ÜÇ HALVETÎ ŞÂİRİN DÎVÂNLARINDA ANÂSIR-I ERBAA (ATEŞ, HAVA, SU VE TOPRAK) UNSURLARININ KULLANIMI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Klâsik edebiyat geleneğine bağlı şâirler, kelimelerin değişik anlam çağrışımlarını, mazmunları kullanarak eserlerini örgülemişlerdir. Tasavvufî anlayışa bağlı Dîvân şâirlerinin şiirleri değerlendirilirken onların dinî bakış açılarının eserlerine yansıma şekli, dünya görüşleri ve varlık algıları ihmal edilmemelidir. Böylece eserlerin anlam derinlikleri daha iyi kavranabilecektir. Her şâirin şiirinden zorlama bir tasavvufî anlam çıkarmaya çalışmak doğru olmadığı gibi, mutasavvıf bir şâirin şarap, meyhane, sevgili gibi ilk bakışta dünyevî çağrışımları olan unsurları kullanmasına bakarak sathî yorumlar yapmak da uygun olmayacaktır. Bu ayrımı yapabilmek için de söz konusu unsurların anlam boyutlarına vâkıf olmak gerekir. Öyleyse mazmunların ve klâsik edebiyatta çokça kullanılan kelimelerin edebiyattaki çeşitli anlamlarını ortaya koymaya çalışan tahlil denemeleri, bu unsurların hem dinî hem de dünyevî anlam katmanlarını ortaya koyma açısından istifade sağlayacaktır. Bu düşüncelerden hareketle kaleme alınan bu makalede, Halvetiyye tarikatının üç önemli şeyhi ve şâiri olan Dede Ömer Rûşenî (ö.1487), Şemseddin Sivâsî (ö.1597) ve Ümmî Sinan'ın (ö.1657) dîvânlarında, anâsır-ı erbaayı oluşturan "ateş, hava, su ve toprak" unsurlarının kullanımı konu edilmiştir. Beyitlerin çoğunda bunların biri veya ikisi görülmekle birlikte üç unsuru, hatta dördünü birden içeren örneklere de rastlanmıştır. Ateş, hava, su veya toprağın kullanılmasıyla yapılmış tamlamalar ve ifade kalıpları, söz konusu isimlerin dîvânlarında dinî, tasavvufî çağrışımları ve uhrevî anlamlarıyla dikkati çekmektedir. Makalede, konuyla ilgili beyitler günümüz Türkçesine çevrilerek verilmiş, ardından beyitlerin değerlendirmesi yapılmıştır. Bu değerlendirme sırasında, kullanılan unsurların tasavvufî terminolojideki anlamları ve bu anlamlardan yola çıkılarak metindeki çağrışımları ortaya konulmaya çalışılmıştır.

A STUDY ON THE USE OF FOUR ELEMENTS (FIRE, AIR, WATER AND EARTH) IN THE DİVİNS OF THREE HALVETİ POETS

Poets who depending on the classic literary tradition, wrote the works using different meanings of the words. When commenting the sufi poet's poems should be noted that their religious perspectives, world views and perceptions of existence. Thus, the depth of meaning of the works will be better understood. It is not possible to extrapolate mystical meaning in each poet's poems. But when the sufi poets using wine, tavern, beloved, they want to explane different things about sufi doctrines. It will not be true negative comments when referring to the first meaning of these words. Therefore, is necessary to know the different meaning of words in Sufi poetry. It will be beneficial analysis experiments that tried to identify the various meanings of words, frequently used in classical literature and for both religious and secular reveal the layers of meaning of these elements. In this article is described that the religious and mystical connotations of four elements in the Divans of Dede Ömer Rûşenî (d.1487), Şemseddin Sivâsî (d.1597) and Ümmî Sinan (d.1657) who very important poets in tariqa of Halvati. Four Elements consist of fire, air, water and soil. Phrases and expressions made by these elements that draws attention in this poet's divans. In this article, relevant couplets are translated into modern Turkish and than couplets are explained. During this assessment, it has tried to express the mystical meaning of the words and connotations in the text.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel (2013). Müsned, Terc. Hüseyin Yıldız, Hasan Yıldız, Zekeriya Yıldız, C. 3, İstanbul: Ocak.
Aksoy, Hasan (2010). "Şemseddin Sivâsî", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Diyanet Vakfı, C.38, s.523.
Ayçiçeği, Bünyamin (2014a). Sarı Abdullâh Efendi (ö. 1661)'nin Meslekü'l-Uşşâk Kasîdesi ve La'lî-zâde Abdülbâkî (ö. 1746)'nin Zeyli/ The Kasîde Meslekü'l-Uşşâk of Sarı Abdullâh (d. 1661) and Supplement of La'lî-zâde Abdülbâkî (d. 1746), Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 9/3, 2014, Ankara/TURKEY, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6297, p. 189-211.
