TÜRKÇEDEKİ İKİ ALINTI SÖZCÜK CEVİZ VE KOZ ÜZERİNE

Diller arası iletişimin sonuçlarından biri de dildeki alıntı sözcüklerdir. Alıntı sözcük veya alıntı, genel olarak “Bir dile başka bir dilden doğrudan, çeviri yoluyla ya da kavram uyarlaması yoluyla aktarılan sözcük” biçiminde tanımlanmaktadır. Bu kavram için ödünçleme, kod kopyalama terimleri de kullanılmaktadır. Farklı türleri olan ödünçleme veya alıntılama ile ilgili olarak pek çok sınıflandırma yapılmıştır. Bu sınıflandırmalardan, Herhangi bir değiştirme olmaksızın aynen alınan yapıları, alıntı sözcük (loanword), alıcı dilin, aldığı öge üzerinde birtakım değişiklikler yaparak aldığı yapıları değiştirim (loanblend), başka bir dilden “anlam” alınarak yapılan alıntıları, anlam alıntısı (loanshift, calque) biçiminde değerlendiren sınıflandırmaya bakıldığında, alıntı sözcüklerin herhangi bir değişikliğe uğramadan veya birtakım değişikliklere uğrayarak alındığını ya da sözcük değil, anlam alıntısı yapıldığını görüyoruz. Bu alıntılama türlerinden, alıntı sözcüklerin değişikliklere uğrayarak dile girmeleri sürecinde eşil (doublet) denen bir alıntılama türü de ortaya çıkar. Türkçenin söz varlığında, bu şekilde alınmış birçok sözcük vardır. Bu çalışmada, Türkçenin söz varlığındaki, eşil (doublet) denen bu alıntılama yolu ile Türkçeye giren alıntı sözcüklerden ceviz ve koz üzerinde durulmuştur. ceviz ve koz sözcükleri, Standart Türkçede ve Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanan iki sözcüktür. Çalışmamızda, Türkçe Sözlük’te Arapça olarak kökenlendirilen ceviz ve yine Türkçe Sözlük’te Farsça olarak kökenlendirilen koz sözcüklerinin kökenleri incelenmiş ve bu sözcüklerin Türkçenin söz varlığındaki dağılımı eşil alıntı (doublet) kavramı üzerinden değerlendirilmiştir.

ON THE TWO LOAN WORDS CEVIZ AND KOZ IN TURKISH

One of the results of communication between languages is loanwords. Loanwords are defined generally as “words which are conveyed from one language to another either directly, by translation or by adaptation." Such terms as borrowing, code copying are also used for the same concept. There have many categorizations for borrowing or for loanwords both of which have different types. When words are conveyed exactly like the original without any changes they are called loanwords, when the receiving language makes some changes on the item being conveyed it is called loanblend, when the “meaning” of a word is conveyed from one language to another it is called loanshift or calque. If you take a close look at these categorizations, it can be seen that loanwords are either conveyed without any changes, with some changes, or meanings are conveyed instead of words. There is one more borrowing technic, doublet, by use of which many words have been conveyed into Turkish vocabulary. In this study, such loanwords as ceviz and koz which have been conveyed into Turkish vocabulary by use of doublet technic are examined. These two words are frequently used in Standard Turkish, and also in many Anatolian accents. In this study the roots of ceviz stemming from Arabic and koz stemming from Persian according to the Turkish Dictionary are investigated in light of the concept of doublet.

PDF

___

Abik, Deniz Ayşehan (2005), Meyveler Münazarası - Doğu Türkçesi, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
Argunşah, Mustafa (2005), 15. Yüzyıl Osmanlı Mutfağı, Gökkubbe, İstanbul.
Baytop, Turhan (1994), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Türk Dil Kurumu, Ankara.
Canpolat, Mustafa, Zafer Önler (2007), İshak bin Murâd Edviye-i Müfrede, Türk Dil Kurumu, Ankara.
Clauson, Sir Gerard (1972), Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford
Cristal, David (1992), An Encyclopedic Dictionary of Language and Languages, Blackwell, Oxford
Erdağı Doğuer, Binnur (2013), Hekim Bereket, Tuhfe-i Mübârizî, Türk Dil Kurumu, Ankara.
Erdağı Doğuer, Binnur (2016), Hekim Bereket, Hulâsa, Türk Dil Kurumu, Ankara.
Eren, Hasan (1995), “Türkçede Doublet Örnekleri”, Türk Dili, Sayı: 523: 731-736, Türk Dil Kurumu, Ankara.
Gümüşatam, Gürkan (2012) , “Kıbrıs Ağızlarında İkili Kelimeler (Dubletler)”, Diyalektolog - Ağız Araştırmaları Dergisi, sayı 5: 17-32, Adıyaman Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Adıyaman.
Haugen, Einar (2010) , “Dilbilimsel Ödünçlemenin Analizi” (Çev. Caner Kerimoğlu), Dil Araştırmaları, 7: 131-157, Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Ankara.
İmer, Kamile, Ahmet Kocaman, A. Sumru Özsoy (2011), Dilbilim Sözlüğü, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Kara, Mehmet (2011), Ayrı Düşmüş Kelimeler, Kesit Yayınları, İstanbul.
Kerimoğlu, Caner (2014), Genel Dilbilime Giriş, Pegem Akademi, Ankara.
Kırkkılıç, Ahmet (1999), Şeyhülislâm Mehmed Esad Efendi, Lehcetü’l-Lügat, Türk Dil Kurumu, Ankara.
Mu c in, Dr. Muhammed (1992), Ferheng-i Farsi I-IV, Amir Kabir Publishing Corporation, Tehran.
Meninski, Franciscus â Mesgnien (2000), Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae. Arabicae. Persicae Lexicon, Turcico. Arabico. Persicum I-V, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 27, 28, 29, 30, 31 (Haz. S. Stanislaw, M. Ölmez), Simurg, İstanbul.
Önler, Zafer (1990), Müntahab-ı Şifâ I, Giriş-Metin, Türk Dil Kurumu, Ankara.
____________ (1999), Müntahab-ı Şifâ II, Sözlük, Simurg, İstanbul.
Redhouse, J. W. (1921), A Turkish and English Lexicon, Constatinople.
Shukula, Shaligram, Jeff Connor-Linton (2006), “Language change”, An Introduction to Language and Linguistics, 275-310, Ed. Ralph W. Fasold, Jeff Connor Linton, Cambidge University Press, Cambridge.
Steingass, F. (1947), Persian English Dictionary, London.
Türk Dil Kurumu (1988), Türkçe Sözlük I-II Türk Dil Kurumu, Ankara.
Türk Dil Kurumu (1963-1982), Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-XII, Türk Dil Kurumu, Ankara.
Tietze, Andreas (2016a), Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati II (Editör: Semih Tezcan), Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara.
Tietze, Andreas (2016b), Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati IV (Editör: Semih Tezcan), Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara.
Yavuzarslan, Paşa (2015), Kamus-ı Türkî, Şemseddin Sami, Türk Dil Kurumu, Ankara.
Zenker, Julius Theodor (1967), Türkisch-Arabisch- Persisches Handwörterbuch I-II, Hildesheim.