OSMANLI’DA SEBEBİ MEÇHUL OLAN KULELİ VAKASI’NIN TARİHÎ ARKA PLANI HAKKINDA BAZI MÜLAHAZALAR

Türk siyasi tarihinde özellikle Osmanlı Devleti'nde darbeler bir gelenek haline gelmiştir. Devlet yapısında yapılan değişiklikler ile çıkarlarına ters düşen gruplar, yönetimde olanları etkisiz hale getirmek için isyan ya da darbe yolunu seçmişlerdir. Osmanlı tarihinin özellikle 18. ve 19. yüzyıllarında daha sık görülen bu müdahaleler, Türk siyasî kültürünün bir geleneği olarak görülmüştür. Ancak yapılan her isyan ya da darbe Türk siyasî hayatında tamiri mümkün olmayan ya da zor olan yıkıcı, acı ve kalıcı izler bırakmıştır. Hakikatte hangi şekilde olursa olsun halkı temsil eden meşru yönetimleri, hukuk dışı yollarla yıkarak halkı temsil etmeyen kişi ya da grupların iş başına gelmesi kabul edilemez. Türk siyasi tarihinde henüz gerçek mahiyeti belirlenemeyen darbe girişimlerinden birisi de Kuleli Vak'ası'dır. Darbe hareketi, Tanzimat ve Islahat Fermanları ile gayrimüslimlere eşit vatandaşlık haklarının verilmesi üzerine Abdülmecid yönetimini tahttan indirmek için planlanmıştır. Askerî erkan, ilmiye sınıfı ve yönetimde farkklı görevlerde olanlardan oluşan bir grup amaçlarına ulaşmak için gizli bir cemiyet kurmuşlar, gerçekleştirmek istedikleri hareketin (darbe/isyan), nasıl uygulanacağı yani aksiyonel durumunu Kılıç Ali Paşa Camii'nde görüşürken yakalanmışlardır. 41 kişiden oluşan cemiyet üyeleri Kuleli Kışlasına getirilmiş ve bu kişilerin mahkemelerinin yapılması için özel mahkeme kurulmuştur. Tek tek ve yüz yüze yapılan sorgulama sonunda 41 kişilik cemiyet üyelerine, görev, yetki ve sorumluluklarına göre farklı farklı cezalar verilmiştir. Birinci grupta olanlar yani darbenin kurmay heyeti siyaseten idamla, ikinci grupta olan 13 kişi ömür boyu kürek, üçüncü ve dördüncü grupta olanlar ise hapis ve tart gibi daha hafif cezalara çarptırılmışlardr. Ancak darbe girişimi planlama aşamasında olup, harekete geçememelerinden dolayı idam kararı verilenlerin cezası küreğe, kürek cezası ise kalebentliğe çevrilmiştir

SOME CONSIDERATIONS ON THE HISTORICAL BACKGROUND OF THE KULELI EVENT IN THE OTTOMAN EMPIRE

Ottoman Empire. The powers have chosen either revolt or coup in order to make the administration ineffective when the amendments of the state structure become incompatible with their interest. These interventions were seen in 18th and 19th centuries in the Ottoman Empire and they have been considered as tradition of the Turkish political culture. Each revolt or coup, however, has left disruptive, very painful and permanent marks in the Turkish political life. One of the attempted-coups in the Turkish political history is Kuleli Event whose true nature is still remained unknown. This coup attempt was planned for the dethronement of the administration of Abdul Majid upon the decision of equal civil rights for the non-Muslims in the Tanzimat and Edict Reforms. A group of people consists of the soldiers, scholars and the personnel who were in the administrative positions founded a community and they were arrested while they were having meeting and planning the actual situation of their attempt. The total 41 members of this community were brought to Kuleli Barracks and special court was established to judge them. Based on the individual and face to face judgment, the members of group were sentenced according to their responsibility, ranks and duties

