192100

XVI. YÜZYILDA ÇILDIR EYALETİ AHISKA SANCAĞI’NIN UDE NAHİYESİ

Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Birleşmiş Milletler kapsamında sürgün olunmuş halkların tarihi, etnografyası, dili ve kültürlerinin öğrenilmesine önem verilmiştir. II. Dünya Savaşı sonlarında, 14 Kasım 1944 tarihinde amansız ve gaddar Sovyet rejimi tarafından Gürcistan'ın Samtskhe-Javakheti Bölgesi'nden Orta Asya ve Kazakistan'a sürgün olunan Ahıska veya Meskheti Türkleri olarak bilinen Müslüman halk da Birleşmiş Milletler kapsamında önem verilenler içerisinde yer almaktadır. Sovyetler dağılana kadar isimleri bile anılmayan Ahıskalılar hakkında çok sayıda makaleler yazılsa da Osmanlı tahrir defterlerine dayanan hiçbir yazıya rastlanmamaktadır. Bu makalede, Osmanlı'nın düzenlediği 1595 tarihli "Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistan" Tahrir Defteri'ndeki kayıtlardan yaralanarak Ahıska Sancağı Ude Nahiyesi'nin sosyal-ekonomik yapısının ve nahiye onomastiğinin tahlili yapılmış ve değerlendirilmiştir. Çalışmamızda 1595 Tarihli "Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistan" Tahrir Defteri kayıtlarına dayanarak Ahıska Sancağı'nın İdari Taksimatı verildikten sonra Ude Şehri hakkında kısa bilgiler verilmiştir. Tahrir Defteri'ndeki Ude Nahiyesi ile ilgili kısmı günümüz Türkçesine çevrilmiş ve nahiye onomastiği, sosyal ve ekonomik durumunun tahlil ve değerlendirilmesi yapılmıştır. Nahiye merkezi Ude'nin tarihi milat öncesine dayanmakta olup ilk adı "Udiveli" olmuştur. Ude, Ahıska Sancağı'nda Ahıska'dan sonra en önemli kültür merkezlerinden idi. Ude 41° 34' 26'' Kuzey 43° 15' 22'' Doğu meridiyenleri arasında yer almaktadır. Ude ve çevresi, 1828-1829 Rus-Türk Savaşı sonucu Edirne Antlaşması'na göre Ruslara tazminat olarak verilen bölgelerden olup, günümüzde Gürcistan Cumhuriyeti Samtskhe-Javakheti bulunmaktadır. Bölgesi'nin Adigün Belediyesi'ne bağlı Ude Nahiyesi'nde ekonomi, tarım ve hayvancılık ağırlıklı idi. Bölgede meyvecilik, bostancılık olduğu gibi küçük işletmeler de vardı. Ude Nahiyesi'nde 1595 yılında bir Kale Rabat, 55 köy, beş mezra, dört çayır, yedi mahalle, bir çiftlik ve bir yayla vardı. Tahrir defterinde Tlil Yaylası ve Hasiye Çayırı coğrafi birim olarak ayrıca vergilendirilmiş ve kaydedilmiştir. XVI. yüzyıl Osmanlı Devleti'nin taşrasını oluşturan yerleşim birimlerinden biri olan Ahıska Sancağı Ude Nahiyesi gibi araştırılmalar Osmanlı taşra idaresini çeşitli yönleri ile aydınlatacaktır

THE UDE REGION OF AHISKA SANCAK1 OF CHILDIR PROVINCE IN THE XVI CENTURY

After the collapse of the Soviet Union, a great attention was given to the study of the history, ethnography, language and culture of the deported nations within the scope of United Nations. After the end of the World War II on November 14, 1944, the deported Muslim nations known as Ahiska or Meskhetian Turks were exiled to the central Asia and Kazakhstan by the brutal Soviet Union regime from the SamtskheJavakheti region of Georgia and they got attention within the scope of United Nations. The name of Ahiska nation was not even mentioned until the collapse of the Soviet Union and there are so many articles written about them, but there isn’t any article based on Ottoman’s State Recordings. In this article we analysed and evaluated the socioeconomic structure and onomastics of Ahiska Sanjak of Ude region according the Ottoman State Recordings dated 1595 that was named “Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan’’. After giving information about the administration division of Ahiska Sanjak based on the State Recordings “Defter-i Mufassal Vilayeti Gürcistan” dated 1595, we gave short information about the city of Ude. We translated the part of the State Recordings concerning the region of Ude into modern Turkish and the onomastics, socio-economic situation of the region was analyzed and evaluated. The history of Ude that was the centre of the region goes back to B.C. and its first name was ’’Udivel’’. After Ahiska, Ude was the second most important cultural centre in Ahiska Sanjak. Ude is located between 41° 34' 26 north and 43° 15' 22 east meridian. Ude and its surroundings was one of the region given to Russia as reparations according to the Edirne Treaty after Russian-Turkish war result in 1828-1829 and today it is situated inside the Adigeni municipality of Samtskhe-Javakheti region of the republic of Georgia

