ATEBETÜ’L-HAKAYIK’TA DÜNYA ALGISI

Dünya algısı öteden beri tartışıla gelmiş bir konudur. İslam düşünürleri de konuya kendi zaviyelerinden farklı yorumlar ve izahlar getirmiştir. Bu bağlamda mutasavvıfların dünya algısı ise nevi şahsına münhasır bir mahiyet arz eder. Tasavvuf düşüncesinin genel anlayış çerçevesinde ortaya konulan dünya tasavvurunun temel argümanı, dünyaya mesafeli durmaktır. Bu düşünce sistemine göre dünya, insanı Allah'tan ve yaratılış gayesinden uzaklaştırmaktadır. Dünya insanı aldatan/yanıltan bir büyücü, bal kabı içinde zehir veren bir düşman ve nihayetinde insanı, insani erdemlerden uzaklaştıran bir tuzaktır. Ayrıca dünya değersiz bir meta ve Hak yolunda bir engeldir. Mutasavvıflarca ortaya konulan dünya algısı, maalesef çoğunlukla yanlış anlaşılmış ve tasavvufî düşünce, haksız eleştirilere maruz kalmıştır. Bu eleştirinin temel nedeni, zenginliğin zemmi, dünyanın değersizliği, fakirliğe övgü ve teşvik konularında mutasavvifenin ortaya koymaya çalıştığı düşünce sisteminin çoğu kez konu bütünlüğünden koparılarak değerlendirilmiş olmasıdır. Bu anlamda tasavvufi düşüncede dünya tasavvurunun mahiyeti üzerinde söz söylemek için, alanda kaleme alınmış eserlerin derinlemesine tahlili en geçerli yol olarak görülmelidir. Bu çalışma, Türk İslam Edebiyatının nadide örneklerin biri olan Atebetü'l-Hakayık'ta ortaya konulan dünya algısını, dünyanın faniliği ve vefasızlığı, hırs ve kanaat, cömertlik ve cimrilik başlıkları altında incelemeyi amaçlamaktadır. İslami Türk Edebiyatının ilk örneklerinden biri olması bakımından dikkate şayan bir eser olan Atebetü'l-Hakayık, İslam inanç ve ahlak ilkelerini manzum bir hâlde ortaya koymuştur. İşlediği konuları itibarıyla, dinî-ahlaki didaktik bir eser olarak kabul edilebilecek olan Atebetü'l-Hakayık, Türk İslam Edebiyatı tarihinin elde bulunan ikinci eseri olmak bakımından başta Türk dili tarihi olmak üzere tarih ve edebiyat tarihi araştırmaları için büyük önemi haiz bir eserdir

PERCEPTION OF THE WORLD IN ATEBETUL HAKAYİK

Perception of the world has long been a debated issue in Islamic Sufism/tasawwuf. Within the framework of the general understanding of the idea of Sufism, the main argument put forward about vision of the world is keeping the world at a distance. According to this view, the world estranges man of God and his aim of creation. World is a magician cheating/deceiving mankind, an enemy offering poison in honey jar and ultimately a trap keeping human being away from virtues. In addition, the world is an obstacle in the path of truth and and a worthless commodity. Perception of the world prescribed by the Sufis has generally been misunderstood and the Sufism has been subjected to unfair criticism. Basic reason for that criticism is the fact that Sufi system of thought on the issues like denouncement of richness, insignificance of the world, praise and encouragement to poverty has mostly evaluated and analyzed out of context. Indeed, to be able to judge and analyze the concept of world in Sufi thought, a careful in-depth analyses of works of Sufis is required. This study aims to examine perception of world in Atebetu’l Hakayik, a rare example of Turkish-Islamic literature introducing principles of the Islamic belief and morals in a poetic way, under the headings of the transience and disloyalty of the world, ambition and contentment generosity and meanness. Atebetu’l Hakayik, a religiousethical-didactic work with respect to its content, is a work of great importance for the fields of History of Turkish Language, History and Literature

PDF

___

ABDULBÂKĠ Muhammed Fuâd, Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru‟lHadîs, Kahire 1988.

ACLÛNÎ Ġsmail b. Muhammed, Keşfu’l-Hafa, Mektebetü‟l-Kudsî, Kahire 1351.

AHMED B. HANBEL, Müsned, Çağrı Yay., Ġstanbul 1992.

ASIM Necib, “Hibetü‟l-Hakayık” Türk Yurdu, Ġstanbul 1328, c.2, (s.744-8).

ASIM EFENDĠ, Kamus Tercümesi, Ġstanbul 1305.

BANARLI Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyâtı Târihi, Milli Eğitim Basımevi, Ġstanbul 1998.

BEYHAKÎ Ebû Bekir Ahmed b. el- Hüseyin, Şu‘abu’l-İmân, Beyrut, 1990.

BOLAT Ali, “Muhâsibî (ö. 241/855)‟nin el-Mekâsib‟i Bağlamında Tasavvufta Dünyaya BakıĢ ve Hakikî Zühd AnlayıĢı”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2003, cilt: 4, sayı: 11, s. 177-196.

BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Ġsmail, el-Câmi‘u’s-Sahîh, Çağrı Yay., Ġstanbul 1992.

CEBECĠOĞLU Ethem, Hacı Bayram Veli, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1991.

CEBECĠOĞLU Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yay., Ġstanbul 2005.

CEVHERÎ Ġsmail b. Hammad, Mu’cemü’s-Sıhah, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut 2008.

ÇATAK Adem, Şihabeddin Sühreverdi, Hayatı Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı, GümüĢhane Üniversitesi Yay., GümüĢhane 2012.

EDĠB AHMED b. Mahmud Yükneki, Atebetü’l-Hakayık, Haz.: ReĢid Rahmeti Arat, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 2006.

