201129

XI. YÜZYILDA TAO-KLARCETİ BÖLGESİNDE TÜRK HÂKİMİYETİ

Bizans İmparatoru II. Basileios, tahta çıktığı ilk dönemlerde gerek isyanlar gerekse Balkanlardaki Bulgar tehlikesinden doğuda yaşanan olaylara fazla müdahil olamadı. Ancak İmparator, yaşanan olumsuzlukları bertaraf ettikten sonra yönünü doğuya çevirdi ve XI. yüzyılın ilk yıllarında İberia Kralı Taikli David'in ölümünü fırsat bilerek önceden imzalanan anlaşmanın gereklerini yerine getirmek amacıyla İberia bölgesine girdi. Yapılan mücadeleler sonucunda Bizans, bölge güçleri üzerinde hâkimiyet sağladı ve İmparatorun 1025 yılındaki ölümüne kadar içerisinde Tao-Klarceti bölgesinin de bulunduğu İberia sahası Bizans vasalı olarak kaldı. Kısa zaman içerisinde hem Bizans'ta hem de İberia'da yönetici değişikliğinin yaşanması, iki devlet arasındaki müttefiklik vasfının ortadan kalkmasına sebep oldu. Ancak İberia'da IV. Bagrat'ın çocuk yaşta tahta geçmesi bölgeyi yeniden iç karışıklıklara sürüklerken; Kralın annesi, kurtuluşu yeni Bizans imparatoruna gitmekte buldu. Bizans merkezine yapılan bu ziyaret sonucunda iki devlet yeniden müttefik oldu; ancak yapılan bu anlaşmalar bile Orbelyan Liparit'i taht için mücadele etmekten alıkoymadı. İberia'da yaşanan iç karışıklıklar sırasında Selçuklu kuvvetleri çoktan bu sahalara ulaşmış ve dört bir tarafa akınlar yapmaktaydılar. İlk dönemlerde yağma ve ganimet amacı güden akınlara XI. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle Selçuklu hükümdarları önderlik etmeye başladı. Sultan Tuğrul'un Anadolu seferi ile başlayan Türklerin yerleşme ve iskânı amaçlayan akınları, Sultan Alp Arslan ve Melikşah döneminde yapılan akınlar ile devam etti. XI. yüzyılın sonlarına doğru Selçuklu hükümdarlarının yaptıkları akınlar sırasında mücadele sahası olarak da karşımıza çıkan Tao-Klarceti artık konar-göçer Türk kitlelerinin hedef sahası haline gelmişti. Gürcü Kralı David'in giriştiği uzun mücadeleler soncunda bölgeden uzaklaştırmayı başardığı göçebe Türk kitlelerinin yerine Kıpçak ailelerinin yerleştirilmesi, Tao-Klarceti bölgesinin sosyo-kültürel yapısında büyük değişikliklere sebep oldu. Bu çalışmada Tao-Klarceti bölgesinde meydana gelen siyasi olaylar ile bölgenin Türk hâkimiyetine geçişi ele alınmıştır.

TURKISH DOMINANCE IN TAO- KLARCETI REGION IN XITH CENTURY

Byzantine Imperial II.Basileios couldn't get involved in the events happened in the East in the first years of his sovereignty because of the rebellions and Bulgarian threat in the Balkans. However, the Imperial turned his way to the East after having ruled out all the threats and in the first years of the 11st century, when the King of Iberia Taikli David died, he entered Iberia Region in order to do the necessities of the agreement signed beforehand. As a result of the interventions, Byzantine dominated over the regional forces and until the Imperial's death in 1025, the Iberian field including the Tao- Klarceti Region remained as Byzantine vassal. The change of the rulers in Iberia and Byzantine, in a short time, led to termination of the alliance between these two countries. Nevertheless, whilst IV. Bagrat's coming to the throne as a child caused internal disorder in the region, the imperial's mother found the liberation in going to the Byzantine Imperial. As a result of this visit to Byzantine center, the two countries became allies; however, even these agreements couldn't prevent Orbelyan Liparit from struggling for thethrone. During the internal disorders in the Iberia Region, Seljuk States had already reached to these fields and were invading all sides. The invasions that firstly aimed at swaging and spoils continued with the pioneering of Seljuk rulers after the second half of the 11st century. The invasion of Turks for settlement started with Anatolian invasions of Sultan Tuğrul and continued with the invasions in the eras of Sultan Alp Arslan and Melikşah. Tao-Klarceti that we confronted as a field of struggle during the invasions of Seljuk rulers has now been a target field for migrant settler Turkish masses. The fact that Georgian King David settled Kypchak families instead of migrant Turkish masses that were sent away from the region as a result of long struggles caused many changes in the cultural structure of TaoKlarceti Region. This study discusses the political events in the TaoKlarceti Region and describes how the Turks dominated the region.

