Okullar, İnkılâp Kitabevi, İst., 1955.
ÖNERTOY, Olcay; ‚Cumhuriyet Döneminin İlk Edebî Topluluğu: Yedi Meşaleciler‛, Türkoloji Dergisi, C. 11, S. 1, Ank., 1993.
ÖZÇELİK, Tahir; ‚Bir Bildirge ve Ankara’nın Özel Tiyatroları Üzerine‛, Milliyet Sanat Dergisi, S. 342, Ağustos 1994.
ÖZER, Adnan; ‚1980’li Yıllar Şiirine Sübjektif Bir Bakış‛, Varlık, S. 998, Kasım 1990.
KARAKOÇ, Sezai; ‚Sanat Görüşü, Şiirimiz- Akımlar, Toplum ve Şair Hakkında‛, Diriliş, S. 10-11-12, Ocak-Şubat-Mart 1967.
ÖZLÜ, Demir; ‚Yeni Yazın Üzerine‛, Yelken, S. 23, Aralık 1958. Papirüs İkinci Yeni Antolojisi (Özel Sayı); (hzl. Mehmet Doğan-Turgay Gönenç), S. 41, 1969.
PERİN, Cevdet; Fransız Romantizmi, DTCF Yay., Ank., 1942.
PRAMPOLINI, E.; ‚Fütürist Senografi (Manifesto)‛, (çev. Hakan Gürel), Mimesis Tiyatro/Çeviri- Araştırma Dergisi, S. 3, 1990.
RICHARD, Lionel; Ekspresyonizm Sanat Ansiklopedisi, (çev. Beral Marda-Sinem Gürsoy-İlhan Usmanbaş), Remzi Kitabevi, İst., 1991.
SABUNCU, Başar; ‚Tiyatronun Çağdaş İşlevi: Tiyatronun İdeolojik Eleştirisine Giriş‛, Türk Tiyatrosu, [S.] 422, Ekim-Aralık 1976.
SABUNCU, Başar; ‚Tiyatronun Çağdaş İşlevi: Tiyatronun İdeolojik Eleştirisine Giriş‛, Türk Tiyatrosu, [S.] 423, Ocak 1977.
SADAK, Yalçın; ‚Sinik Kuşak *30’lu Yılların Şiiri+‛, Ludingirra, S. 6, Yaz 1998.
SAFA, Peyami; ‚Türk Şiiri ve Batı Cereyanları‛, Ulus, 22 Nisan 1947.
SAFA, Peyami; ‚Otuzlu Yılların Poetik ve Eleştirel Ortamında Şiir-Devlet Yakınlaşma-sı‛, Ludingirra, S. 6, Yaz 1998.
"Seksen Sonrası Şiirimizde Yenilikçilik", Yöneten: Turgay Fişekçi, Katılanlar: Enis Batur, Roni Margulies, Mehmet Yaşın, Adam Sanat, S. 108, Kasım 1994.
"Seksen Yıl Önce Jean Moreas Sembolizm Bildirisini Yayınlamıştı", (çev. Tahsin Yücel), Cep Dergisi, C. 1, S. 2, Aralık 1966.
SELAMET, Necmi; ‚Kitabın Manifestosu‛, Dize, S. 129, Temmuz 2006.
SELAMET, Necmi; Şiirimizde Manifestolar, İlya Yay., İzmir, 2007.
SÖZEN Metin-TANYELİ Uğur (1999). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, 5. bs, İst.
SU Hüseyin (1997). ‚Sıcak Takip‛, Hece, S. 1, Ocak, s. 3-4.
TANPINAR Ahmet Hamdi (2001). Yahya Kemal, Dergâh Yay., 4. bs., İst.
TİYATRO (1947). ‚İki Sebep‛, Tiyatro, S. 1, Ocak, s. 3.
TUNCER Hüseyin (1994). Yedi Meşaleciler, Akademi Kitabevi, İzmir.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). C. 1, Dergâh Yay., İst.
TÜRK SANATI (1953). ‚Yerli Kökün Üstünde Türk Sanatı‛, Türk Sanatı, S 1, 1 Ocak, s. 1-2
Türkçe Sözlük (1988). TDK Yay., 9. Baskı, Ank.
TÜRKİYE DEFTERİ (1973). ‚Güçlenen_____ Süren_____‛, Türkiye Defteri, S. 2, Aralık, s. 3-4.
TÜRKİYE YAZILARI (1977). ‚Sunu‛, Türkiye Yazıları, S. 1,Nisan, s. 2.
TZARA Tristan (2007). Dada Manifestoları ve Seçme Şiirler, (hzl. ve çev. Tozan Alkan) Donkişot Yay., İst.
UFUKLAR (1952a). ‚Dileğimiz‛, Ufuklar, S. 1, Şubat, s. 1.
UFUKLAR (1952b). ‚Başsöz‛, Ufuklar, S. 2, Mart, s. 1.
ÜLKÜ (1941). ‚Okuyucularımıza‛, Ülkü, S. 1, 1 Birinciteşrin, s. 1.
VARLIK (1933). ‚Varlık Ne İçin Çıkıyor?‛, Varlık, S. 1, 15 Temmuz, s. 16.
VİRGÜL (1997). ‚Başlarken‛, Virgül, S. 1, Ekim, s. 20.
YARINA DOĞRU (1973). *Başlıksız+, Yarına Doğru, S. 1, Kasım, s. 2.
YAZGAN Etem (1960). ‚Sanattan Yana‛, Maya, S. 1, Ocak, s. 3.
YAZI (1978). ‚Yazı ve Gerçeklik‛, Yazı, S. 1, s. 2-5.
YETKİN Suut Kemal (1967). Edebiyatta Akımlar, Remzi Kitabevi, İst.
YORDAM (1966). ‚Çıkarken‛, Yordam, S. 1, Ocak, s. 1.
YÜCEL (1935). ‚Ön Sözümüz‛, Yücel, S. 1, 1 Şubat, s. 1
ZOLA Emile (1981). ‚Deneysel Roman‛, çev. Fehmi Baldaş, Türk Dili (Yazın Akımları Özel Sayısı), S. 349, Ocak, s. 148-153.
İNTERNET KAYNAKLARI
Bâki Ayhan T., ‚Manifesto ve Şair ve Sair‛,http://muhur.blogcu.com, (ET: 16.2.2007), [Mühür Dergisi, S. 12, Ocak-Şubat 2007 (Manifestolar Dosyası)+
BOZDOĞAN Ahmet, ‚Dönem ve Akım Nitelemeleri Arasında Kalmış Bir Terim: Millî Edebiyat‛, http://www.sozbitti.com, (ET: 13.04.2009), [Yayınlandığı Yer: İlmî Araştırmalar Dergisi, S. 22, Güz 2006]