ÜSLÛPBİLİM AÇISINDAN TÜRK EDEBİYATI DERSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yazılı ve sözlü anlatımda bir ifadenin dil bilgisi kurallarından cümledeki yeri ve sırasından çok, kavramların, anlamların birbiri ile olan ilişkisi ele alınmalı ve incelenmelidir. Sözcüklerin birbiri ile nasıl birleştiği ve söz dizimi açısından nasıl düzenlendiği, niyet ile ifade arasındaki ilişkinin hem iletişimsel hem de sanatsal boyutunun nasıl oluşturulduğu (Smyth, 1993), dil ve edebiyat eğitiminin temelini oluşturmaktadır. Bu hususların tarihsel gelişimine baktığımızda edebiyat eğitimimizin belâgat yani meâni, beyan ve bedii ile başlayıp günümüzde şekilbilgisi, cümle bilgisi, anlam bilgisi, söz sanatları, vd. olarak devam etmekte olduğunu görmekteyiz. Diğer bir deyişle üslûp ve kompozisyon fikrinin ön plânda olduğu bir eğitimden daha yapısalcı, dil bilgisi, edebi kurallar ve edebi dönemler odaklı bir eğitime geçilmiştir. Yeni oluşturulan Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı Dersi Öğretim Programına (MEB, 2015) baktığımızda "tür ve beceri merkezli" bir eğitimin esas alındığı belirtilmektedir. Bu yaklaşım, lise son sınıf (12) öğrencilerinin hem konuşma hem yazma becerilerinin gelişminde üslûbun önemli bir rol üstlendiğini göstermektedir. Öğrencinin üniversite hayatına, yazılı ve sözlü iletişim becerilerinin yanı sıra estetik, âdâb/usul, öznel bakış açısı, yorum kabiliyeti gibi dil donanımlarıyla adım atması esastır (Bakhtin, 2004). Öğretim programının temel kazanımları olan konuşma ve yazma becerilerinin gelişimi için önemli bir özellik olan üslûp, bir 12.sınıf öğrencisinin edindiği yeterlilikler arasında yer almalıdır. Bu çalışmada, üslûp ve üslûpbilim açısından Milli Eğitim Bakanlığının 12. Sınıf Türk Edebiyatı Kitabı incelenmiştir. Doküman incelemesi yönteminden (Yıldırım ve Şimşek, 2005) yola çıkılarak örneklemin büyüklüğünün genellemeyle sınırlandırılması, zamana dayalı bir analizin yapılabilmesi, düzenlenmiş dökümanların organize edilmesi araştırmanın geçerliliğini ve güvenirliliğini sağlamıştır. Üslûbun genel ve özel özellikleri (Çalışkan, 2014; Filizok, 2013; Yetiş, 1996) araştırmamızı oluşturmuş ve ders kitabındaki edebi metinler değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme sonucunda üslûpbilimin geniş kapsamı dikkate alınarak bir sınırlamaya gidilmiş; "Üslûb-ı beyan ayniyle insandır" (Recâizâde, Tâlim-i Edebiyat: 1882) tanımlaması doğrultusunda özellikle metinlerdeki estetik (zevk, hayal, his, fikir, görsel algı) ve iletişim (konuşma, yazma) işlevlerini birleştirici hususlara önem verilmiştir. Çalışmada belirli bir yazar ya da dönemin dil kullanım özelliklerini belirlemekten ziyade metinleri merkeze alarak, metinlerin işlevleri ve metin türlerinde kullanılan dil ve kültürün incelenmesi söz konusudur. Kitaptaki metinlerin eleştirel düşünceyi geliştirmedeki katkısı, söylem çözümlemesini ve özgün yorumları ne kadar gerçekleştirebildiği sorgulanmıştır. Üslûp çalışmalarındaki bilişsel ve duyuşsal yetkinlikleri geliştirici, öğrencilerin daha seçicianlamlandırıcı-uygulayıcı olması yönünde öneriler sunulmuştur

