Türkiye Türkçesinin Doğu grubu ağızlarında bedduaların işlevleri ve cümle yapıları arasındaki ilişki

Konuşma dilinde beddualar yalnızca “bed-dua” değil, farklı işlevlerle de kullanılmaktadırlar. Bunlar, beddua işlevi (tam beddua ve duamsı beddua), yemin etme, hayıflanma ve küfürdür. Bu işlevlerin tespit edebilmesi için öncelikle beddualardaki kötü dileğin yöneldiği “hedef kişi”ye göre bir sınıflandırma yapılmıştır. Bir beddua cümlesindeki hedef kişi “sen (konuşan dışındaki kişi)”, “ben (konuşanın kendisi)” veya “hiçkimse” olabilir. Bunların dışında başka bir seçenek yoktur. Hedef kişisi “sen” olan beddua cümleleri, tam anlamıyla gerçek beddualardır ve yalnızca bu gruptakiler “beddua” işlevinde kullanılır. Hedef kişisi “ben” yani konuşanın bizzat kendisi olan beddualar iki amaç için kullanılır. Bunlar “yemin etme” ve “hayıflanma”dır. Hedef kişisi “hiçkimse” olan beddua cümleleri ise “küfür” işlevinde kullanılır. Bu yazıda, bedduaların yukarıda belirtilen işlevleri ve cümle yapıları arasında bir ilişki olup olmadığı sorgulanmıştır.

The relationship between funcions of curses and the their sentence structures on Turkiye Turkish dialects of eastern groups

The curses used not for only bad wishes, but also for many other functions in spoken language. These are curse (exact curse and curse which looks like pray in apperance) to swear, to beoman and cussword. Primarily a classification was made according to the “target person” to whom bad wishes of the curses are directed in order to determine these functions. Target person in the sentence of a curse could be “you (anyone else but the speaker)”, “I (the speaker himself)” or “nobody”. There is no other option apart from them. The sentences of curse which is directed to “you (anyone else but the speaker)” are exact curses and only this group of curses is used for curse function. The sentences of curse which is directed to “I (the speaker himself)” are used for two purposes. These purposes are to swear and to beoman. The sentences of curse which is directed to “nobody” are used for cussword function. It is questioned whether there is a relationship between sentence structures of curses and the their functions above mentioned, in this article.