PDF

___

ACAR, Turgut, Artvin ve Yöresi Ağızları, Basılmamı? Doktora Tezi, Erzurum 1972.
Ahmed Bin Mahmûd, Selçuk- Nâme I, Haz.: Erdoğan Merçil, ?stanbul 1977.
ALASAN?A, Guili, "Gürcistan Kıpçakları", Türkler, C.II., Ankara 2002, s.793-797.
ALLEN, W.E.D., A History of The Georgian People, London 1932.
______________, The "March-Lands of Georgia", The Geographical Journal, VOl. 74, No 2 ( Aug. 1929), pp. 135-156.
Anonim Selçuknâme, (Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III) N?r.: Feridun Nafız Uzluk, Ankara 1952.
Asolik, Histoire Universielle, (Étienne Asolik de Tarôn), Traduite de L"Arménien at Annotée, Par Frédéric Macler, Livre III, Paris 1917.
Azimi Tarihi, Selçuklular Dönemiyle ilgili Bölümler, Ne?.: Ali Sevim, TTK. Yay., Ankara 2006.
Ba?kumandan Simbat Vekayinamesi, Türkçeye Çev.: Hrand D. Andreasyan, T.T.K. Basılmamı? Nüsha, ?stanbul 1946.
BEDROS?AN, Robert, Vardan Arewelts'i's Compilation of History, Long Branch, New Jersey 2007.
BERDZEN??V?L?, Nikoloz - Cana?ia, Simon [?vane Cavahi?vili], Gürcistan Tarihi, Çev.: Hayri Hayrioğlu, Sorun Yay., ?stanbul 2000.
BEYGU, Abdurrahim ?erif, Erzurum Tarihi, Abideleri, Kitâbeleri, ?stanbul 1936.
BOSWELL, A. Bruce, "The Kipchak Turks", The Slavonic Review, School of East European Studies ,V. 6.No, (London-Jun., 1927), pp.68-85.
BROSSET, Marie F., Gürcistan Tarihi, (Eski Çağlardan 1212 yılına Kadar), (Çev.: Hrand D. Andreasyan), Not.: ve Yay., Erdoğan Merçil, TTK. Yay., Ankara 2003.
BROSSET, Marie F.,Collection D"Historiens Armeniens,-Samouel D"Ani, Tables Chronologiques, S-Petersbourg,1876.
CHAM?CH, Father Michael, History of Armenian, From B.C. 2247 to the of Christ 1780, or 1299 of the Armenia Era, Trans.:Johannes Avdall, Calcuta 1827.
Ç?ĞDEM Süleyman, ,,,,Urartu Krallığı"nın Doğu Karadeniz ?li?kilerinde Diauehi Ülkesinin Rolü"", Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt IX, Sayı 1, Erzurum 2007.
DEM?RAY, Erdinç, Ahıska Türkleri Ağzı, Erciyes Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamı? Doktora Tezi, Kayseri 2011.
D?AKONOFF, M.-M.Kashai, S., Geographical Namse According to Urartian Texts, Wiesbaden 1981.