PDF

___

ABULADZE Sisana (1979). Çildiris Vilayetis Caba Davtari 1694-1732 Yıllar, Türkçe Metin Gürcüce Tercümesiyle, Tbilisi: “Metsniereba”.
ACUN Fatma (2006). Karahisar-i Şarki ve Köylühisar Kazaları Örneğinde Osmanlı Taşra İdaresi (1485-1569). Ankara, Türk Tarih Kurumu.
AHUNDO M. F. (1961). Esərləri. 3 cilddə, II c, Bakı, Az.. SSR EA Basımevi.
AKGÜNDÜZ Ahmet (1994). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 7/1. Kitap, Kanuni Devri Kanunnameleri (IV); 7/II. Kitap. II. Selim Devri Kanunnameleri, VI. Bölüm: Gürcistan Eyaleti Kanunnameleri.
BARKAN Ömer Lütfü (1980). “Türk-İslam Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğunda Aldığı Şekiller; İmparatorluk Devrinde Toprak, Mülk ve Vakıfların Hususiyeti. Toplu Eserler I. İstanbul.
BOSTAN Hanefi M. (2002). “XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağı’nda Sosyal ve İktisadi Hayat”, TTK Basımevi, Ankara.
CİKİA Sergey (1947). Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistan. I. Kitap. İzdatelstvo Akademii Nauk Gruzinskoy SSR, Tbilisi.
CİKİA Sergey (1941). Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistan. II. Kitap. İzdatelstvo Akademii Nauk Gruzinskoy SSR, Tbilisi.
CİKİA Sergey (1958). Defter-i Mufassal Vilâyet-i Gürcistan. III. Kitap. İzdatelstvo Akademii Nauk Gruzinskoy SSR, Tbilisi.
CİN Halil ve AKGÜNDÜZ Ahmet (1980).“Türk-İslam Hukuk tarihi”, İstanbul.
DAĞLŞI Yücel. & KARAMAN Seyit Ali (2008). Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bursa-BoluTrabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit. Hazırlıyanlar: Yücel DAĞLI-Seyit
Ali KARAMAN. 2. Cilt- 2. Kitap. YKY- İstanbul.
EMECEN M. Feridun (1989). XVI. Asırda Manisa Kazası. Ankara, TTK Yayınları
EVSTİGNEEV Genadi Mihayloviç, Livşits Yuri Aleksandroviç ve Singaevskiy Oleg Nikolaeviç (1972). Taynı produktov pitaniya, "Pişevaya Promışlennost" Yayınları, Moskova.
HINZ Walter (1990). İslamda Ölçü Sistemleri (trc. Acar Sevim), İstanbul.
İNALCIK Halil (1956). ‘‘V. Beynelmilel Onomastik İlimler Kongresi’’, V. Beynelmilel Onomastik İlimler Kongresi (Salamanca, 12-15 Nisan). Ankara: TTK, s. 226.
İNALCIK Halil (1987). “Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-i Arvanid”. TTK, Ankara.
İNALCIK Halil (2000).‘‘Ağırlıklar ve Ölçüler’’. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt I: 1300-1600, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000.
İNALCIK Halil (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ 1300-1600, Çeviren Ruşen Sezer, İstanbul.
KURAN-I KERİM, Nahl Suresi, 68-69. Ayetler.
MAX Weber (2003). Şehir: Modern Kentin Oluşumu, (Çeviren Musa Ceylan). İstanbul.
YEDİYILDIZ Bahaeddin (1985). Ordu Kazası Sosyal Tarihi, T.C. Kültür Yayınları, Ankara. Sözlükler ve Ansiklopediler
BARKAN Ömer Lütfü (1988). “Çiftlik”, İ. A., M. E. B. Basımevi, İstanbul.
GÖYÜNÇ Nejat (1997). “Hane”. İslam Ansiklopedisi, C. XVI, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
GÜRCÜ ANSİKLOPEDİSİ (Kartuli Sabçota Ensiklopedia) (1986), C. 10, s. 102.
PARLATIR İsmail (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK. Yargı Yayınları, 4. Baskı.
PODOLSKAYA Natalia Vladimirovna (1988). Slovar Russkoy Onomastiçeskoy Terminalogii. Moskva: Akademi Nauk SSSR İnstitut Yazıkoznaniya. İzdatelstvo “Nauka”. ss. 552-553.
SAKARTVELOS ADMİNİSTRASİUL-TERRİTORİULİ ERTEULEBA (Gürcistan İdari Bölgesel Birimleri).
