TÜRKÇEDE TEK ŞEKİLLİ VE ÇOK İŞLEVLİ YAPIM EKLERİ

Bu makalede Türkçenin yapım ekleri, işlevleri açısından incelenmiştir. Türkçede yeni sözcük ve kavramlar üretebilmek için kullanılan yollardan biri ekleşme düzenidir. Sondan eklemeli bir dil olmasından dolayı çok fazla ek kullanmak durumunda olan Türkçe, öteden beri bu yolu geliştirerek kullanmış ve bugün tarihinin en fazla söz varlığı sayısına ulaşmıştır. Bilişim teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak, dil gibi sosyal yapılar da hızlı bir değişim ve gelişim yaşamaktadırlar. Değişim ve gelişim imkânlarını doğru ve verimli kullanamayan diller ise baskın olan dillerin etkisine girmektedirler. Dünyada görülen dil ölümlerine dair tespitler, dillerin bu gelişmeler karşısında önlemler alması gerektiğini göstermektedir. Türkçe Avrupa Birliği’nin en çok konuşulan dillerinden birisi olarak doğrudan bu sorunla karşı karşıya değildir, ancak şimdiden gerekli hazırlıkları yapmazsa gelecekte sorunlar yaşaması muhtemel görünmektedir. Bu amaç ve niyet doğrultusunda çalışma gerçekleştirilmiştir. Şimdiye kadar Türk dili hakkında yapılan değerli çalışmalardan faydalanılarak, Türkçenin üretkenliğine dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Çalışmada, öncelikle kaynak taraması yapılmış, elde edilen veriler karşılaştırılarak gözden geçirilmiş ve çalışmanın amacına uygun veri oluşturulduktan sonra, sözcük yapımında kullanılan ekler, işlevsel özelliklerine göre sınıflandırılmıştır. Eklerin işlevleri, dört yönden değerlendirilmiş ve isim ve fiil türü sözcük yapma özelliklerine göre belirlenmiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre, eklerin dörtte üçünün isimleştirme işlevine sahip olduğu tespit edilmiştir. Aynı zamanda eklerin işlevleri arttıkça, eklerin ses sayılarının azaldığı da fark edilmiştir. Türkçede dört ekin dört farklı sözcük yapım işleviyle kullanılma özelliğinden dolayı da bu ekler, Türkçenin tarihî dönemleri de dikkate alınarak incelenmiştir. Eklerin işlevlerine bağlı olarak, Türkçenin dil bilgisi öğretiminde “Ek Bilgisi” şeklinde müstakil bir alan altında ele alınması önerilmiştir.

SINGLE SHAPEDAND MULTI-FUNCTIONAL CONSTRUCTION OF ADDITIONALS IN TURKISH

This article was examined in terms of the functions of Turkish construction of additional. One of the ways used to create new words and concepts in Turkish is to use affixes. Due to an agglutinative language, it is need to be used a lot of affixes, this way of using has long been used with developing new vocabularies so today number of vocabulary in Turkish has reached maximum point. In parallel with the developments in information technologies, social structures like language make a rapid change and development. If languages which cannot use development opportunities correctly and efficiently they get into the effect of the dominant languages. The findings related to the language deaths in the world show that measures should be taken in the face of these developments. Turkish as one of the most spoken languages of the European Union is not faced with this problem directly, but if the necessary precautions are not already taken there likely seems to be problems in the future. This study was conducted in accordance with the purpose and intent. Making use of the valuable works so far on the Turkish language, we tried to draw attention to Turkish’s productivity. In this study, firstly literature research was made the data obtained from this research was compared by reviewing and revising and after creating the data for the purposes of the study, the affixes used in the building of word, classified according to functional properties. Affixes’ functions, evaluated in four directions and evaluated according to the noun and verb type to make the word. According to the results of the study, three-quarters of affixes have noun making functions. At the same time it has been noticed that as the affixes’ functionality increases, the number of affixes’ sound decreases. In Turkish four affixes are used with the four different word producing methods therefore these affixes were examined by taking into consideration the historical periods of Turkish. Depending to affixes’ functions, on teaching Turkish like additional information proposed to make separated part.

