TÜRKİYE’DE DARBELER VE ASKERİ YARGI KURUMLARI

Askerî darbe, askerlik mesleğince benimsen emir-komuta zinciri zihniyetine tabi, eyleminde ve söyleminde şiddet barındıran, toplumsal ve siyasal alana müdahaledir. Bu müdahale toplumların demokratikleşme yolundaki adımlarını geriletir ve durdurur. Askerî darbelerin yaşandığı ülkelerde siyaset ve yönetim, darbe ihtimali ile her zaman kıskaç altındadır. Bu ihtimal bireylerin hafızalarının bir köşesinde saklanır. Darbenin etkisi, sadece hafızalarda değil, toplumsal alanı düzenleyen en önemli metinlerde, anayasalarda da saklıdır. Türkiye'de anayasaların oluşturulması, darbeler sonucunda olmuştur. Bu anayasalar, darbe mimarı askerî yenin kendi özerklik alanını toplum karşısında güçlendiren düzenlemelerini de bol miktarda içermektedir. Eğitim, sağlık, barınma, personel rejimi gibi pek çok açıdan farklı uygulamalara tabi olan askerî kesimin yaptığı ve yaptırdığı darbe ürünü anayasalar ayrıca askere özgü yargı kurumlarını da oluşturmuştur. Böylelikle devletin temeli olan yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerinden diğerlerini denetleyebilme niteliğini haiz yargı kuvvetini kendisi için özerkleştirmiştir. Askerî bürokrasi, askerî yargı mevzuat ve kurumlarını, 1960 ve 1980 darbeler sonrası Anayasaları ile sivil yargı alanının karşısında üretmiştir. Bu çalışmada Türkiye'de 1960 darbesi, 1971 muhtırası, 1980 darbesi ve 2016 darbe girişimi sonrasında askerî yargı kurumlarının nasıl şekillendiği açıklanmıştır. Askerî n özellikle yargı alanında etkinliğini kuvvetlendirecek kurumlar oluşturarak, sivil bürokrasi aleyhine özerklik alanını genişlettiği gözlenmiştir

COUP D'ÉTATS AND MILITARY JURISDICTION IN TURKEY

The military coup, subject to the mentality of the chain of command embraced by military profession, thus is violent in its act and the rhetoric, is an intervention to social and political arena. This intervention halts and reverses the process of democratization of societies. In the countries where military coups were experienced once, politics and government are under claws of possible coup d'etat. This possibility stored in the memories of the individuals: The effects of military coups are not only stored in memories but also stored in the most important texts regulating the social field: the constitutions. In Turkey, the constitutions are results of the coups. These constitutions, contains the regulations that strengthen the autonomy of the architects’ of the coups, the military against the society. The military, subject to different application in many aspects such as education, health, shelter and personal regime, created/made to create constitutions lay down the basis of the institutions of military jurisdiction. In this way, military has autonomous judiciary, which has the ability to control the others from legislative, executive and judiciary, fundamental powers. The military bureaucracy produced military jurisdicial legislation and institutions across civilian jurisdiction in the aftermath of 1960 and 1980 coups. In this study, it is explained how military judicial institutions formed after the 1960 coup d'etat, the 1971 intervention, the 1980 coup d'état and the 2016 coup attempt. It has been observed that the military has expanded the field of autonomy against the civilian bureaucracy, creating institutions that will strengthen some judicial field activities