SAMİ Şemseddin ( 2011). Kamus-i Türki (Latin Harfleriyle). İstanbul: İdeal Kültür Yayımcılık.
SSDONZK (1893), Svod Statisticheskikh Dannıkh o Naseleniya Zakavkazskogo Kraya, izvleçennıkh iz posemeynıkh spiskov 1886 g. Tipografii İ. Martirosyantsa- Tiflis, s. 66-68.
TDK (Türkçe Sözlük), (1998). I-II. 9. Baskı. Ankara: TDK Yayınları.
YATSENKO Nikolay Yemlyanoviç (1999). Tolkovıy Slovar Obçesevovedçeskikh Terminov. Sankt Petersburg. "Llan" Basımevi.
ZELİNSKİY Stepan Pavloviç (1889). Obyasnitelnıy Slovar Tatarskikh, Gruzinskikh i Armyanskikh Slov. Tiflis.
ZİSSERMAN Karl Lvoviç (1870). Sbornik Materialov dlya Opisaniya Tiflisskoy Gubernii.
Tiflis.BEKADZE Shota (2013A). “XVI. Yüzyılda Osmanlı Kaynaklarında Ahıska Çevresi ile Bağlı Antroponim ve Toponimlerin Lengüstik Özellikleri”, İnternational Symposium on Language and Communication: Exploring Novelties, June 17-19, 2013. İzmir, Turkey, s. 851-864.
BEKADZE Shota (2013B). "1595 Yılında Çıldır Eyaleti Ahıska Sancağı’nın Otskhe Nahiyesi / The Otskhe Region Of Ahiska Sanjak Of Childir Province İn 1595". TURKISH STUDIES - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- ISSN 1308-2140. Volume 8/11 Fall 2013, www.turkishstudies.net, DOI Number : http://dx.doi.org/10.7827/Turkishstudies.5595. p. 81-98.
ERTÜRK Volkan (2011). "XVI. Yüzyıl Anadolusu'nda Ziaraî Yapı ve Köylülerin Geçim Durumları Hakkında Bir Değerlendirme: Akşehir Örneği / An Evaluation of Agricultural Structure and Peasants Subsistence in the XVI. Century Anatolia: Akşehir Case”,
TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- ISSN 1308-2140. Volume 6/4 Fall 2011, www.turkishstudies.net, DOI Number : http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2650. p. 523-537.
GÜL Abdülkadir (2009). "XVI. Yüzyılda Antakya Kazası'nın Demografik Yapısı / The Demographic Structure of Antioch Town in XVI. Century”, TURKISH STUDIES - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- ISSN 1308-2140 (Prof. Dr. Hamza Zülfikar Armağanı). Volume 4/3 Spring 2009. www.turkishstudies.net, DOI Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.715. p. 1024-1066.
ÇOBAN Emir (2005). Koğan Sancağı'nın (Macaristan) 16. Yüzyıldaki Ekonomik Gelişmesi Üzerinr. OTAM. Sayı 17. s. 61-84.
GÜRÇAY Hikmet (1969). “Urgan ve Urgancılık”, TED. Sayı: XI, 1968. TTK Basımevi, Ankara, s. 11-21.
HAİG T. W., (1967). “Karye”, İA, C. IX. s. 372. İstanbul. MEB Yayınları.
TAŞKIN Ünal (2007). "1540 (H.947) Tarihli Kanunnamelere Göre Musul, Amid ve Erzurum Sancaklarında Ziraî Gelirlerin Mukayeseli Tahlili / Comparatıve OF Agrıcultural Incomes In Musul, Amed And Erzurum Sanjaks Accordıng To Kanunnames In The 1540 (H.947)",
TURKISH STUDIES -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- ISSN 1308-2140. Volume 2/2 Fall 2013. Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.97. p. 632-653.
DALGALI Fatih (2008). 45 NumaralıTapu Tahrir Defterine Göre Simav Nahiyesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
GÜNEŞ Ahmet (1994). “XVI. Yüzyıl Başlarından XVII. Yüzyıl Başlarına Kadar Kocaeli Sancağı”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
KRUAŞVİLİ Nato (2012). “Sopel Udis Skola-ganatleba udzvelesi kera Samtskheşi”. http: //www.axaliganatleba.ge/index.php?mudule=multi&page=detals&multi_id=2&id=152adre sinden 20 Aralık 2012 tarihinde alınmıştır.