DJOBADZE, Wachtang, Early Medieval Georgian Monasteries in Historic Tao, Klarjet"i and ?av?at"i, Franz Steiner Verlag Stuttgart 1992.
EDWARDS, Robert W.,The Fortifications of Artvin: A Second Preliminary Report on the Marchlands of Northeast Turkey, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University 1986, Vol. 40, p. 165-182.
FALLMERRAYER, Jakob Philipp, Trabzon ?mparatorluğunun Tarihi,Ter.: Ahmet Cevat Eren, Yay/Haz.: Celalettin Yavuz-?smail Hacıtettahoğlu, Not.: ?brahim Tellioğlu, TTK Yay., Ankara 2011.
FORSYTH, Jonh Harper, The Byzantine-Arap Chronicle (938-1034) of Yahya b.Sa"id al-Antaki, Vol. II, The University of Michingan 1977.
GOLDEN, Peter B., "The Turkic Peoples and Caucasia" Nomands and their Neighbours in the Russian Steppe,- Turks-Khazars and Qipchaqs- Variorum 2003, p.45-67.
_______________ "Cumanica I: The Qıpcaqs in Georgia" Nomands and their Neighbours in the Russian Steppe,- Turks-Khazars and Qipchaqs- Variorum 2003, p.45-86.
_______________ "The Polovci Dikii" Nomands and their Neighbours in the Russian Steppe,- Turks-Khazars and Qipchaqs- Variorum 2003, p. 296-309.
________________ "The Case of Pre-Chinggisid Rus" and Georgia" Nomands in the Sedentary World, England, Curzon 2001, p. 24-76.
________________ Türk Halkları Tarihine Giri?, Çev.: Osman Karatay, Ötüken Yay., ?stanbul 2012.
GÖKBEL, Ahmet, Kıpçak Türkleri, (Siyasi ve Dini Tarihi), Ötüken Yay., ?stanbul 2000.
GREGORY, Abû"l-Farac (Bar Habraeus), Abû"l-Farac Tarihi, Süryaniceden ?ng. Çev.:Ernast A. Wallis Budge, Trk. Çev.: Ömer Rıza Doğrul, C.I., TTK. Yay., Ankara 1999.
GROUSSET René, Ba?langıcından 1071"e Ermenilerin Tarihi, Çev.: Sosi Dalanoğlu, Aras Yayıncılık, ?stanbul 2005.
GUM?LEV, L.N., Hazar Çevresinde Bin Yıl, Çev.: Ahsen Batur, Selenge Yay., ?stanbul 2003.
GÜNAY, Turgut, Rize ?li Ağızları (?celeme-Metinler-Sözlük), Ankara 2003.
Hamdullah b. Ebi Bekr b. Ahmed el-Kazvini Hamdullah Müstevfi, Nüzhet el-Kulûb, Trc.:Guy Le Strange, Edt.: Fuat Sezgin, Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften, Frankfurt 1993. Hamdu"llah Mustawfi -i- Qazwini, The Tarikh-i Guzide or "Select History", Compiled in A.H.730 (A.D.1330) And Now Abridged in English from a Manuscript Dated A.H. 857 ( A.D.1453) Edward G. Browne, R.A.Nicholson, Leyden-London 1913.
H.A.R.Gıbb, M.A.,The Damascus Chronicle of The Crusades, Ext.and Trans from the Chronicle of ?bn Al-Qalânısî, London 1932.
HEWSEN, Robert H. The Geography of Ananias of Sirak (Asxarhac"oyc"), The Long and Short Recensions, Wiesbadan 1992.
____________________, Armenia A Historical Atlas, The University of Chicago Press, Chicago 2001.
HOLMES, Catherine, Basil II and The Governance of Empire (976-1025),Oxford 2005.
HON?GMANN, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, Çev.: Fikret I?ıltan, ?.Ü.E.F. Yay., ?stanbul 1970.
HÜBSCHMANN, Heinrich, Die Altarmenischen Ortsnamen, Amsterdam 1969.