PDF

___

Abdurrahman Şeref, Tarih Musahabeleri, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1340/1921.
Ahmed Mithat Efendi, “Devlet-i Osmaniye”, Kâinat, Tercüman-ı Hakikat Matbaası, İstanbul 1298/1880-1881.
Ahmed Mithat Efendi, Üss-i İnkılâp, Takvimhane-i Âmire, İstanbul 1294/1877-1878.
Ahmed Rasim, Resimli ve Haritalı Osmanlı Tarihi, İstanbul Kütüphanesi 1328-1330/1910-1912, IV.
Ahmet Rasim, Resimli ve Haritalı Osmanlı Tarihi, İstanbul Kütüphanesi, 1328-1330, Birinci Baskı, IV.
Akçuraoğlu, Yusuf, Zamanımız Avrupa Siyasi Tarihi, Hâkimiyet-i Milliye Matbaası, Ankara, 1933.
Akıncı, Abdulvahap, “Türk Siyasal Hayatında 1980 Sonrası Darbeler ve E Muhtıra”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2013, C. 15, S. 2.
Aktel, Mehmet, “Tanzimat Fermanı’nın Toplumsal Yansıması”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Isparta 1998, S. 3.
Ali Reşat Türkiye ve Tanzimat, Devlet-i Aliyye’nin Tarih-i Islahatı, 1328/1910-1911.
Arıkan, Sema, III. Selim’in Sırkatibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Ruznâme, (nşr. Sema Arıkan), Ankara 1993.
Armaoğlu, Fahir, Siyasî Tarih, Ankara 1972.
Balcı, Muharrem, “Tanzimat’tan Günümüze Islah – Resepsiyon ve Uyum Çalışmalarının Tahlili”, Umran Dergisi, İstanbul 2001.
Beydilli, Kemal, “Vak’a-i Hayriyye”, DİA, XXXXII/454-457.
Bosta-zâde Yahya Efendi, Vak’a-i Sultan Osman Han, Süleymaniye ktp. Halet Efendi, nr. 611.
Celalzâde Mustafa Çelebi, Selimnâme, (nşr. Ahmet Uğur-Mustafa Çuhadar), Ankara 1990.
Demir, Şerif, "Tanzimat Döneminde Bir Devlet Politikası Olarak Osmanlıcılık" Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 29, 2011.
Demirel, Tanel, Türkiye’nin Uzun On Yılı Demokrat Parti İktidarı ve Mayıs Darbesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2011.
Düzen, Cem, Kuleli Va’kası, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2015.
Emecen, Feridun, “Osman II”, DİA, XXXIII/453-456.
Engelhardt, Edouard Philippe, Türkiye ve Tanzimat, Ter. Ali Reşad, İstanbul 1328/1910-1911.
Erdem, Gazi, “İlanından Yüz Elli Yıl Sonra Avrupa Birliği Müzakereleri Bağlamında Islahât Fermânı’na Yeniden Bir Bakış”, AÜİFD, Ankara 2010, S. 51:1.
Erdem, Gazi, Osmanlı İmparatorluğu’nda Hıristiyanların Sosyal ve Dini Hayatları (1856-176), AÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2005.
Erdoğan, Mustafa, Anayasal Demokrasi, 7. Baskı, Siyasal Kitapevi, Ankara 2006.
Eren, A. Cevat, “III. Selim”, İA, C. X.
Eren, Ahmet Cevat, Selim III’ün Biyografisi, İstanbul 1964
Filibeli Ahmed Hilmi, Tarih-i İslam, Hikmet Matbaası, Birinci baskı, Konstantiniye 1326, I.
Gökyay, Orhan Şaik, II. Osman’ın Şehadeti (Atsız Armağanı içinde), İstanbul 1976.
Gümüş, Musa, “Anayasal Meşrûtî Yönetime Medhal: 1856 Islahat Fermanı’nın Tam Metin İncelemesi”, Bilig, Konya 2008, S. 47.
Hadîdî, Tevârîh-i Âl-i Osman, (nşr. Necdet Öztürk), İstanbul 1991, s. 358, 363-421.
Hâlisî, II. Osman Adına Yazılmış Zafer-nâme (nşr. Yaşar Yücel), Ankara 1983.
Hasan Bey-zâde Ahmed, Tarih (haz. Nezihi Aykut), Ankara 2004, III, 898, 921-950.
İdrisî Bitlisî, Selimşahname (ter. Hicabi Kırlangıç), Ankara 2001.
İğdemir, Uluğ, Kuleli Vak’ası Hakkında Bir Araştırma, TTK. Yayınları, Ankara 1937.
Kara, İsmail, “II. Meşrutiyet’in İlk Yıllarında İslamcıların Halifelik Meselesine Bakışları”, İslami Araştırmalar, Bahar 1994, C. 7, S. 2.
Kara, İsmail, “İslamcı Söylemin Kaynakları ve Gerçeklik Değeri Üzerine Birkaç Not”, İslâmiyât, c. IV (Ekim-Aralık 2001), sayı 4.
Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi, Ravzatu’l-Ebrâr, Bulak 1248, s. 534-549.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, TTK. Yayınları, Ankara 1954, VI.
Karal, Enver Ziya, Selim III’ün Hatt-ı Hümayunları, Ankara 1942.
Karpat, Kemal, Ottoman Population 1830-1914, The University of Wisconsin Press, 1985.
Kenan, Seyfi, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedid’e III. SELİM ve DÖNEMİ, İslam Araştırmalar Merkezi, Ankara 2008.
Kutay, Cemal, “Mahiyeti Hala Meçhul Bir İsyan Hareketi Kuleli Vak’ası”, Türkiye İstiklal ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi, Alioğlu Yayınevi, İstanbul ts., VI.
Mahmud Celaleddin Paşa, Mirati Hakikat, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul 1326/1908.
Mustafa Sâfî, Zübtetü’t-Tevârîh (haz. İbrahim Hakkı Çuhadar), Ankara 2003, II, 23-25.
Mutlu, Şamil, Yeni Ocağının Kaldırılışı ve II. Mahmud’un Edirne Seyahati: Mehmet Dâniş Bey ve Eserleri, İstanbul 1994.
Naima Tarihi, cilt II, Çev. Zuhuri Danışman, Bahar Matbaası, 1968.
Onaran, Burak, “Kuleli Vak’ası Hakkında Başka Bir Araştırma”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S. 5 Bahar, İstanbul 2007.
Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul 1987.
Özcan, Abdulkadir, “Asâkir-i Mansure-i Muhammediyye”, DİA, III/457-458.
Öztuna, Yılmaz Büyük Türkiye Tarihi, Ötüken Yayınevi, İstanbul 1983,
Pedrosyan, Y. A., “1859 Kuleli Vakasının Karakterine ve Bunun Türkiye’deki Yerine Dair”, BELLETEN, Ankara 1969, C. 33, S. 129-130.
Rado, Şevket, “Nihadî tarihine Göre Genç Osman Faciası”, Hayat Tarih Mecmuası, XIII/147, İstanbul 1977.
Riedler, Florian, Osmanlı İmparatorluğu’nda Muhalefet ve Meşrutiyet, İstanbul 2012.
Şimşek, Ali Rıza, Osmanlı Ordusunda 18. Ve 19. Yüzyıllarda Yapılan Islahat Çalışmaları ve Bu Çalışmalarda Yabancı Uzmanların Rolü, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2006.
Şükrî-i Bitlisî, Selimnâme, Neş. Mustafa Argunşah, Kayseri 1997.
Tayyârzâde Atâ Bey, Tarih, İstanbul 1293, III.
Türkmen, Zekeriya, “Kuleli Vakası”, DİA, Ankara 2002, XXVI.
Ünlü, Seyfeddin, “II. Osman”, Osmanlı Ansiklopedisi, İz Yayıncılık, IV.
Vambery, Arminius, “Osmanlı Hükümeti Meşrutasının İstikbali”, Yeni Tasvir-i Efkâr, 3 Haziran 1909, sayı 4.
Vambery, Arminius, Türkiye, Bugün ve Önceki Kırk Yıl, Paris 1898.
Yeşil, Fatih, Nizâm-ı Cedid’den Yeniçeriliğin Kaldırılışına Osmanlı Kara Ordusunda Değişim: 1973-1826, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2009.
Yıldız, Aysel Danacı, Asiler ve Gaziler: Kabakçı Mustafa Risalesi, İstanbul 2007.
Yılmaz, Ömer Faruk, Osmanlı Tarihi, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2016, V.
Yılmaz, Yasin, Filibeli Ahmed Hilmi’nin Hayatı ve Tarihçiliği, AÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1994.
Yiner, Abdunnasır, “Meşrutiyetten Cumhuriyete İslamcılık Düşüncesi”, Köprü Dergisi, İstanbul Yaz-Güz 1997, S. 59-60
Yücel, Yaşar-Sevim, Ali Türkiye Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992, IV.
Ceride-i Havadis 24 safer 1276/22 Eylül 1859, sayı 953.
Cedide-i Havadis, 21 Rebiülevvel 1276/ 18 Ekim 1859, Sayı 961.
Namık Kemal, Hürriyet, 18 Kanunusâni 1869, sayı 30.
Takvim-i Vekayi, 2Cemaziyeleevel 1276/27 Kasım 1859, Sayı 574
BOA, İ. DH. s. 2, Karar 1.
BOA, İ. DH. s. 2, Karar 2.
BOA, İ. DH. s. 6, Karar 10.
BOA, İ. DH. s. 6, Karar 11.
BOA, İ. DH. S. 9, Karar 22, 23.
BOA, İ. DH. s. 3, karar 4.
BOA, İ. DH. s. 6, Karar: 10.
BOA, İ. DH. Şeyh Ahmet, No:1, s. 5b.
BOA, İ. DH. Arif Bey, No:5. S. 4a.
BOA, İ. DH. Arif Bey, No: 5, s. 4b.