Ayçiçeği, Bünyamin (2014b). Hediyyetü'l-Müştâk fî Şerhi Mesleki'l-Uşşâk La'lî-zâde Abdülbâkî, İstanbul: Akademi Titiz.
Ayvazoğlu, Beşir (1999). Güller Kitabı Türk çiçek kültürü üzerine bir deneme, İstanbul: Ötüken.
Ayverdi, İlhan (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: MAS Matbaacılık.
Bayak, C., (2015). Yunus Emre ve Eğirdir'li Şeyh Mehmed Çelebi Dîvânları Örnekliğinde Tasavvufi Türk Şiirinde Ortak Düşünce Yapılarının Tespiti Denemesi / An Examination To Find Out Common Elements Of Thought In Turkish Sufi Poetry By Taking The Diwans Of Yunus Emre And Shaykh Mehmed Chalabi As Basis", Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308- 2140, (Prof. Dr. Şefik Yaşar Armağanı), Volume 10/12 Summer 2015, Ankara/TURKEY, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8660, p. 85-104.
Bek, Kemal (1999). "Dîvân Şiirinde Eda ve Söylem: Dîvân Şâirleri Birbirine Benzemez", Osmanlı Dîvân Şiiri Üzerine Metinler, Haz. Mehmet Kalpaklı, İstanbul: YKY.
Beyhakî (2003). El-Câmi' li-Şuabi'l-Îmân, Riyad, C.13.
Bilgin, A. Azmi (2009). "Sinâniyye", DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı, C. 37, s. 240-241.
Bilgin, A. Azmi (2012). "Ümmî Sinan", DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı, C.42, s.311.
Bilgin, Azmi (2000). Ümmî Sinan Dîvânı: İnceleme-Metin, İstanbul.
Canan, İbrahim (1990). Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, C. 9, Ankara: Akçağ.
Canan, İbrahim (1992). Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, C. 15, Ankara: Akçağ.
Cebecioğlu, Ethem (2014). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Otto.
Çelebioğlu, Âmil (1988). "Âb-ı hayât", DİA, İstanbul, Diyanet Vakfı, C. 1, s. 3.
Çetişli, İsmail (2012). Türk Şiirinde Hz. Peygamber 1860-2011, Ankara: Akçağ.
Demir, Muharrem (2010). Kur'an'da Tevazu Kavramı (yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Eker Ü., Zal, Ü. (1015). Ris?le-i Ehl-i Derv?ş, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/2 Winter 2015, p. 283- 328, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7964, Ankara-TURKEY.
El-Askalânî, İbn Hacer (2007). Muhtasar Fethu'l-Bârî (Sahîh-i Buhârî Şerhi), Arapça ihtisarı yapan ve notlar ekleyen, Ebû Suhayb Safâ ed-Davvî Ahmed el-Adevî, Terc., Soner Duman, Mehmet Odabaşı, Halil Aldemir, C. 7, İstanbul: Polen.
El-Askalânî, İbn Hacer (2010). Muhtasar Fethu'l-Bârî (Sahîh-i Buhârî Şerhi), C. 3, İstanbul: Polen.
Er, Şaban (2015). Melâmîlik ve Osmanlı Devri Melâmîleri, İstanbul: Kutupyıldızı.
Eraydın, Selçuk (1997). Tasavvuf ve Edebiyat Yazıları, İstanbul: Mavi.
Ersoy, Mehmed Âkif (2010). Safahat, Neşre haz. Ertuğrul Düzdağ, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Ever, Mustafa (2009). Pinhan ve Mahrem Romanları Odağında Elif Şafak'ın Romanlarında Görülen Klasik Türk Edebiyatı Dönemi Kültürel Unsurları (yüksek lisans tezi), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Adana.
Hamidullah, Muhammed (1980). İslam Peygamberi (çev. Salih Tuğ), C. 1, İstanbul: İrfan.
İmam Nesefî (2011). Nesefî Tefsiri, C. 10, İstanbul: Ravza.
İz, Mahir (1969). Tasavvuf, İstanbul: Rahle.
Kalkışım, Muhsin (1994). Şeyh Gâlîb Dîvânı, Ankara: Akçağ.
Kaplan, M., (2015). Alvarlı Efe Muhammed Lütfi Divanı'nda Gönüle Dair, Turkish StudiesInternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/8 Spring 2015, p. 69-94, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8278, Ankara-TURKEY.