ERGĠNLĠ Zafer, “Temel Tasavvuf Klasiklerinde Dünyâ Algısına Toplu Bir BakıĢ”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006, cilt: 15, sayı: 2, (s. 117-181).

GAZÂLÎ Ebû Hamîd, İhyau Ulumiddin, Dâru‟Ģ-ġa„b, Kahire trz.

GAZÂLÎ Ebû Hamîd, Kimya-yı Saadet, Çev.: Faruk Meyan, Ġstanbul 1979.

GÜLENSOY Tuncer, “Atebetü‟l-Hakâyık”, TDVİA, c. 4, (s. 50-1).

GÜLENSOY Tuncer, “Edib Ahmed Yükneki”, TDVİA, c. 10, (s. 421-2).

HOCA AHMED YESEVĠ, Divan-ı Hikmet, Haz.: Hayati Bice, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2010.

HÜDÂYÎ Azîz Mahmûd, Divân-ı İlâhiyât, Haz.: Mustafa Tatcı, Musa Yıldız, Üsküdar AraĢtırma Merkezi, Ġstanbul 2005.

IRAKÎ Ebu‟l-Fazl Zeynüddin, el-Muğnî an Hamli’l-Esfâr, fi’l-Esfâr, fî Tahrîci mâ fi’l-İhyâi mine’l-Ahbâr, Dâru Ġbn Hazm, Beyrut 2005.

ĠBN MANZUR, Lisanü’l-Arab, Dâru‟l-Meârif, Kahire 1119.

ĠBRAHĠM Mustafa, vd., el-Mu’cemü’l-Vasît, Dâru‟d-Da‟veti, Kahire 1972.

KARAHAN Abdülkadir, Türk Kültürü ve Edebiyatı, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., Ġstanbul 1998

KARTAL Ahmet vd., Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergah Yay., Ġstanbul 2005.

KORKMAZ Seyfullah, “Atabetü'l-Hakayık Türk Ġslam Edebiyatında Ġlk Türkçe Manzum Hadis Tercümesi midir?”, Türk Kültürü, Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yay., sayı: 450, Ankara 2000, (s. 603-613).

KÖPRÜLÜ Mehmed Fuad, “Aybetü‟l-Hakayık‟ a Dair”, Türkiyat Mecmuası, c. 1, yıl: 1925, (s. 256).

KÖPRÜLÜ Mehmed Fuad, “Hibetü‟l-Hakayık‟a Ait Yeni Malumat”, (Türkiyat haberleri kısmında) Türkiyat Mecmuası, c. 2, yıl: 1928, (s. 546).

KÖPRÜLÜ Mehmed Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Sad.: Orhan Köprülü, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Yay., Ankara 1991.

KÖPRÜLÜZADE Mehmed Fuad, “Ahmed b. Mahmud Yükneki, Hibetü‟l-Hakâyık”, Milli Tetebbular Mecmuası, c. 2, sayı: 5, yıl: 1331, (s. 372-6).

MEKKÎ Ebû Tâlib, Kûtü’l-Kulûb fî Muâmeleti’l-Mahbûb ve Vasfu Tarîki’l-Mürîd ilâ Makâmi’t-Tevhîd, tahk.: Asım Ġbrâhim el-Kiyalî, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut 2005.

MEVLÂNÂ Celâleddin Rûmî, Mecâlis-i Seb’a, Çev.: Abdulbaki Gölpınarlı, Kent Basımevi, Ġstanbul 1994.

MEVLÂNÂ Celâleddin Rûmî, Mesnevi, Çev.: Hicabi Kırlangıç-Derya Örs, Konya BüyükĢehir Belediyesi Yay., Konya 2007.

MÜSLĠM Ebu‟l-Huseyn b. Haccac el-KuĢeyrî, el-Câmi‘u’s-Sahîh, Çağrı Yay., Ġstanbul 1992.

NEVÂÎ Ali ġîr, Nesâyimü’l-Mahabbe min Şemâyimi’l-Fütüvve, Haz.: Kemal Eraslan, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 1996.

SEHAVĠ ġemseddin, el-Mekâsidü’l-Hasene fî Beyâni Kesîr mine’l-Ehâdîsi’l-Meşhurati ala’lElsine, Tahk.: Muhammed Osman el-HaĢet, Dâru‟l-Kitabi‟l-Arabi, Beyrut 1985.

ġEYH ĠSLAM, Mu‘înü’l-Mürîd, Haz.: Recep Toparlı-Mustafa ArgunĢah, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 2008.

TEHÂNEVÎ Muhammed Ali, Mevsuatü Keşşâfi Istılahâti’l-Funûni ve’l-Ulûm, tahk.: Ali Dahruc, Mektebetü Lübnan NaĢirun, Beyrut 1996.

TĠRMĠZÎ Ebû Ġsa Muhammed b. Ġsa, Sünenü’t-Tirmizî, Çağrı Yay., Ġstanbul 1992.

ULUDAĞ Süleyman, “Dünya”, TDVİA, Ġstanbul 1994, c. 10, (s. 22-5).

ULUDAĞ Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, Ġstanbul 2005

VAUX Carra De, İslam Ansiklopedisi, Ġstanbul 1993, (s.669).

YAVUZ A. Fikri, İmam Buhâri’nin Derlediği Ahlak Hadisleri (Edebü’l-Müfred), Sönmez NeĢriyat, Ġstanbul 1979.

YUNUS EMRE, Yunus Emre Divanı, Haz.: Selim Yağmur, Dergah Yayınları, Ġstanbul 2011.

YUSUF HAKÎKÎ, Yusuf Hakîkî Baba Divanı, Haz.: Erdoğan Boz, Aksaray Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yay., Ankara 2009.