IOANNES Zonaras, Tarihlerin Özeti, Çev.: Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yay., ?stanbul 2008.
?bnü"l Adim, Buygetü"t-taleb fi Tarihi Haleb, BiyografilerleSelçuklular Tarihi, (Seçmeler), Çev./Not./Açk.: Ali Sevim, TTK. Yay., Ankara 1989.
?bnü"l-Esir, El Kâmil Fi"t-Tarih Tercümesi, Çev.: Heyet, Bahar Yayınları, ?stanbul 1985.
?bn Kesîr, El Bidaye Ve'n-Nihaye, Çev.: Mehmet Keskin, Çağrı Yay., ?stanbul 1985.
?bnu"l-Ezrak, Meyyâfârikîn ve Âmid Târihi (Artuklular Kısmı), ?nc./Not.: Ahmet Savran, Erzurum 1992.
?mad ad-dîn Al-Kâtib Al-?sfahânî Al-Bundârî, Zubdat Al-Nusra va Nuhbat al ,,Usra, (Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi), Çev.:Kıvameddin Burslan, TTK. Yay., Ankara 1999.
JACOB, Xavier, Les Turcs Au Moyen-Age, TTK. yay., Ankara 1990. John Skylitzes,A Synopsis of Byzantine History, 811-1057, Introductıon, Text And NotesTranslated ByJohn Wortley, Cambridge Unıversıty Press 2011.
Juansher's Concise History of the Georgians, Trans.:Robert Bedrosian, New York, 1991.
KAFESOĞLU, ?brahim, Sultan Melik?ah, Milli Eğitim Basım Evi, ?stanbul 1973.
KAVREL??V?L?, Rion, "Gürcistan Kralı IV. David Ağma?enebeli"nin Tarihçisi (XII.YY) Tarafından Selçuklular Hakkında Verilen Bilgiler"", I. Uluslararası Selçuklu Sempozyumu, Kayseri 27-30 Eylül 2010.
KIRZIOĞLU, Fahrettin, Ani ?ehri Tarihi (1018-1236), Ankara 1982.
_____________________, Kars Tarihi, ?stanbul 1953.
KSENOPHON, Anabasis (Onbinlerin Dönü?ü), Çev.: Tanju Gökçöl, ?stanbul 1998.
_____________________, Yukarı-Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar, TTK Yay., Ankara 1992.
KONUKÇU, Enver, Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum, Ankara 1992.
KÖYMEN, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu ?mparatorluğu Tarihi- Alp Arslan ve Zamanı, TTK.Yay., Ankara 2001.
KURAT, Akdes Nimet, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 2002.
LANG, David Marshall, Eski Halk ve Ülkeler, Gürcüler, Çev.: Ne?enur Domaniç, Ceylan Yay., ?stanbul 1997.
Lastivertli Aristakes, Patmut"iwn Aristakisi Lastiverte"woy; Aristakes Lastivertc"i"s History, trans.: Robert Bedrosian, New York 1985.
Lastıvertlı Arıstakes, Patmut"iwn Aristakisi Lastiverte"woy; Aristakes De Lastivert, Recıt Des Malheurs De La Natiom Armenienne, trans.: Karen Yüzbashıan, (Marius Canard-Haig Berberian) Bürksel 1973.
LORDK?PHAN?ZDE, Mariam, Georgia in The XI-XII Centuries, Tbilisi 1987.
MERÇ?L, Erdoğan, Selçuklular-Makaleler, -Emir Savtegin- ?stanbul 2011.
MESK?HA Sh. A., An Outline of Georgian History, Tblisi 1968.
METREVEL?, Rion, The Golden Age, Georgia from the 11 th Century to the First Quarter of the 13 th Century, Tbilisi 2010.
Mevdûdî, Selçuklular Tarihi I., Çev.: Ali Genceli, Hilal Yay. Ankara 1971.
Michaelis Attaliotae, Historia, (Invent, Descript, Correct Immanel Bekkerus), Bonnae 1853.
