OSMANLI DEVLETİNİN SON YILLARINDA AĞNAM VERGİSİNE YAPILAN ZAMLAR

Osmanlı Devleti'nde reaya genel adıyla bilinen halkın, devlete karşı birtakım mükellefiyetleri vardı. Bu mükellefiyetler içerisinde, tarım ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklı, ödenmesi gereken vergi kalemleri mevcuttu. Hayvancılık faaliyetlerinde bulunan her reaya, beslediği hayvanın cinsine göre belirli oranlarda ödemeler yapardı. Devletin klasik döneminde ağnam olarak bilinen koyun ve keçi vergisi, sonraki dönemlerde daha genel bir anlam kazanmış ve düzenlemelere tabi tutulmuştur. Osmanlı Devleti'nin XVII. yüzyılından itibaren mukataa adı verilen ve önceden belirlenmiş bir miktarı ifade eden usulle toplanmaya başlanmıştır. Ağnam Mukataası denilen bu gelir, merkez hazinenin önemli bir gelir kalemi haline gelmiştir. XIX. yüzyıldan itibaren aynî olarak alınma usulü terk edilerek çeşitli adlarla yüklenen ek resimler de kaldırılmıştır. Ağnam Mukataası ise, yeni teşkilatlandırılan Ağnam Müdürlüğü'ne dönüştürülmüştür. Vergi miktarı olarak belirlenen fiyat, koyun fiyatlarındaki bölgesel farklılıktan dolayı devletin bazı bölgelerine ağır gelmiştir. Bu sebepten, XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yapılan düzenlemeyle her koyun ve keçinin sütü ve yapağısının bölgelere göre ne kadar gelir sağladığı tespit edilmeye başlanmıştır. Mahalli idarelerce ayrı ayrı tespit edilen bu miktarlar değerlendirilerek, vergi oranı merkezde belirlenmiştir. XIX. yüzyılın sonlarına doğru, vergi miktarlarının arttırılması halk üzerinde olumsuz etkiler yarattığından yeniden düzenlenmesi yoluna gidilmiştir. Devletin içinde bulunduğu sosyal durum, mali kaynak yaratma endişesi ve birtakım siyasi hadiseler, ağnam grubu olarak adlandırılan vergilerin tahsilinde değişikliklere sebep olmuştur. Bu çalışmamızda Osmanlı Devleti'nin bütçe açığını gidermeye yönelik, en önemli kaynaklardan birisi olarak kabul edilen ağnam vergisine yapılan sekiz katlık zam incelenecektir.

RISE IN AĞNAM (SHEEP) TAX IN THE RECENT YEARS OF OTTOMAN STATE*

People generally known as rayah in Ottoman State had some responsibilities to state. Among these responsibilities there were tax figures to be paid about agricultural and husbandry facilities. Each rayah doing husbandry facilities made payments in certain rates according to animal breed fed. Known as the tax of sheep and goat in the classical time of state, sheep tax gained a more general meaning and was subject to new regulations. It was initiated to be collected with a method called mukataa and expressing a certain amount determined in advance since the XVII. century of Ottoman State. Called as sheep tax mukataa, this income became one the most important figure of central treasury. Since the XIX. by abandoning the collection in kind method additional taxes with various names were also abolished. The price determined as the amount of tax was too much for some regions of the state because of regional differences in sheep prices. Because of this it was initiated to determine how much income was gained from the milk and wool of sheep and goat according to each region with the new regulation since the second part of the XIX. century. Determined by local administrations seperately, the tax figure of these amounts were determined in central office. As the rise in the taxes caused a negative effect on public, they were read justed towards the end of XIX. century. Reasons such as the current social situation of state, the worry of fund raising and political events caused changes in the encashment of taxes called as ağnam group. In ourwork the eight fold rise in ağnam tax which is accepted as one of the most important sources for recovering budget deficit of Ottoman State is goingto be studied.

PDF

___

1. Arşiv Belgeleri
a. Tapu Tahrir Defterleri 300, 686, 1038 numaralı defterler
b. Meclis-i Vükelâ Mazbataları
218/24, 1338/R/27; 219/31, 1338/?/22; 219/68 1338/N/24; 219/92 1338/L/10; 220/128 1339/M/18; 220/14 1338/Z/9; 250/11 1337/R/06; 250/70 1337/C/20; 254/92, 1338/?/15; 255/50 1339/B/13; 256/19 1340/C/18 numaralı ve tarihli dosyalar
2. Tetkik Eserler
AYAN, Mustafa A., Atatürk'ün Ekonomi Politikası, ?stanbul, 2004 du VELAY, A., Türkiye Maliye Tarihi, (Derleyen: Maliye Tetkik Kurulu), 1978
DURU, Cihan-TURAN, Kemal-ÖNGEOĞLU, Abdurrahman, Atatürk Dönemi Maliye Politikası I. Kitap Mondros'tan Cumhuriyet'e Mali ve Ekonomik Sorunlar, Ankara, 1982
ELDEM, Vedat, Osmanlı İmparatorluğu'nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Ankara, 1994
ELDEM, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomisi, Ankara, 1994
EMECEN, Feridun, "Ağnam Resmi", DİA, I, ?stanbul, 1998, s. 478
EROĞLU, Onur, "Osmanlı Devleti'nin Son Dönemlerinden Cumhuriyet'in ?lk Yıllarına Kamu Maliyesi", Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 12 Özel Sayı, 2010, s. 57-89
GÜRAN, Tevfik, Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841- 1861), Ankara, 1989
KARAMURSAL, Ziya, Osmanlı Mali Tarihi Hakkında Tetkikler, Ankara, 1999, s. 179
KILIÇ, Orhan, Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti'nde Salgın Hastalıklar, Elazığ, 2004
KILIÇ, Orhan, XVI. Yüzyılda Adilcevaz ve Ahlat (1534-1605), Ankara, 1998
KURTOĞLU, Ramazan, Türkiye Ekonomisi (1838-2010), Ankara, 2012
PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I, ?stanbul, 1993
SARIOĞLU, Fatih, "Türkiye'de Sermaye Birikimi Olu?turma Çabaları ve Vergi Sisteminin Rolü: Dönemsel Bir Analiz (1923-1939)", Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakülte Dergisi, 6/2, 2004, s. 215-232
TA?KIN, Ünal, "1540 (h. 947) Tarihli Kanunnamelere Göre Musul, Amid ve Erzurum Sancaklarında Ziraî Gelirlerin Mukayeseli Tahlili", Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, (Ed. Prof. Dr. Gürer Gülsevin- Dr. Mehmet Dursun Erdem), Volume 2/2, Spring, s. 632-653
TA?KIN, Ünal, "Osmanlı Devleti'nde Hayvanlardan Alınan Vergiler", I. Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu Bildirileri 30 Mart-1 Nisan 2006, (edt: Abdullah Özen), Elazığ 2006, s. 231-240
TEZEL, Yahya S., Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), ?stanbul, 2002