BALIKESİR'DE SERBEST CUMHURİYET FIRKASI'NINTEŞKİLATLANMASI VE BELEDİYE SEÇİMLERİ (1930)

Bu makalede, Cumhuriyet döneminde Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası'ndan sonra kurulan ve ikinci demokrasi deneyimi olan Serbest Cumuriyet Fırkası'nın Balıkesir vilayetindeki teşkilatlanması ve 1930'da yapılan belediye seçimleri ele alınmıştır. Öncelikle, SCF'nin teşkilatlanma öncesinde ve teşkilatlandığı sırada Balıkesir vilayetinin sosyo- ekonomik yapısı değerlendirilmiştir. Bahsi geçen yıllarda, zeytin, tütün gibi ihracat ürünleri ile geçimini sağlayan Balıkesir halkının zor durumda olduğu görülmektedir. Özellikle köylü, üzerine düşen vergileri ödemekte zorlanmakta, Ziraat Bankasından tarımsal faaliyetlerini sürdürmekte gerekli olan krediyi alamamaktadır. Ayrıca, vilayet halkınının devlet memurlarından da bazı şikayetlerinin olduğu anlaşılmaktadır. Memurların görevlerindeki bazı suistimalleri mahalli basın kaynaklarında yer almıştır. Hükümetin başta sıtma olmak üzere bulaşıcı hastalıklarla mücadelede yetersiz kaldığı görülmektedir. Söz konusu şikayet konularının SCF'nin Balıkesir' de siyasi teveccüh görmesinde önemli bir etken olduğu söylenebilir. SCF lideri Fethi Okyar, çıktığı Ege gezisinde Balıkesir'de bir miting düzenlemiştir. Balıkesir halkının mitinge olan yoğun katılımı SCF'nin bu ildeki siyasi ağırlığını göstermesi bakımından anlamlıdır. SCF lideri konuşmasında, ağırlıklı olarak yukarıda dile getirilen halkın hükümetten şikayetçi olduğu konuları ele almnıştır. SCF Balıkesir'de hızlı bir şekilde teşkilatlanmıştır. Sadece şehir merkezinde değil aynı zamanda ilçelerde ve köylerde de teşkilatlanma çalışmaları yaptığı anlaşılmaktadır. Bu çalışmalar sırasında CHF'nin muhalefeti hatta yer yer engelemeleri ile de karşılamıştır. Diğer Batı Anadolu vilayetlerinde olduğu gibi Balıkesir'de de 1930 belediye seçimlerinde yolsuzluk ve usulsüzlükler olduğu vakıa'dır. CHF lilerle SCF üyeleri arasında yaşanan tartışmalardan sonra SCF seçimlere katılmaktan vazgeçmiştir. Bilindiği gibi Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın feshinden sonra Menemen olayı meydana gelmiştir. Olaydan sonra Örfi idare ilan edilen illerden birisi de Balıkesir'dir. Balıkesir vilayetinde, SCF ile Menemen olayı arasında bir ilişki var mıdır? Olaydan sonra tutuklananlar olmuş mudur? Makale'de bu soruların da cevabı aranmaya çalışılmıştır.

LIBERAL REBUPLICAN PARTY ORGAZATION IN BALIKESİR AND LOCAL ELECTIONS (1930)

In this essay, I have mentioned about 1930 local elections in Balıkesir and organization of SCF in Balıkesir province in the period of republic. Balıkesir's socio-economic structure has been evaluated before and meanwhile the organization of SCF. It is understood that Balıkesir's people, whose income mainly depends export products such as olive and tobacco, were suffering from some economic problems in the years mentioned above. Especially; the villagers had difficulty in paying taxes as well as they couldn't get loan, which they need for their productive activities, from Agriculture Bank. Besides, it is understood that people had some complaints about officials. Some officials were accused of misappropriation. It is seen that the government weren't capable of struggling with some infectious such as malaria. It can be said that these complaints about government led to a tendency to SCF. SCF leader Fethi Okyar organized a demonstration in Balıkesir as a part of his tour in Aegean Region. It is highly remarkable that there was a huge participation to this meeting in Balıkesir and it shows the tendency to SCF in Balıkesir. In his speech, SCF leader handled issues such as complaints about government. SCF completed its organization in Balıkesir rapidly. They organized not only in province center but also in counties and towns. During these activities SCF encountered CHF's opposition and obstruction. As in the other Anatolian provinces, it is a fact that there were malpractices in 1930 local elections in Balıkesir. After an argument with CHF members, SCF declared that they gave up taking part in elections. As known, the Menemen event has occurred after the dissolution of SCF. After the event, Balıkesir was one of the cities where martial law was implemented. Was there a relationship between Balıkesir SCF organization and Menemen Event? Was someone arrested after the event? I have tried finding answers to these questions.