Karagöz, İsmail (2007). Âyet ve Hadislerin Işığında Allah'ın İsim ve Sıfatları esma-i hüsna, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
Karlığa, H. Bekir (1991). "Anâsır-ı Erbaa", DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı, C.3, s.143.
Kâşânî, Abdürrezzak (2004). Tasavvuf Sözlüğü, (Çev. Ekrem Demirli), İstanbul: İz.
Kılıç, Mahmut Erol (2004). Sûfî ve Şiir, Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası, İstanbul: İnsan.
Köse, Saffet (2011). "Teheccüd", DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı, C. 40, s. 323-325.
Kurnaz, Cemal (1987). Hayâlî Bey Dîvânı Tahlili, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Levend, Âgâh Sırrı (1968). "Halk ve Tasavvufî Halk Edebiyatı", Türk Dili Dergisi, C. 19, S. 207, 1 Aralık 1968, s. 176.
Levend, Âgâh Sırrı (2015). Dîvân Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Dergâh.
Mazıoğlu, Hasibe (2009). "Dede Ömer Rûşenî ve Çoban-name'si", Eski Türk Edebiyatı Makaleleri, Ankara: TDK, s.199.
Mûsâbeyli, Âzâde (2014). Dede Ömer Rûşenî ve Külliyâtı, Kafkaz Üni. Kafkaz Araştırmaları Enstitüsü.
Nair, Ahmet (2002). Kur'an'da Cimrilik Kavramı (yüksek lisans tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ocak, Ahmet Yaşar (1988). "Âb-ı hayât", DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı, C. 1, s. 1.
Onay, Ahmet Talat (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar (Haz. Cemal Kurnaz), Ankara: Diyanet Vakfı.
Onay, Ahmet Talât (2009). Açıklamalı Dîvân Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (Haz. Cemâl Kurnaz), İstanbul: H.
Osmânzâde Hüseyin Vassâf (2006). Sefîne-i Evliyâ (Haz. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz), İstanbul: Kitabevi.
Özel, Cihan (2007). Kur'an-ı Kerim'de Cömertlik Kavramı (yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Öztürk, Ali (2003). 16. Yüzyıl Halvetî Şiirinde Din ve Tasavvuf (doktora tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Pala, İskender (1991). "Ayna", DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı, C. 4, s. 262.
Pala, İskender (1992). "Bezm-i Elest" (İkinci kısım), DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı, C. 6, s. 108.
Pala, İskender (1999). "Mazmunun Mazmunu", Osmanlı Dîvân Şiiri Üzerine Metinler (Haz. Mehmet Kalpaklı), İstanbul: Yapı Kredi, s. 399-402.
Pala, İskender (2002). "Kün", DİA, Ankara: Diyanet Vakfı, C.26, s.552-553
Pala, İskender (2004). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı.
Pala, İskender (2010). Dört Güzeller, Toprak, Su, Hava, Ateş, İstanbul: Kapı.
Serin, Rahmi (1984). İslâm Tasavvufunda Halvetîlik ve Halvetîler, İstanbul: Petek.
Tatlısu, Ali Osman (2007). Esmâü'l-Hüsnâ Şerhi, İstanbul: Başak.
Tavukçu, Orhan Kemal (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10601,dede-omerrusenipdf.pdf?0E.T: 07.04.1015).Dede Ömer Rûşenî Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni.
Toparlı, Recep (1984). Şemseddin Sivâsî Dîvânı, Sivas: Gurbet.
Uludağ, Süleyman (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet.
Uludağ, Süleyman (1997). "Halvetiyye", DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı, C.15, s. 394-395.
Uludağ, Süleyman (2007). Tasavvufun Dili 2/Mânevî Haller, İstanbul: Mavi.
Uzun, Mustafa (1994). "Dede Ömer Rûşenî", DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı, , C.9, s. 81-83.
Yavuz, Yusuf Şevki (1992). "Bezm-i Elest", DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı, C.6, s.106-108.
Yeniterzi, Emine (2006). "Na't", DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı, C.32, s. 436.
Yeşilyurt, Ş., (2015). Ahmet Mithat Efendi'nin Hasan Mellah Yahut Sır İçinde Esrar ve Zeyl-i Hasan Mellah Yahut Sır İçinde Esrar Romanlarında Yolculuk Arketipi / The Journey Archetype In Ahmet Mithat Efendi's Hasan Mellah Yahut Sır İçinde Esrar And Zeyl-i Hasan Mellah Yahut Sır İçinde Esrar Novels", Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. H. Ömer Karpuz Armağanı), Volume 10/16 Fall 2015, Ankara/TURKEY, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8984, p. 1185-1204.