XIX. YÜZYILIN ORTALARINDA ÇILDIR SANCAĞI'NIN SOSYOEKONOMİK DURUMU*

Çıldır ve çevresi, 1578 senesinde Osmanlı hâkimiyetine alınmıştır. Merkezi Ahıska olmak üzere Çıldır Eyaleti kurulmuştur. 1578'den 1844 yılına kadar Osmanlının önemli eyaletlerinden biri olmuştur. 1845 yılından itibaren Sancak Statüsüne dönüştürülmüş ve Erzurum Vilayetine bağlanmıştır. Sancak statüsüne dönüştürülmesinin sebebi 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda Çıldır Eyaleti'nin topraklarının önemli bir bölümünün Rus istilasına düşmesidir. Rus istilasına uğramayan topraklarının vergi gelirinin bir eyaletin vergi gelirine eşit olmamasıdır. Eyaletin merkezi olan Ahıska'nın da Rus istilasına uğraması sancak statüsüne dönüştürülmesinde etkili olmuştur. Çıldır Sancağı 1845'te kurulduğunda merkez olarak Oltu Kazası seçilmiştir. Sancağın on kaza ve nahiyesi bulunmaktaydı. 1288 (1872)Erzurum Salnamesi'nde sancağın sahip olduğu köy sayısı 584 idi. Genel nüfusu 45.064 olup bu nüfusun 43.189'u Müslüman, 1.875'ini ise Müslüman olmayanlar oluşturmaktaydı. Sancak genelinde tımar toprakları yaygın olup bu toprakların kullanımı bazı şahısların uhdesinde bulunmaktaydı. Bu nedenle Osmanlı Devleti, tımar topraklarının kaldırmaya başladığında sancakta bazı huzursuzluklar yaşanmıştır. Çıkan huzursuzluklar, tımar sahiplerinin bir kısmının maaş karşılığında emekli edilmesi, işe yarayan ve sağlıklı olanlarında maaşlı zaptiye askeri olarak görevlendirilmesiyle ortadan kaldırılmıştır. Çalışmada, incelenen konulardan bir diğeri Çıldır Sancağı'nda uygulanan vergi sistemi ve alınan vergi miktarlarıdır. Vergi alımı esnasında yaşanan sıkıntılar ve çözümünün ne şekilde yapıldığı incelenmiştir. Sosyal hayatın önemli unsurları olan dini, askeri, eğitim ve diğer kurumların rolü açıklanmaya çalışılmıştır. Bunun dışında sosyal hayatta yaşanan olumlu ve olumsuz gelişmeler ışığında adalet ve asayiş uygulamalarına vurgu yapılmıştır.

