Uygurca üzüt~üzütlüg üzerine

Eski Türkçede ilk hecedeki yuvarlak ünlülerin darlık veya genişlik bakımından tespiti ciddi bir problemdir. Bu problem nedeniyle ilk hecede yuvarlak ünlü ihtiva eden kelimelerin kökeni tam olarak tespit edilememekte, hatta bazen bu kelimeler başka kelimelerle karıştırılmaktadır. Bu kelimelerden biri de Uygurca üzüt~üzütlüg‟tür. Kelime, çoğu metin yayınında köken bakımından öz „öz‟ ile ilgili görülüp ö‟lü olarak okunmuştur. Eski Türk inanç sisteminde „ruh‟ kavramını ifade eden kelimelerden biri olan kelimenin yapısı ele alınacak, kökeni açıklanıp kelimenin anlam dünyası aydınlatılacaktır.

About Uighur üzüt~üzütlüg

Determination of round vowels in the first syllable is a quite important problem in Old Turkic. This problem results obscure etymology in words including round vowel of its first syllable. One of such like words is üzüt~üzütlüg. It is explained as base of öz in most text editions. Transcription and etymology of Uighur üzüt~üzütlüg that denote concept „the spirit‟ in the system of Old Turkic religion are problematic in Old Turkic dictionaries and text editions. In this article, the structure and etymology of these words will be explained.

