19383

TÜRKÇEDE BİLEŞİK TÜMCELERİN ÖZELLİĞİ ÜZERİNE

Bilindiği gibi Türkçenin sözdizimin önemli bir özelliğini oluşturan ortaç ve ulaçların kullanılışı tümce anlamı açısından ilgi çekici nitelikler göstermekte, ulaç biçimbirimleri değişik işlevlerle birlikte çeşitli anlamları da yansıtmaktadır. Dilcilere göre Hint-Avrupa dillerinde görülenin tersine, genel olarak yan tümceler ana, temel tümcelere ilgi adıllarıyla değil, ortaç ve ulaçlarla bağlanmakta. Bu kuruluşta herhangi bir ilgi adılı ya da bir bağlaç kullanılmasına gereksinme duyulmadan temel tümce içine çeşitli yan tümceler yerleştirilir, üretken dönüşümlü dilbilgisindeki yerleştirme (embedding) gerçekleştirilir. Bilindiği gibi bağlantılı dillerin bir ad ya da eylem köküne değişik biçimbirimleri eklenir. Bu biçimbirimler her türlü türetme ve çekim işlemlerini gerçekleştirirler. Bu durumda Türkçede tümce anlambilimi açısından eklerinin çok önemli işlevleri yerine getirilir. Batı dillerinde rastlandığı gibi, Arnavutçada da ikinci dereceden aktarmalar görülür. Bu aktarmalar bütün bir tümceyi bir başka düğüme aktarak ona bağlı bir işlev verir ve bileşik tümceler ortaya çıkıyor. -(y)ıp, -ip, -up, -üp ulaç biçimbirimin ilginç nitelikleri bulunduğu görülür. -(y)ıp, -ip, -up, -üp biçimbirimi sıkça kullanılan zarf-fiil eklerinden biridir. Eklendiği fiili ikinci bir fiile bağlar. -erek, -arak ulaç biçimbirimine gelince iki fiili birbirine bağlarken yüklemin nasıl, ne tarzda yapıldığını açıklamaktadır. Yan tümceyi temel tümceye, iki önermeyi birbirine bağlayan bu biçimbirim aynı zamanda belirteç göreviyle üretken dönüşümsel dilbilgisindeki belirteçleştirmeyi sağlar. Bu makalenin amacı bu tür yan tümceleri açıklamak ve ortaya çıkan sorunları ele almaktadır. Bir Hint-Avrupa dili olan Arnavutçadan Türkçeye ve aksine Türkçeden Arnavutçaya çeviri sırasında karşılanan zorunlukları vurgulamaya çalışacağız.

FEATURES OF COMPOUND SENTENCES IN TURKISH

Actually, an important feature of Turkish syntax, is the usage of participle and gerund in sentences. This shows interest in the meaning, but the usage of gerund with different functions reflects different meanings. According to linguists unlike the Indo-European languages, where in general the main sentence is connected to subordinate sentences with conjunctions or conjunctional pronouns, in the Turkish, the sentences are connected by participle or by gerund. With this structure without the need of pronoun or conjunctions is performed an embedding. It is known that in the agglutinative languages to the root of a name or verb is added different morphemes. These morphemes carry out all kinds of conjunction or derivations. In this case, in Turkish, the morphemes carry out very important functions in terms of semantics. Such as encountered in Western Languages, Albanian is the language of second-order transfers. These transfers are emerging to compound sentences and the entire sentence is transfered to another node that is attached to it and gives it a function. -(y)ıp, -ip, -up, -üp morpheme has interesting morphological characteristics. -ip is one of the most frequently used adverb-verb suffixes. This morpheme connects the verb to the second one. Sometimes this morpheme connects the main predicate of the sentence to the side of the predıcate of the second sentence. The construction with -arak, -erek explains the way in which the action is done. The basic sentence, linking with the subordinate sentence at the same time allows the grammatical transformation of adverbalization. The aim of this work is to describe these types of clauses and to address emerging problems. In particular in translating from Albanian to Turkish and viceversa from Turkish to Albanian we will try to emphasize the difficulty encountered by foreign students.

PDF

___

Akademia e Shkencave, Gramatika e Gjuhës shqipe I, ADSH, Tiranë 2002.

Akademia e Shkencave, Gramatika e Gjuhës shqipe II, ADSH, Tiranë 2002.

AKERSON, F. Erkman, Anlam-Çeviri-Kar?ıla?tırma, ?stanbul 1991.

AKSAN, Doğan, Anlambilim, Anlambilim konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Ankara 2006.

BANGUOĞLU, Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK, Ankara 2000.

BAYRAKTAR, Nesrin, Türkçede Fiilimsiler, TDK, Ankara 2004.

BIKTIMIR, T. "Impersonal passives and the -arak constructions in Turkish" D.I.Slobin and K. Zimmer (eds) Studies in Turkish Linguistics, Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins, 56-76.

BRENDEMOEN, B. and CSATO, E. "A Syntactic Analysis of Turkish Gerundial Clauses with Subject Control", H. Boeschoten and L. Verhoeven (eds.) Studies on Modern Turkish: Proceedings of the Third Conference on Turkish Linguistics, Tilburg: Tilburg University Press, 121-135, 1987.

DENY, Jean, Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi) Maarif Vekaleti yay., ?stabul 1941.

DENY, Jean, Türk Dili Gramerlerinin Temel Kuralları (Türkiye Türkçesi), TDK, Ankara 2004.

GÖKSEL & KERSLAKE, Turkish: A Comprehensive Grammar, London, New York 2005.

JOHANSON, Lars, Structural Factors in Turkic Language Contacts, TDK, Ankara 2002.

KARAAĞAÇ, Günay, Türkçenin Söz Dizimi, ?stanbul 2009.

KARAHAN, Leyla, Türkçede Söz Dizimi, TDK, Ankara 2008.

KIRAN, Zeynel, KIRAN Ay?e, Dilbilime giri?, Ankara 2001.

KONONOV, A. Gramatika Tureckobo Jazika, Akademija Nauk, Institut Vostokovedenjije, Leningrad 1941.

KORKMAZ, Zeynep "-arak/-erek ekinin yapısı üzerine", Türk Dili Ara?tırmalar, c.1, s.128-132.

KORKMAZ, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri (?ekil Bilgisi), TDK, Ankara 2003.

KORNFILT, Jaklin, Turkish Descriptive Grammars, London and New York 1997.

LEWIS, G. L. Turkish Grammar Oxford, New York Oxford University Press, (Fellow of the British Academi emeritus professor of Turkish in the University of Oxford) 1975.

SUBA?I-UZUN, Leyla, "Türkçede bazı metindilbilimsel görünümler üzerinde", IV dilbilim Sempozyumu Bildirileri, 71-80, 1990.

UNDERHILL, Robert "Turkish Participle" Linguistic Inquiry 3,1: 87-99,1972.

UNDERHILL, Robert, Turkish Grammar, Cambridge: Mass.: The MIT Press, 1976.

YÜCE, Nuri, Gerundien im Türkischen: Eine morphologische und syntaktische Untersuchung, Simurg, Istanbul 1999.