TÜRKÇEDE MİKTAR KAVRAMI ve SAYI SİSTEMİ

Dillerde sınırlı ama önemli bir yer tutan kemiyet ifadeleri Türkçede çokluk eki, belirsiz sıfat/zamirler, miktar zarfları ve sayı sıfatları ile sağlanır. Çokluk eki, belirsiz sıfat/zamirler ve miktar zarfları yaklaşık bir miktar belirtirken, sayı sıfatları kesin bir miktar bildirir. Türkçenin, diğer Altay dilleri gibi çokluk kategorisini dil tarihinin yakın bir döneminde geliştirdiği anlaşılmaktadır. Miktar bildiren zarf, sıfat, zamirler Türkçenin tarihî ve çağdaş lehçelerinde belli oranlarda bulunmaktadır. Tarihî ve çağdaş lehçelerde miktar bildiren kelimelerin birçoğu ortak olsa da bazı farklılıklar da vardır. Türkçe, yaklaşık miktar bildiren kelimeleri üretirken "tüken-, bit-, aş-, geç-, yığ-, topla- vs." anlamına gelen fiillere, "kötü, feci, korkunç vs." gibi anlamlar içeren olumsuz sıfatlara ve soru/işaret zamirlerinin miktar eki almış biçimlerine müracaat etmiştir. Türkçenin sayı sistemi ise bugün genel hatlarıyla medeni dünyanın birçok kültür diliyle benzerlik göstermektedir: Onlu kat sayı ve onluk taban sistemi. Çarpma ve toplama ilişkisi sayıların sırasını değiştirmek suretiyle belirlenmektedir. 10-100 arası sayılarda onluk katların adlarının her sayıda olmasa da bazı sayılarda onluk tabanın onluk kat sayı ile çarpılması neticesinde oluşturulduğu anlaşılmaktadır. Fakat Türk lehçeleri arasında onluk taban konusunda farklılıklar da görülmektedir: Çağdaş lehçelerden Karaçay-Malkar Türkçesi yirmilik taban, Halaçça ise "otuzluk" ve "kırklık" karma taban kullanmaktadır. Halaççadaki sisteme Dedem Korkut Kitabı'nda da rastlanır. Tarihî lehçelerden Köktürkçe başka hiçbir dilde bulunmayan "bir sonraki onluk taban" şeklinde özgün bir sayı sistemine sahiptir

QUANTITY CONCEPT AND NUMERIA SYSTEM IN TURKISH

The quantity statements taking sıgnificant but sıgnificant places in the languages are provided with plural appendix, indefinite adjective/ adverb, adverb of quantity and numerie adjective’s in tukish language. While plural appendix, indefinite adjective and adverb and adverb of quantities are expressed approximate quantity, numerie adjectives Express a certain quantity. It is understood that Turkish, like other Altai languages, developed its language plural category in near period of language history quatity expressed-adverbs, adjectives and pronowns are available in certain amounts in Turkish history and its contemporary dialects. Although some of quantity expressing- words in historic and contemporary dialects have some common features, they are different features, while Turkish produces approxinate quantity exressed words, ıt appeals to the werbs meaning “to be exhausted, to end, to pass over, to pass, to amass, to collect” and to negative adjectives meaning such as “tragic, terrible, bad” and to the shapes of guantity added of interrogative and demonstrative pronoun. Turkish Numeric system indicates similasities with a number of cultural language of civiliged world with its general lines. Decimal Fraction and decimal system. The recationship between addition and Multiplication is determined by changing the orders of the numbers. In the numbers from 10 to 100, ıt is understood that the names of decimal fraction are formed as a result of multiplied decimal numbers with decimal fraction even if iı ısnt in every number. But ıt is seen that there are some differations between Turkish dialects as regards Decimal system. Of contemporary dialects, Karaçay-Malkar Turkish has been using vigesimal number system “torty” and “fourty” mixed based numeric system have been used in Halacion. The system Halacion is met in Dede Korkut’s book. Of historic dialects, Kokturk is of another decimal numeric fraction which is’nt met in other dialcets