M?KABER?DZE, Alexander, Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Vol. I, (22jul2011), http://books.google.com.tr/books.
Mikhael Attaleiates, Tarih, Çev.: Bilge Umar, Ark. Sant. Yay., ?stanbul 2008.
Mikhail Psellos"un Khronographia"si, Çev.: I?ın Demirkent, Ankara 1992.
M?NORSKY, Vladimir, Studies in Caucasian History, Cambridge 1953.
_______________________, "Caucasica in the History of Mayyafariqin",Bulletin of the School of Oriental and African StudiesVol. 13, 1(1949) pp. 27-35.
Müneccimba?ı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu"d-Düvel, (Selçuklular Tarihi I, Horasan-Irak, Kirman ve Suriye Selçukluları), Yay.: Ali Öngül, ?zmir 2000.
Müverrih Vardan, Türk Fütuhatı Tarihi, (889-1269), Çev.: Hrand D. Andreasyan, ?.Ü.E.F. Tarih Semineri Dergisi, c.I, Sayı:2, ?stanbul 1937.
PEACOCK, Andrew C.S. " Nomadic Society and the Seljuq Campaigns in Caucasia", ?ran & Caucasus, Vol. 9. No.2, 2005, p. 205-230.
_____________________, "Georgia and the Anatolian Turks in the 12th and 13 th Centuries" , Anatoian Studies, Vol.56 (2006), pp.127-146.
PERE?RA, Michael, East of Trebizond, London, 1971.
RAPP, Stephan H.,Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts and Eurasian Contexts, Lovanıı in Aedibus Peeters 2003
Re?îdü"d-dîn Fazlullah, Cami"ü"t Tevâtih, Selçuklu Devleti, Çev.: Erkan Göksu-H. Hüseyin Güne?, Selenga Yay., ?stanbul 2010.
SAFRAN, Mustafa, " Kuman/Kıpçaklar", Türkler, C.II., Ankara 2002, s.785-792.
SEV?M, Ali, "Mir"âtü"z-Zaman Fî Târîhi"l-Âyân" Türk Tarihi Belgeler Dergisi,C.XIV, S:18, TTK.Yay., Ankara 1989-1992.
SEV?M, Ali, "?bnü"l Cevzi"nin El-Muntazam Adlı Eserindeki Selçuklularla ?lgili Bilgiler (H.430- 485-13038-1092)", Türk Tarih Belgeleri Dergisi, C.XXVI, S: 30, TTK Yay., Ankara 2005.
Sıbt ?bnu"l Cevzî, Mir"âtü"z-Zaman Fî Târîhi"l-Âyân"da Selçuklular, Seçme, Tercüme ve Değ.: Ali Sevim, TTK Yay., Ankara 2011.
S?NCLA?R, T.A.,Eastern Türkey: An Architectural And Archaeolgical Survey, C.II, Londra 1989.
Smbat Sparapet"s Chronicle,Trans.: Robert Bedrosian, Long Branch, New Jersey 2005.
S?HARUL?DZE, Yuri - Manveli?ivli ,Alexandre - J. Gogeba?vili-Tsate Batsa?i-?vane Canavhi?viliBiçi Tezeli?vili-Mihako Tseretli-Mariam Lortkipanidze, Trabzon"dan Abhazya"ya Doğu Karadeniz Haklarının Tarihi ve Kültürü, Çev.: Hayri Hayrioğlu, Sorun Yayınları, ?stanbul 2005.
Stephanos Orbelyan, Histoire de la Siounie, Trans.:Marie F. Brosset, Saint- Petersbourg 1864.
SUNY, Ronald Grigor, The Making of the Georgian Nation, Indiana Universty Press 1994.
