TÜRKİYE'DE POZİTİVİZM VE İLK YANSIMALARI

Avrupa'da 1789 yılında meydana gelen Fransız Devrimi Batı dünyasını olduğu kadar Osmanlı aydın ve düşünürleri üzerinde de etkili olur. Bu dönem düşünür ve aydınlar ülkenin içinde bulunduğu pek çok sorunun çözümünde ise Batı dünyasında meydana gelen gelişmeleri temele alırlar. Osmanlı yenilikçi hareketinin Batı düşüncesi ile olan ilk temasta karşılaştıkları düşünce ise Aydınlanma'nın bir eklentisi olan pozitivizmdir. Yenilikçi hareket içinde yer alan düşünür ve aydınlar ülke sorunlarının çözümünü Pozitivist programda, özellikle de Fransız Pozitivizminde bulurlar. Ancak Batı dünyasında bir dizi bilimsel, düşünsel ve ekonomik gelişmenin bir sonucu olarak ortaya çıkan Pozitivizm Türk düşünce hayatında ise toplumu kökten değiştirmenin bir yolu olması bakımında siyasi bir proje olarak anlaşılır. Başka deyişle Osmanlı aydınları Aydınlanma'nın ve pozitivizmin Batı'da ortaya çıkmasını sağlayan epistemolojik temelleriyle ilgilenmek yerine bu epistemolojinin yarattığı sonuçlarla veya bu temellerin uygulandığı siyasi sonuçlarıyla ilgilenmişlerdir. Bu nedenle de Batı düşüncesinde meydana gelen değişim ve yenilenmeyi kavrayacak kavramsal bir çerçeve, daha doğrusu eleştirel bir düşünme geleneği oluşturulamamıştır. Öyle ki Türk aydın ve düşünürlerinin pozitivizm karşısındaki tutumu eleştirel olmaktan çok takipçilik ve öğrencilik düzeyinde kalmıştır.

THE INITIAL RECEPTION OF POSITIVISM IN TURKEY

Similar to their Western counterparts, the Ottoman intellectuals and thinkers were influenced by the French Revolution of 1789. The intellectuals and thinkers of this period turned to the West to find answers to the solution of local problems. One of the first ideas that Ottoman modernist movement encountered was Positivism, an offshoot of the Enlightenment. Modernist thinkers and intellectuals soughtsolutions for national problems in Positivism, and especially French positivism. While, in the West, Positivism has emerged as a consequence of a series of scientific, intellectual and economic developments, in Turkish intellectual world it has been understood as a political project for transforming the society in a fundamental way. Rather than focusing on the epistemological foundations that led to the Enlightenment and Positivism in the West, the Ottoman intellectuals were interested in the consequences of this epistemological foundation and its political effects. Therefore, a conceptual framework or rather a tradition of critical thinking to conceive the transformation and modernization in the Western world failed to emerge. Consequently, Turkish intellectuals remained as followers and students of Positivism and failed to develop a critical attitude towards this movement.