___

  • Aksan 1971 Doğan Aksan. Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle),
  • Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1971.
  • Arat 1947 Reşit Rahmeti Arat. Kutadgu Bilig I, Metin, TDK Yayınları, Ankara 1947.
  • Asmussen 1965 J. Peter Asmussen. Xuāstvanift, Studies in Manichaeism, Acta Theologica Danica: 12, Prostant apud Munksgaard, Copenhagen 1965.
  • Borhanova 1969 N. B. Borhanova; L. T. Mahmutova; S. R. Sadıykova; G. K. Yakupova. Tatar Télénéŋ Dialektologik Süzlégé, Tatarstan Kitap Neşriyatı, Kazan 1969.
  • Dankoff 1982 Mahmut el-Kāşġarī. Compendium of the Turkic Dialects (Divānü Lugati‟t-Türk), Edited and Translated with Introduction and Indices by Robert Dankoff in collaboration with James Kelly, Part I, Harvard University 1982.
  • Dilek 2007 Figen Güner Dilek. “Altay Türkçesinde Ölüm Kavramını Anlatan Sözler ve Söz Kalıpları”, Bilig, S. 42, Ankara 2007, 177–190.
  • DS Türkiye‟de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 12 Cilt, II. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 1993.
  • DTS Drevnetyurkskiy Slovar‟, Redaktori: V. M. Nadalyaev; D. M. Nasilov; E. R. Tenişev; A. M. Şçerbak, Akademiya Nauk SSSR, Leningrad 1969.
  • Edgerton 1953 Franklin Edgerton. Buddhist Hybrid Sanskrit, Grammar and Dictionary, Vol. I–II, New Haven, Yale University Press, London: Geoffrey Cumberlege, Oxford University Press, 1953.
  • EDPT Sir Gerard Clauson. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford University Press, Oxford 1972.
  • Erdal 1991 Marcel Erdal. Old Turkic Word Formation, a Functional Approach to the Lexicon, Vol. II, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 1991.
  • Gabain 1954 Annemarie von Gabain. Türkische Turfan–Texte VIII, Texte in Brāhmīschrift, Berlin 1954.
  • Geng 1988 Das Zusammentreffen mit Maitreya, die ersten fünf Kapitel der Hami-Version der Maitrisimit, in Zusammenarbeit mit Helmut Eimer und J. Peter Laut, herausgegeben, übersetzt und kommentiert von Geng Shimin und H. Joachim
  • Klimkeit, Teil I: Text, Übersetzung und Kommentar, Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1988.
  • Giles 1964 A. Herbert Giles. A Chinese-English Dictionary, Vol. I–II, Second Edition, Revised&Enlarged, Shanghai-London 1912, Paragon Book Reprint Corp., New York 1964.
  • İnan 1995 Abdülkadir İnan. Tarihte ve Bugün Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu yayınları, Ankara 1995.
  • Kasai 2008 Yukiyo Kasai. Die Uigurischen buddhistischen Kolophone, Berliner Turfantexte XXVI, Brepols, Turnhout 2008.
  • Kaya 1994 Ceval Kaya. Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin, TDK Yayınları, Ankara 1994.
  • Le Coq 1922 A. von Le Coq. Türkische Manichaica aus Chotscho III, nebst einem christlichen Bruchstück aus Bulayıq, Berlin. (APAW. Phil.-hist. Kl. 1922, 2).
  • Mirsultan 2010 Aysima Mirsultan. Die Alttürkische Xuanzang-Biographie X, nach Der Handschrift von Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain Ediert, Übersetzt und Kommentiert, Otto Harrassowitz Verlag. Wiesbaden 2010.
  • Naskali 1999 Altayca-Türkçe Sözlük, Haz. Emine Gürsoy Naskali; Muvaffak Duranlı, N. A. Baskakov ve T. M. Toşçakova‟nın Oyrotsko-Russkiy Slovar‟ından Genişletilmiş, TDK Yayınları, Ankara 1999.
  • Naskali 2007 Hakasça-Türkçe Sözlük, Haz. Emine Gürsoy-Naskali; Viktor Butanayev; Almagül isina; Erdal Şahin; Liaisan Şahin; Aylin Koç, TDK Yayınları, Ankara 2007.
  • Nobel 1958 Johannes Nobel. Suvarnaprabhāsottama, das Goldglanz-Sūtra, ein Sankrittext des Mahāyāna-Buddhismus, I-Tsing‟s Chinesische Version und Ihre Tibetische Übersetzung, I-Tsing‟s Chinesische Version übersetzt, eingeleitet, erläutert und mit einem Photomechanischen Nachdruck des Chinesischen Textes Versehen, Erster Band, E. J. Brill, Leiden 1958.
  • Özertural 2008 Zekine Özertural. Der uigurische Manichäismus, Neubearbeitung von Texten aus Manichaica I und III von Albert v. Le Coq, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 2008.
  • Radloff 1893 W. Radloff. Versuch eines Wörterbuch der Türk Dialecte, Erster Band, die Vocale, St. Petersburg 1893.
  • Räsänen 1969 Martti Räsänen. Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Oumalais-Ugrilainen Seura, Helsinki 1969.
  • Roux 1999 Jean-Paul Roux. Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm, Çev. Aykut Kazancıgil, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1999.
  • Röhrborn 1971 Klaus Röhrborn. Eine uigurische Totenmesse, Text, Übersetzung, Kommentar, Berliner Turfantexte II, Akademie Verlag, Berlin 1971.
  • Röhrborn 1977 Klaus Röhrborn. Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien, Lieferung I, Franz Steiner Verlag, Wiesbaden 1977.
  • Röhrborn 1996 Klaus Röhrborn. Die alttürkische Xuanzang–Biographie VIII, nach der Handschrift von Leningrad, Paris und Peking sowie nach dem Transkript von Annemarie von Gabain hrsg. übersetzt und kommentiert, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 1996.
  • Soothill 1937 A Dictionary of Chinese Buddhist Terms with Sanskrit and English Equivalents and a Sanskrit–Pali Index/Compiled by William Edward Soothill and Lewis Hodous, Kegan Paul, Trench, Trubner & Co., London 1937.
  • tdkterim.gov.tr/bts/ Erişim Tarihi: 09.01.2011. (Büyük Türkçe Sözlük) Tekin 1976 Şinasi Tekin. Uygurca Metinler II, Maytrısimit, Burkancıların mehdisi Maitreya ile buluşma, Uygurca iptidaî bir dram (Burkancılığın Vaibhasika tarikatına ait bir eserin Uygurcası), TDK Yayınları, Ankara 1976.
  • Tezcan 1974 Semih Tezcan. Das uigurische Insadi-Sūtra, Berliner Turfantexte III, Akademie Verlag, Berlin 1974.
  • Toparlı 2003 Recep Toparlı; Hanifi Vural; Recep Karaatlı. Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 2003.
  • UTİL Uygur Tiliniŋ İzahliq Lugiti (Qisqartilmis), Şincaŋ Uygur Aptonom Rayonluq Milletler Til-Yéziq Xizmiti Komitéti Lugat Bölümi, Şincaŋ Xelq Neşriyati, Ürümçi 1999.
  • Wilkens 2007 Jens Wilkens. Das Buch von der Sündentilgung, Edition des Alttürkisch-Buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig, Berliner Turfantexte XXV, Brepols, Turnhout 2007.
  • Yudahin 1994 K. K. Yudahin. Kırgız Sözlüğü, Çev. Abdullah Taymas, 2 Cilt, III. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 1994.
  • Zieme 1975 Peter Zieme. Manichäisch-türkische Texte, Berliner Turfantexte V, Akademie Verlag, Berlin 1975.
  • Zieme 1985 Peter Zieme. Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren, Berliner Turfantexte XIII, Akademie Verlag, Berlin 1985.
  • Zieme 2005 Peter Zieme. Magische Texte des uigurischen Buddhismus, mit 193 Abbildungen auf 95 Tafeln, Berliner Turfantexte XXIII, Brepols, Turnhout 2005.