EVALUATION OF TURKISH LITERATURE COURSE FROM THE PERSPECTIVE OF STYLISTICS

Rather than the grammatical rules, place and order of an expression in written and oral form, the interconnection between the meanings of expression and their concepts should be dealt with and examined. The fundamentals of language and literature education are constituted by how words connect and are organized syntactically; how both communicative and artistic dimensions of the relationship between intent and expression (Smyth, 1993) is formed. Delving into the historical development of these elements, it is seen that our literature education started with belâgat1, namely beyan2 and bedii (aesthetics), and today continues with morphology, semantics, syntax and figures of speech. In other words, it evolved from education prominently based on style and composition to one focused on structure, grammar, literary-rules and –periods. In close examination of the recent curriculum of Turkish Language and Literature in Secondary Education (MEB3, 2015) it is stated that the curriculum adopts a ‘’genre- and skill-based’’ education. This approach demonstrates that the significance of style takes on a critical role in both oral and written skills of high school students who are in their final year (12th graders). It is essential that the student steps into university life having equipped himself/ herself with aesthetics, style, a subjective perspective, interpretive skills as well as written and oral communication skills (Bakhtin, 2004). Bearing a high significance for the development of written and oral skills which are the main learning outcomes of the curriculum, style should be included among the skills acquired by a 12th grader. For the purposes of this study, MEB’s Turkish

___

  • Bahktin, Michael M. (2002). Speech Genres & Other Late Essays. Çev.Vern W.McGee, University of Txas Press, Austin, Eighth Paperback Printing.
  • Bahktin, Michael M. (2004). Dialogic Origin and Dialogic Pedagogy of Grammar Stylistics in Teaching Russian Language in Secondary School. Journal of Russian and East European Psychology, vol. 42, no. 6, 12–49.
  • Çalışkan, A. (2014). Üslûp Ve Üslûpbilim Üzerine-1: İlk Belirlemeler On Style And Stylistics-1: Preliminary Orientations. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, Cilt: 7, Sayı: 34, Volume: 7, 29-52.
  • Filizok, R. (2013). Üslûbun Genel Özellikleri, Üslûp Türleri / Üslûbun Özel Nitelikleri. İçinde Rıza Filizok – Eylem Saltık (Ed.), Eleştiri Kuramları (11-13), 1.bs., Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını. http://acikogretimedebiyat.com/ele-tirikuramlari/article/569/95-ele-tiri-kuramlari.
  • Kangal, K. (2016). Ortaöğretim Dil ve Anlatım Ders Kitabı 12. MHG:Ankara.
  • Karahancı, İ. (2016). Üslûp Belirleme Girişimlerine Dil Verileri Üzerinden Yaklaşmak. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research. Cilt 9, Sayı 45, 154-161.
  • Kısakürek, N.F. (2014). Çile. 79. Baskı, Büyük Doğu Yayınları
  • MEB Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı. (2015). Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı, Ankara.
  • MEB Ortaöğretim Genel Müdürlüğü. (2017). Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı Dersi Öğretim Programı.
  • Smyth, W. (1993). The Making of a Textbook (Bir Ders Kitabının Oluşumu), Studia Islamica, No. 78, 99-115.
  • Tanpınar, A.H. (1987). Saatleri Ayarlama Enstitüsü. İkinci Baskı, Dergah Yayınları, İstanbul.
  • Tanyeri, A. ve Yavuz, H. (1984). Behçet Necatigil, Bütün Eserleri 7, Radyo Oyunları 1. Istanbul: Cem Yayınevi.
  • Yetiş, K. (1996). Tâlim-i Edebiyat’ın Retorik ve Edebiyat Nazariyatı Sahasına Getirdiği Yenilikler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
  • Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin .
  • Yıldırım, C. ve Ova, A.A. (2016). Ortaöğretim Türk Edebiyatı 12 Ders Kitabı. Lider Yayıncılık: Ankara.