PDF

___

AKALIN L. Sami (1990). Türk Dilek Sözlerinden Alkışlar Kargışlar. Ankara: Kültür Bakanlığı.
AYDIN İlker (2004). Türkçede Yan Tümce Türleri ve İşlevleri. TÖMER Dil Dergisi (126), 29-55.
DENY Jean (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). (A. U. Elöve, Çev.) İstanbul: Ġstanbul Maarif Vekaleti.
ERCİLASUN Ahmet Bican (1994). Türkçe'de Emir ve İstek Kipi Üzerine. Türk Dili (505), 3-9.
EROL Çiğdem (2007). Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
ERSÖZ Serpil (2010). Türkiye Türkçesi Doğu Grubu Ağızlarında Bedduaların İşlevleri. II. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi. Çeşme-İzmir: Basılmamış Bildiri.
FİDANCI Mahmut (1996). Sıralı Cümle. Türk Dili (534), 1315-1324.
GECE K. Mehmet (1998). Türkiye Türkçesinde Bağlı Cümle. Türk Dili (562), 332-339.
GÜLSEVİN Gürer (2002). Eski Türkiye Türkçesinde İstek Kipi Üzerine. Ġlmi Araştırmalar , XIII, 35-50.
KARAHAN Leyla (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu.
KARAHAN Leyla (1994). Türkçede Birleşik Cümle Problemi. Türk Dili (505), 19-23.
KARAHAN Leyla (1997). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
KARAHAN Leyla (2004). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yay.
KARAHAN Leyla (2000). Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları Üzerine. Türk Dili (583), 16-23.
KORKMAZ Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu.
MANSUROĞLU Mecdut (1955). Türkçede Cümle Çeşitleri ve Bağlayıcıları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten , 59-71.
MEHMEDOĞLU Alaeddin (1999). Bağımlı BirleĢik Cümle Üzerine. Türk Dili (567), 222-229.
ÖZMEN Mehmet (2000). Alkış ve Kargışlarda Cümle ve Anlatım Özellikleri. Türk Dili (585), 280-293.
TÜRKYILMAZ Fatma (1999). Tasarlama Kiplerinin İşlevleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
ZÜLFİKAR Hamza (1995). Girişik Cümle Sorunu. Türk Dili (522), 643-648.
TARANAN ESERLER*
1. Adilcevaz Ağzı, İrfan Öztürk, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Van 2001.
2. Ağrı Doğubayazıt İlçesi Ağzı, İzzet Tanrıverdi, Atatürk Üniversitesi Bitirme Tezi, Erzurum 1976.
3. Ağrı İli Eleşkirt İlçesi Uzunyazı Köyü (Ahıska) Muhacirleri Ağzı, Ömer Seviş, Atatürk Üniversitesi Bitirme Tezi, Erzurum 1976.
4. Anadolu Ġlleri Ağızlarından Derlemeler, Ahmet Caferoğlu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
5. Ardanuç ve Yöresi Ağızları, Ġbrahim Ethem Özkan, Erciyes Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 1994.
6. Arıcak (Elazığ) ve Yöresi Ağızları, Zafer Şaştım, Fırat Üniversitesi Yüksek LisansTezi, Elazığ 2003.
7. Arpaçay Köylerinden Derlemeler, Selâhattin Olcay-Ahmet B. Ercilasun-Ensar Aslan, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
8. Artvin Bölgesi Göçebe Ağzı Üzerine Bir Dil Çalışması, Ergül Mercan, Atatürk Üniversitesi Mezuniyet Tezi, Erzurum 1986.
9. Artvin İlinin Sarıbudak (Melo) Köyünün Ağzı, Sinan Uyğur, Atatürk Üniversitesi Lisans Tezi, Erzurum 1997.
10. “Artvin Ġli Zeytinlik Köyü Manileri”, Serpil Ersöz, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S: X/1, s.49-66, İzmir 2010.
11. Bingöl Merkez İlçe ve Köyleri Ağızları, Paki Küçüker, Fırat Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 1988.
12. Bitlis Adilcevaz Ağzı, İrfan Öztürk, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Yüksek Lisans Tezi, Van 2001.
13. Bitlis’te Derlenmiş Atasözleri, Deyimler, Alkış, Kargış ve Bilmeceler, Hamza Zülfikar, Türkoloji Dergisi C.3 S.1, s.65-107.
14. Diyarbakır Ağzı, Münir Erten, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
15. Diyarbakır Ġli ÇüngüĢ ve Çermik Yöresi Ağzı, Erdoğan Boz-Sadettin Özçelik, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
16. Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ahmet Caferoğlu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
17. Elazığ ve Yöresi Ağızlarından Derlemeler, Tuncer Gülensoy – Ahmet Buran, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
18. Erzincan ve Yöresi Ağızları, Mukim Sağır, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
19. Erzurum Ağzı, Selahattin Olcay, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
20. Erzurum İli Ağızları, 3 Cilt, Efrasiyab Gemalmaz, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
21. Gümüşhane Kültür Araştırmaları ve Yöre Ağızları, Sabri Özcan San, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
22. Güney Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ahmet Caferoğlu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
23. Karlıova ve Yöresi Ağızları, Osman Özer, Fırat Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 1990.
24. Kars’ın Somut Olmayan Kültürel Mirası, İbrahim Özkaya, Kemal Alin, Yaşar Kop, Metin Arıkan, Kars Valiliği Kültür Yayınları, Kars 2011.
25. Kars İli Ağızları, Ahmet B. Ercilasun, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara 1983.
26. Keban, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları, Ahmet Buran, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
27. Muş Merkez Ağzı, Şeyda Özmen, Fırat Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2007.
28. Siverek Merkez Ağzı, Sadettin Özçelik, Erdoğan Boz, Gazi Kitabevi, Ankara 2009.
29. Şavşat ve Yöresi Ağızları, Fadime Polat, Erciyes Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2000.
30. Şevket Beysanoğlu, Diyarbakır Ağzı, Diyarbakır Halkevi Yayınları, Ankara 1966.
31. Tunceli Yöresi Ağızlarından Derlemeler, Tuncer Gülensoy, Ahmet Buran, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1992.
32. Urfa Ağzı, Urfalı Kemal Edip, TDK Yay, 1991.
33. Urfa Merkez Ağzı, Sadettin Özçelik, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
34. Van Gölü Kuzey Havzası Ağızları, Mehmet Emin Gönen, Dicle Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2003.
35. Van ve Merkez Köyleri Ağızları, Engin Gökçur, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Van 2006.
TARANAN İNTERNET SİTELERİ
1. http://adilcevaz.net/kategori2goster.asp?id=272
2. http://sozluk.sourtimes.org/show.asp?t=urfa+sivesi
3. http://www.ahlatforum.com/showthread.php?tid=31195
4. http://www.ahlatinsesi.net/dualar.htm
5. http://www.ayvali.gen.tr/maniler.asp
6. http://www.ayvali.gen.tr/turkuler.asp
7. http://www.bitlisim.com/haber/447-dualar-ve-beddualari.html
8. http://cemisgezek.awardspace.com/culture/curses.html
9. http://www.dogankoy.com/beddualar.asp
10. http://www.elazig.bel.tr/index.php?module=content&page_id=449
11. http://www.erzurumlu.net/forum/forum_posts.asp?tıd=3499
12. http://www.evbakankoyu.com/forum/index.php?topic=368.0
13. http://www.evbakankoyu.com/forum/index.php?topic=391.0
14. http://www.evbakankoyu.com/forum/index.php?topic=684.0
15. http://www.forumpaylas.net/muhabbet/4245-ilginc-dualar.html
16. http://www.gulveren.org/sive.htm
17. http://www.gumushane.gov.tr/kultur/edebiyat/maniler.asp
18. http://www.ispirim.org/forumt1106/bizim-oranin-beddualari
19. http://www.ispirim.org/forumt951/beddua
20. http://www.mus.gen.tr
21. http://www.olurluyuz.com/html/mani.asp
22. http://www.olurluyuz.net/forum/index.php?phpsessıd=7f308cbf3239b215712feddc608a96f3&topic=3251.0
23. http://www.ormandibi.com/
24. http://www.siverekgenclik.com/modules.php?name=dua
25. http://www.tatvangenclik.net/forum/1045.html
26. http://www.tatvangenclik.net/forum/1047.html
27. http://www.tatvangenclik.net/forum/siir-dunyasi/155-anadan-ogula-mektup.html
28. http://www.forumpaylas.net/muhabbet/4245-ilginc-dualar.html
29.http://cemisgezek.awardspace.com/culture/curses.html