PDF

___

Akgün, Mehmet. "Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye ve Mecmua-i Fünun'un Felsefi Açıdan Taşıdığı Önem", Felsefe Dünyası, S. 15, ss. 52-72, Ankara 1995.
Akgün, Mehmet. Materyalizmin Türkiye'ye Girişi, Elis Yayınları, Ankara 2005.
Akgün, Mehmet. "1839-1920 Yılları Arasında Türkiye'de Aydınlanmanın Uzantısı Olarak Temsil Edilen Felsefi Akımlar", Prof. Dr. Necati Öner Armağanı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:XL, ss. 475-498, Ankara 1999.
Aydın, Suavi. "İki İttihat-Terakki: İki Ayrı Zihniyet, İki Ayrı Siyaset", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce, Cumhuriyet'e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet'in Mirası, Cilt 1, İletişim Yay., s.s. 117-118, İstanbul 2001.
Berkes, Niyazi. Türkiye'de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul 1988.
Bolay, Süleyman Hayri. Türk Düşüncesinde Gezintiler, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2007.
Comte, Auguste. The Positive Philosophy. (Cev. H. Martineau), New York: Calvin Blanchard 1855.
Çetinkaya, Y. Doğan. "Hüseyin Cahit Yalçın", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce, Modernleşme ve Batıcılık, Cilt 3, İletişim Yay., s.s. 314-329, İstanbul 2002.
Çubukçu, Aydın. "Türkiye'de Rejim ve Pozitivizm", (Bilim ve Düşünce Pozitivizm Sayısı), ss. 9- 19, İstanbul 2006.
Erkul, Ali. "Prens Sabahattin", Türk Toplum Bilimcileri 1, (Haz.: Emre Kongar), Remzi Kitabevi, İstanbul 1996.
Erkul, Ali. "Osmanlı'da Sosyolojinin Doğuş Kolları ve Üç İsim: Ahmet Rıza, Prens Sabahattin ve Ziya Gökalp", Yeni Türkiye 33, İstanbul 1999.
Fındıkoğlu, Z.F. Auguste Comte ve Ahmet Rıza, İstanbul 1962.
Freyer, Hans. İçtimai Nazariyeler Tarihi, (Çev. Tahir Çağatay), A.Ü.D.T.C.F. Yay., Ankara 1977.
Gökalp, Ziya. "Bir Kavmin Tetkikinde Takip Olunacak Usul", Makaleler III, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1977.
Güzel, Cemal. Bilim Felsefesi, Kırmızı Yay., İstanbul 2010.
Kabadayı, Talip. Duhem'den Laudan'a Çağdaş Bilim Felsefecileri, BilgeSu Yay., 2. Baskı, Ankara 2011.
Kaygı, Abdullah. "Türk Düşüncesinde Çağdaşlaşma", Gündoğan Yayınları, Ankara 1992.
Kızılçelik, Sezgin. "Batı Sosyolojisine Aşırı Bağımlı Bir Sosyoloji Örneği: Ziya Gökalp, Prens Sabahattin, Sabri F. Ülgener, Mübeccel B. Kıray, Şerif Mardin, Emre Kongar ve Nilüfer Göle'nin Sosyoloji Anlayışları Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme", Türkiye'de Toplum Bilimlerinin Gelişimi I Kıta Avrupa'sı Etkisi, Editörler: Ertan Eğribel-Ufuk Özcan, Kitabevi Yay., s.s.171-236, İstanbul 2009.
Kongar, Emre. "Ziya Gökalp", Türk Toplum Bilimcileri 1, (Haz.: Emre Kongar), Remzi Kitabevi, İstanbul 1996.
Korlaelçi, Murtaza, Pozitivizmin Türkiye'ye Girişi, Hece Yayınları, Ankara 2002.
Korlaelçi, Murtaza, "Pozitivist Düşüncenin İthali", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cumhuriyet'e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet'in Mirası, Cilt 1, İletişim Yay., s.s. 214-222, İstanbul 2001.
Lewıs, Bernard. Modern Türkiye'nin Doğuşu, (Çev. Metin Kıratlı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, IV. Dizi, Ankara 1988.
Mardin, Şerif. Jön Türklerin Siyasi Fikirleri, İletişim Yayınları, İstanbul 1983.
Mardin, Şerif."Yeni Osmanlı Düşüncesi", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cumhuriyet'e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet'in Mirası, Cilt 1, İletişim Yay., s.s. 42- 53, İstanbul 2001.
Özlem, Doğan. "Türkiye'de Pozitivizm ve Siyaset", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Modernleşme ve Batıcılık, Cilt 3, İletişim Yay., s.s. 452-464, İstanbul 2002.
Sabahattin, Prens. Türkiye Nasıl Kurtarılabilir?, (Sadeleştiren: Muzaffer Sencer), Elif Yayınları, İstanbul 1965.
Somel, Selçuk Akşin. "Osmanlı Reform Çağında Osmanlıcılık Düşüncesi (1839-1913)", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cumhuriyet'e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet'in Mirası, Cilt 1, İletişim Yay., s.s. 88-116, İstanbul 2001.
Şuayp, Ahmet. Hayat ve Kitaplar, (Haz. Erdoğan Erbay), Salkımsöğüt Yay., Ankara 2005.
Ural, Şafak. Pozitivist Felsefe, Say Yay., İstanbul 2006.
Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi I-I, Selçuk Yayınları, İstanbul 1966.
Ünüvar, Kerem. "Ziya Gökalp", Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Milliyetçilik, Cilt 4, İletişim Yay., s.s. 28-36, İstanbul 2002.
Yalçın, Hüseyin Cahit. Edebi Hatıralar, İstanbul 2000.