PDF

___

1961 Anayasası. https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa61.htm, (Erişim Tarihi: 29.05.2017)
1982 Anayasası.https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa82.htm, (Erişim Tarihi: 29.05.2017)
26.02.1976 tarihli Resmi Gazete, Anayasa Mahkemesi Kararı, Esas sayısı: 1973/19 Karar sayısı: 1975/8 (http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/15511. pdf&main=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/15511.pdf) (Erişim Tarihi, 5.05.2017)
Ahmad, F. (1995). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çev. Y. Alogan, İstanbul: Sarmal Yayınevi.
Akşin, S. (1996). Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi, Ankara: İmaj Yayıncılık.
AMKD, Sayı 13, Esas sayısı: 1973/19, Karar sayısı: 1975/87. http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/kararlar_dergisi/kd_13.pdf (Erişim Tarihi, 5.05.2017)
Anayasa Mahkemesi Kararı, Esas Sayısı: 1970/6, Karar Sayısı: 1970/29, Karar Günü: 4/6/1970, (RG Tarih-Sayı: 31.05.1971/13851).
Anayasa Mahkemesi Kararı, Esas Sayısı: 1973/19, Karar Sayısı: 1975/87, Karar günü: 15.04.1975, (RG Tarih ve Sayı: 26.2.1976/15511).
Ansay, T. Wallace, Don Jr. (1996). Introduction to Turkish Law, Ankara: Turhan Kitabevi.
Askerî Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Kanunu, Kanun No: 353, Kabul Tarihi: 25.10.1963, (RG Sayı: 11541).
Askerî Yargıtay (2002). Kuruluşundan Günümüze Askerî Yargıtay (1914-2002), Ankara.
Boene, B. (2011). ‘Askerî Sosyoloji’, Sosyolojik Düşünce Sözlüğü, (Hazırlayanlar: Borlandi, MassimoBoudon, Raymond-Cherkaoui, Mohamed-Valade, Bernard), Çev. B. Arıbaş, İstanbul: İletişim Yayınları.
Camelio, N. (2016). “Askerler Tarafından El Konan Hukuk”: Türkiye’de 1961 Anayasasının Yazılması, Devlet Olma Zanaatı, Der. M. Aymes, B. Gourisse, E. Massicard, Çev. A. Berktay, İstanbul: İletişim Yayınları.
Demirbağ, F. (2008). “Anayasal Bir Kurum Olarak Askerî Yargı ve Anayasa Önerileri”, TBB Dergisi, 75, 210-266.
Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun, Kanun No: 1773, Kabul Tarihi: 26.06.1973, (RG Sayı: 14591).
Disiplin Mahkemeleri Kuruluşu, Yargılama Usulü ve Disiplin Suç ve Cezaları Hakkında Kanun, Kanun No: 477, Kabul Tarihi: 16.06.1964, (RG Sayı: 11738).
Durgun, Ş. (2010). Modernleşme ve Siyaset, Ankara: Binyıl Yayınevi.
Dursun, D. (2005), 12 Eylül Darbesi, İstanbul: ŞehirYayınları.
Erdem, F. Coşkun, V. (2009). “Askerî Yargı ve Askerî Vesayet”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 14 (20), 87-136.
Eryılmaz, B. (2014). Kamu Yönetimi, Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
Gözler, K. (2007a). Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları.
Gözler, K. (2007b). Anayasa Hukukuna Giriş, Bursa: Ekin Yayıncılık.
Gözübüyük, A. Ş. (1997). Anayasa Hukuku ve Anayasa Metni, Ankara: Turhan Kitabevi. http://www.adalet.gov.tr/duyurular/2011/eylul/anayasalar/1982ilkson.pdf (Erişim Tarihi: 29.05.2017)
İnsel, A. (2009). “Bir Toplumsal Sınıf Olarak Türk silahlı Kuvvetleri”, Bir Zümre Bir Parti Türkiye’de Ordu, (Der. A. İnsel ve A. Bayramoğlu), İstanbul: Birikim Yayınları.
K.K.Y. (1956). Askerî Temyiz Mahkemesin Tarihçesi, Ankara: E.U. Basımevi.
Kardaş, Ü. (2009). “Askerî Gücün Anayasal Bir Yargı Alanı Yaratması ve Yürütme Erkini Etkin Bir Şekilde Kullanması”, Bir Zümre Bir Parti Türkiye’de Ordu, (Der. A. İnsel ve A. Bayramoğlu), İstanbul: Birikim Yayınları.
Karpat, K. (2011). Türk Siyasi Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları.
Karpat, K. (2012). Kısa Türkiye Tarihi (1800-2012), İstanbul: Timaş Yayınları.
Keskin, O. K. (1987). Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Yapısı, Görevleri ve Yargılama Usulleri. Kazancı Hukuk Yayınları.
Kili, S., Gözübüyük, Ş. (1985). Türk Anayasa Metinleri Senedi İttifaktan Günümüze, Ankara: Kurtuluş Ofset Basımevi.
Maraşlı, E. (2015). Türkiye’de Askerî Darbe Teşebbüsleri, İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları.
Marshall, G. (2005) Sosyoloji Sözlüğü. Çev. O. Akınhay ve D. Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Okur, İ. (2012). “HSYK’nın Yapısal Dönüşümü”, Referandumdan Sonra HSYK: HSYK’nın Yeni Yapısı ve İşleyişine Dair Yuvarlak Masa Toplantısı, A. Bayramoğlu (Moderatör), İstanbul: Tesev Yayınları.
Ortaylı, İ. (2012). Türkiye’nin Yakın Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları.
Russell, B. (2014). İktidar, İstanbul: Cem Yayınevi.
Soysal, M. (1997). 100 Soruda Anayasanın Anlamı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Süren Koçak, Ö. (2009). “Türkiye’de Yargının Örgütlenmesi ve Adalet Sisteminin Problemleri”, TBB Dergisi, 85, 403-413.
Şimşek, M. (2011). Karşılaştırmalı Hukukta Askerî Yargı, Ankara: Kazancı Kitap.
Tanör, B. Yüzbaşıoğlu, N. (2001). 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Yavuz, B. (2012). Kuruluş ve İşleyiş Açısından Türkiye’de Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı, Ankara: Adalet Yayınevi.
Yayman, H. (2008). Türkiye’nin İdari Reform Tarihi, Ankara: Turhan Kitabevi.
Yazıcı, S. (1997). Türkiye’deki Askerî Müdahalelerin Anayasal Etkileri, Ankara: Yetkin Yayınları.
Yılmaz, A. (2001) Çağdaş Siyasal Akımlar, Ankara: Vadi Yayınları.
Yiğit, U. (2012). HSYK’nın Yapısal Dönüşümü, Referandumdan Sonra HSYK: HSYK’nın Yeni Yapısı ve İşleyişine Dair Yuvarlak Masa Toplantısı, F. Balacar, B. Çınar (ed.), İstanbul: Tesev Yay.
Zürcher, J. E. (2015). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Y. Saner, İstanbul: İletişim Yayınları.