THE SOCIO-ECONOMIC STATUS OF THE CILDIR SANJAK IN THE MIDDLE OF THE 19TH CENTURY

Çıldır and its surrounding area was conquered by the Ottomans in 1578. The Çıldır Province with Ahiska as its capital, was established. It had been one of the important Ottoman Provinces from 1578 to 1844. Its status was trasformed into "sanjak" in 1845 and became a part of the Erzurum Province. The reason of the status downgrade to Sanjak was the Russian invasion of most of its territory as a result of the 18281829 Ottoman-Russian War. The uninvaded territories' tax revenue was not equal to that of a province. The Russian invasion of the Province capital Ahiska, was also influential in its status downgrade to a sanjak. When the Çıldır Sanjak was established in 1845, Oltu District was selected as the capital. The Sanjak had ten districts and sub-districts. In the 1288 (1872) Erzurum Annual, the Sanjak had 584 villages. Its general population was 45,064; 43,189 of which was Muslim, and 1,875 was non-Muslim. Fief (timar) lands were widespread across the Sanjak, the use of which were in the responsibility of some individuals. This is why some unrest occured when the fief systm was began to be abolished. This unrest was eliminated by retiring some fief-holders with pension, and employing others, who were more useful and healthy, as salaried securityman (zabita). Another topic, which was examined in this study, is the application of the tax system and the amount of taxes collected in the Çıldır Sanjak. The problems in tax collection and their solutions were investigated. The role of religious, military, educational and other organizations, which were important elements of the social life, were tried to be explained. Other than these, justice and security practices in the light of positive and negative developments in the social life were emphasized.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA. A. MKT. MHM. 411/39, (02. RA. 1285)
BOA. A. MKT. MHM. 257/33, (13. N.1279)
BOA. A. MKT. MHM. 163/27, (21. M. 1276)
BOA. MVL. 230/20, (25.Z. 1265).
BOA. MVL. 230/8. (26. Z. 1265)
BOA. MVL. 230/20, (25. Z. 1265)
BOA. MVL. 345/50, (12. L. 1271)
BOA. ?. MVL. 143/4008, (27. Recep 1265)
BOA. ?. MVL. 149/4224, ( 09. N. 1265)
BOA. ?. MVL. 244/8854, (02. ... 1268)
BOA. MKT. MVL. 87/7, (5 M. 1273).
BOA. A. MKT. UM. 38/92, (08. M. 1267)
BOA. A. MKT. UM. 168/6, (20. M. 1271)
BOA. A. MKT. UM. 378/63, S.1-2. (17. R. 1276)
BOA. A. MKT. UM. 178/46, (24. R. 1271)
BOA, A. MKT. NZD. 118/99, (27. M. 1271)
BOA. A. MKT. NZD. 342/83, (6. ?. 1277)
BOA. MF. MKT. 25/188, (22. M. 1292)
BOA. A. MKT. 186/56, (05. S. 1265)
BOA. A. DVN. 45/68, (6. S. 1265)
BOA. A. DVN. 45/99, (21. S. 1265)
BOA. A. DVN. 45/68, (05. S. 1265)
BOA. A. DVN. 45/99, (25. S. 1265)
BOA. ?. DH. 277/17404, (23 Cemaziyülevvel 1269)
BOA. ?. DH. 335/21978, (29. R. 1272)
BOA. ?. DH. 202/11599, (3. ... 1265)
BOA. HAT. 300/17872.
BOA. HAT. 659/32177, (29. Z. 1246)
BOA. A. M. 13/33, (11. R. 1271)
BOA. Defterler
BOA. ML. VRD. d. 1443, (1256)
BOA. C. Tımar. d. 693, (12. M. 1272)
BOA. NFS. d. 2772, (1251)
SALNAMELER
ES(Erzurum Salnamesi)1288.
KİTAPLAR
Peçevi ?brahim Efendi, Peçevi Tarihi II, (Haz.) Bekir Sıtkı Baykal, 3. Baskı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara 1999.
Sofyalı Ali Çavu? Kanunnamesi, (Haz.)Midhat Sertoğlu, Marmara Üniversitesi ?lahiyat Fakültesi Vakfı Yay., ?stanbul 1992.
Mustafa Nuri Pa?a, Netayic ül-Vukuat III-IV, II. Baskı, (Haz.) Ne?et Çağatay, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1987.
ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1991.
EMECAN, Feridun M., "Çıldır Eyaleti", Diyanet ?slam Ansiklopedisi, Cilt.8, ?stanbul 1993.
?NALCIK, Halil, Osmanlı ?mparatorluğu"nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Eren Yayıncılık, ?stanbul 2000.
KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Kars Tarihi, ?stanbul 1953.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt; V, TTK Yay., Ankara 1988. .
KAZICI, Ziya, Osmanlı"da Yerel Yönetim (?htisab Müessesesi), Bilge Yay., ?stanbul 2006.
KAZICI, Ziya, Osmanlı"da Vergi Sistemi, Bilge Yayıncılık, ?stanbul 2003
ÖZKAYA, Yücel, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Ya?antısı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1985.
SEY?DANLIOĞLU, Mehmet, Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğu?u, Türkiye ?? Bankası Kültür Yay., ?stanbul 2010.
PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, ?stanbul 1983.
UZUNÇAR?ILI, ?smail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt; III(I. Kısım), TTK yayınları, Ankara 1988. Makaleler
AYDIN, H. Veli, "Tımar Sisteminin Kaldırılması Süreci ve Bazı Değerlendirmeler", Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Ara?tırma ve Uygulama Merkezi (OTAM) Dergisi, Sayı: 12, (2001).
C?N, Halil, "Tanzimat Döneminde Osmanlı Hukuku ve Yargılama Usulleri", 150.Yılında Tanzimat, (Sempozyum Bildiriler Kitabı), TTK Yay. Ankara 1992.
EL?BOL, Numan, "Osmanlı ?mparatorluğu"nda Nüfus Meselesi ve Demografi Ara?tırmaları", Süleyman Demirel Üniversitesi ?ktisadi ve ?dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, (2007).
ERSOY, Osman, "Bir ?ngiliz Konsolosunun 1846 Yılında Erzurum"dan Kars"a Seyahati", Ankara Üniversitesi DTCF, Tarih Ara?tırmaları Dergisi II, (1964).
KILIÇ, Ümit, "Oltu"da Arslanpa?a Külliyesi", Karadeniz Ara?tırmaları Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 17, (Bahar-2008).
GENCER, Fatih, "Merkezile?me Politikaları Sürecinde Yurtluk-Ocaklık Sisteminin Deği?imi", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Ara?tırmaları Dergisi Cilt: 30 Sayı: 49, (2011).
?NBA?I, Mehmet, "XVIII, Yüzyılın ?kinci yarısında Çıldır Eyaleti ve ?darecileri", Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: VII, Sayı:1, (2006).