PDF

___

Arşiv Kaynakları
BCA, 030.10/160.126.9
BCA, 490.01.623.46.14
BCA,490.01/492.1982.2
BCA,030.10/102.669.3
BCA, 490.01/435.1804.2
BCA, 030.11.1./63.12.15
Süreli Yayınlar
Ak?am
Anadolu
Cumhuriyet
Hakimiyet-i Milliye
?nkılap
Star
Son Posta
Türk Dili
Yarın
Yeni Asır
Resmi Yayınlar
TBMM. ZC. D:3 C:22 ?:4 15.11.1930
Kitaplar
AĞAOĞLU, Ahmet, Serbest Fırka Hatıraları, ?leti?im yay. ?stanbul 1994
AV?AR, Abdülhamit, Bir Partinin Kapanmasında Basının Rolü, Serbest Cumhuriyet Fırkası, Kitabevi, ?stanbul 1998
GOLOĞLU,Mahmut, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi -1 1924-1930 Devrimler ve Tepkileri, ?stanbul 2009
KOÇAK,Cemil, Belgelerle ?ktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası, ?leti?im Yay. ?stanbul 2006
?EREMETL? ,Sıtkı 1946- 1960 iktidardan ?htilale Balıkesirde Demokrat Parti Hareketi, Balıkesir 2006
TUNÇAY,Mete, T.C.'de Tek- Parti Yönetimi'nin Kurulması (1923-1931), ?stanbul 1992.
UYAR, Hakkı, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, ?stanbul 2012
YETK?N, Çetin Atatürk'ün Ba?arısız Demokrasi Devrimi, Serbest Cumhuriyet Fırkası, ?stanbul 1997
YETK?N Çetin, Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, ?stanbul 1982 Makaleler
BOZKURT, Veysel "Cumhuriyet Döneminde Bürokrasi- Siyasi Elit Halk ili?kileri :1923-1960", Yeni Türkiye,c.V.,.s3573.
EMRENCE,,Cem "Buhranlı Yıllar, Ödemi?te Serbest Cumhuriyet Fırkas"ı, Toplumsal Tarih, Aralık1999, sayı: 72.
EMRENCE, Cem "Politics of Discontent in the Midst of the Great Depression: The Free Republican Party of Turkey (1930)", Turkology Update Leiden Project Working Papers Archive Department of Turkish Studies, Universiteit Leiden, New Perspectives on Turkey 23 (Fall 2000)
KARAKA?, Ömer, Dönemin Yerel Basına Göre SCF'nin Manisa Vilayetinde Te?kilatlanması ve 1930 Belediye Seçimleri, Volüme 2/3/2010 , www.hisyorystudies.net.
TATAROĞLU, Muhittin, "Cumhuriyet Döneminde Bürokrasinin Rolü, Yeni Türkiye, c.V., Ankara s.3552
TEVF?K, Çavdar, Serbest Fırka, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, ?leti?im Yayınları, c. 8.
ÜNVER, Güne?, SCF'nin Aydın'da Te?kilatlanması ve 1930 Belediye Seçimleri Üzerinde Olu?an Tartı?malar",Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Ara?tırmaları Dergisi, XXV, 2007.
Tezler
ALTUN, Aslı, Türkiye'de Tek Parti Döneminde Cumhuriyet Halk Partisi'nin Örgütlenmesi, Mustafa Kemal Üni. Sosyal Bilimler Ens, basılmamı? yüksek lisans tezi, Hatay 2006.
GÜLEN, Engin, Kurtulu? Sava?ı Yıllarında Balıkesir, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Balıkesir 2007, Basılmamı? Yüksek Lisans Tezi, s.133.153.