Süryani Patrik Mihail Vakainamesi, ?kinci Kısım (1042-1195), Türkçeye Çev.: Hrant D. Andreasyan, T.T.K. Basılmamı? Nüsha, ?stanbul 1944
?aduddîn Ebu"l-Hasan ,,Ali ?bn Nâ?ır ?bn ,,Ali El-Hüseynî, Ahbârü"d-Devleti"s-Selçukiyye, Çev.: Necati Lügal, TTK. Yay. Ankara 1999
?ENGEL?YA, N.N., "XI-XIII. Yüzyıl Gürcü Tarihçilerine Göre Selçuklular", Tarih ?ncelemeleri Dergisi, Çev.: Mehmet Mürselov, C. XXII, S: 2, Aralık 2007. s. 227-240.
Tabakat-ı Nasiri, Selçuklular, Ter./Not.: Erkan Göksu, Tokat 2011.
TELL?OĞLU, ?brahim, XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü ?li?kileri, Serander Yay., Trabzon 2009
TELL?OĞLU, ?brahim, Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz"de Türkler, Serander Yay., Trabzon 2007.
___________________, "Doğu Karadeniz Bölgesi"nin Bugünkü Etnik Yapısına Tesir Eden Göçler", Karadeniz Ara?tırmaları, S:5, Bahar 2005, s.1-10.
TEZCAN, Mehmet, ,,,,Selçuklu Fethi Öncesi II. Basileios"un ?beria Seferleri (1021-22) Sırasında Trabzon"daki ?kameti ve Bu Seferlerin Türk Fetihlerine Tesirleri"", Uluslararası Trabzon ve Çevresi Kültür ve Tarih Sempozyumu Kültür ve Tarih Sempozyumu, Türk Ocakları Yay 16-18 Mayıs 2006Trabzon.
The Georgian Chronicle The Period of Giorgi Lasha, text/edit.: S.Qaukhchishvili, Trans, Katharine Vivian, Amsterdam 1991.
The Russian Primary Chronicle: Laurentian Text, Translated and Edited by Samuel Hazzard Cross and Olgerd P. Sherbowitz-Wetzor, Cambridge, Massachusetts, 1953.
THOMSON, Robert W., Rewriting Caucasian History, The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicle, The Orginal Georgian Texts and The Armenian Adaptation, Oxford 1996.
TOGAN, Zeki Velidi, Umumî Türk Tarihi"ne Giri?, ?stanbul 1981.
TOUMANOFF, Cyril, Studies in Christian Caucasian History, Georgetown University Press, Washington 1963.
__________________, "Amenia and Georgia", The Cambridge Medieval History, Vol. IV. The Byzantine Empire part I. Chapter XIV., Cambridge 1966, p.593-637.
TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk ?slam Medeniyeti, ?stanbul 1998.
______________, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Ötüken Yay., ?stanbul 2004.
URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yay., ?stanbul 1987.
Urfalı Mateos, Vekayi-Nâmesi (952-1336) ve Papaz Girgor"un Zeyli (1136-162), Çev.: Hrand D. Andreasyan, Not.: Edouard Dulaurer, M. Halil Yınanç, TTK. Yay., Ankara 2000.
UYĞUR, Sinan, "Yusufeli Ağzındaki Kıpçakça Kelimeler", Geçmi?ten Geleceğe Yusufeli Sempozyumu, ?stanbul 2010, s.341-344.
VRYON?S, Speros, The Decline of Medieval Hellenism in Asia and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, London 1971.
_______________, "Nomadization and Islamization in Asia Minor", Dumbarton Oaks Papers, Vol. 29 (1975), pp.41-71.
Ya? ya ibn Sa?d al-Ant?k?, Histoire de Yahya-ibn-Sa?d d'Antioche, continuateur de Sa?d-ibn-Bitriq, Krachkovski? I.(Ignati? Iulianovich), Alexander Alexandrovich Vasiliev, Paris : Brepols, 2002.
Y?NANÇ, M. Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, Anadolu"nun Fethi, ?stanbul 1944.
YÜCEL, Muallâ Uydu, ?lk Rus Yıllıklarında Göre Türkler, TTK. Yay., Ankara 2007.