PDF

___

ADALI, O. (2004), Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler, 2.Basım, İstanbul, Papatya Yay.

AKSAN, D. (2003), Her Yönüyle Dil, 2.Baskı. Ankara, TDK Yay.

ARAT, R. R. (1987), Makaleler, C.I. haz. O.F. Sertkaya, Ankara, TKAE Yay.

BANGUOĞLU, T. (2007), Türkçenin Grameri, 8.Baskı, Ankara, TDK Yay.

CYRSTAL, D. (2007), Dillerin Katli, çev. G. Cansız, İstanbul, Profil Yay.

ECKMANN, J. (2003), Çağatayca El Kitabı, çev. G. Karaağaç, Ankara, Akçağ Yay.

EKER, S. (2009), Çağdaş Türk Dili, 5.Baskı, Ankara, Grafiker Yay.

ERCİLASUN, A.B. (2006), Türk Dili Tarihi, 3.Baskı, Ankara, Akçağ Yay.

ERGİN, M. (1997), Dede Korkut Kitabı II, Ankara, TDK Yay.

ERGİN, M. (2009), Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Bayrak Bas. yay. tan.

GABAIN, A. von. (2007), Eski Türkçenin Grameri, çev. M.Akalın, 5.Baskı, Ankara, TDK Yay.

GÜLSEVİN, G. (1997), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara, TDK Yay.

GÜLSEVİN, G.-BOZ, E. (2004), Eski Anadolu Türkçesi, Ankara, Gazi Kitabevi.

HACIEMİNOĞLU, N. (1990), “Eski Türkçenin Gramer Yapısı ve Örnek Olarak Fiilden isim yapan –l Eki”, III. Sovyet-Türk Kolokyumu, 8-15 Haziran 1990, Alma-Ata, KAZAKİSTAN.

HACIEMİNOĞLU, N. (1991), Türkçede Yapı Bakımından Fiiller, Ankara, KÜLTÜR BAK. Yay.

HACIEMİNOĞLU, N. (1996), Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara, TDK Yay.

HACIEMİNOĞLU, N. (1997), Harezm Türkçesi ve Grameri, Ankara, TDK Yay.

KARAAĞAÇ, G. (2012), Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara, Akçağ Yay.

KARAMANLIOĞLU, A. (1994), Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara, TDK Yay.

KORKMAZ, Z. (1994), Türkçede Eklerin Kullanılış İekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, Ankara, TDK Yay.

KORKMAZ, Z. (1995), Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C.I. Ankara, TDK Yay.

KORKMAZ, Z. (2003), Türkiye Türkçesi Grameri, Ankara, TDK Yay.

KORKMAZ, Z. (2007), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara, TDK Yay.

ÖZKAN, M. (2009), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, 3.Baskı, İstanbul, Filiz Kitabevi.

ŞAHİN, H. (2003), Eski Anadolu Türkçesi, Ankara, Akçağ Yay.

TEKİN, T. (2003), Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul, Simurg Yay.

TİMURTAŞ, F.K. (2005), Eski Türkiye Türkçesi, 3.Baskı, Ankara, Akçağ Yay.

UZUN, N.E. vd. (1992), Türkiye Türkçesinin Türetim Ekleri, Ankara.

UZUN, N.E. (2006), Biçimbilim, İstanbul, Papatya Yay.

ÜÇOK, N. (2005), Genel Dilbilim, İstanbul, Multilingual Yay.

VARDAR, B. (2002), Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Multilingual Yay.

YELTEN, M. (2009), Eski Anadolu Türkçesi ve Örnek Metinler, İstanbul, İÜ. Edebiyat Fak. Yay.

ZÜLFİKAR, H. (1991), Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, Ankara, TDK Yay.