PDF

___

AKBABA, Dilek Ergönenç, “Nogay Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
ALYILMAZ, Cengiz, Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi, Atatürk Ü. Yay., Erzurum, 1994.
ARIKOĞLU, Ekrem- KUULAR, Klaara, Tuva Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara, 2003.
ARIKOĞLU, Ekrem, “Hakas Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
ARIKOĞLU, Ekrem, “Tuva Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
ATA, Aysu, “Çok Kelimesinin Kökeni Üzerine”, Türk Dili, C: 1996/I, S. 534 (Haziran 1996).
BACANLI, Eyüp, “Geçmişten Günümüze Türkçenin Sayıları ve Sayı Sistemi”, Bilim ve Teknik, Kasım 2012.
BOZKURT, Fuat, Türklerin Dili, Kültür Bakanlığı Yay., 2. bs., Ankara, 2002.
ÇAĞATAY, Saadet, “Karaçayca birkaç metin”, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1005/ 12201.pdf (Erişim: 07.11.2013).
ÇENGEL, Hülya Kasap “Kırgız Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
D. LESSING, Ferdinand, Moğolca-Türkçe Sözlük, C. 1, çev. Günay Karaağaç, TDK Yay., Ankara, 2003.
DAŞDEMİR, Muharrem, Dedem Korkut Kitabı’nın Söz Dizimi, Atatürk Ü. SBE, Erzurum, 2000 (basılmamış doktora tezi).
DELİCE, H. İbrahim, Türkçe Sözdizimi, Kitabevi yay., 3. bs., İstanbul, 2007.
DİLEK, Figen Güner, “Altay Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
ECKMAN, Janos, Çağatayca El Kitabı, çev. Günay Karaağaç, İstanbul Ü. yay., İstanbul, 1988.
EKER, Süer, “Yagnobiler ve Yagnobi Dili”, Tehlikedeki Diller Dergisi, 2012/Kış.
EMİR NECİPOVİÇ Necip, Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, çev. İklil Kurban, TDK Yay., Ankara, 1995.
ERCİLASUN, Ahmet B., Makaleler: Dil-Destan-Tarih-Edebiyat, haz. Ekrem Arıkoğlu, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
ERDAL, Marcel, A Grammar of Old Turkıc, Brill, Boston, 2004.
EREN, Hasan, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, 2. bs., Ankara, 1999.
ERSOY, Feyzi, “Çuvaş Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
ERSOY, Habibe Yazıcı “Başkurt Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007, s. 770.
ERSOY, Habibe Yazıcı “Yeni Uygur Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007, s. 380.
GABAIN, A. Von, Eski Türkçenin Grameri, çev. Mehmet Akalın, TDK Yay., Ankara, 1988.
GAYDARCİ, G. A. vd., Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, Çev. İsmail Kaynak-A. Mecit Doğru, Kültür Bak. Yay., Ankara, 1991.
GEMALMAZ, Efrasiyap, “Türkçede Sayı Sisteminin Derin Yapısı; ‘/Bir/’in ve ‘/Sıfır/’ın Alomorfları Olarak ‘/Øn/’ (/bir/ /Ø1/ ve /sıfır/ /Ø0/)”, Türkçenin Derin Yapısı, Haz. Cengiz Alyılmaz-Osman Mert, Ankara, 2010.
GRÖNBECH, K., Türkçenin Yapısı, çev. Mehmet Akalın, TDK Yay., Ankara, 1995.
GÜLENSOY, Tuncer, Köken Bilgisi Sözlüğü (Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin), TDK Yay., C. I-II, Ankara, 2007.
HACIEMİNOĞLU, Necmettin, Karahanlı Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara, 1996.
HAMILTON, James Rusell, İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Çev. Vedat Köken, TDK Yay., Ankara, 1988.
http://cince-ogreniyorum.blogspot.com/2009/01/ders-3-saylar.html (Erişim: 02.11.2013).
http://en.wikibooks.org/wiki/Hungarian/Lesson_2 (Erişim: 17.11.2013).
http://en.wikipedia.org/wiki/Finnish_numerals (Erişim: 17.11.2013).
http://en.wikipedia.org/wiki/Georgian_numerals, (Erişim: 13.11.2013).
http://en.wikipedia.org/wiki/Hungarian_noun_phrase (Erişim: 17.11.2013).
http://mylanguages.org/armenian_numbers.php (Erişim: 17.11.2013).
http://tr.wikibooks.org/wiki/Fince/Say%C4%B1lar (Erişim: 17.11.2013).
http://tr.wikipedia.org/wiki/Kore_rakamlar%C4%B1 (Erişim: 02.11.2013).
http://www.japoncadersleri.com/9-japonca-dersi-sayilar/ (Erişim: 02.11.2013).
http://www.languagesandnumbers.com/how-to-count-in-armenian/en/hye/ (Erişim: 14.11.2013).
IFRAH, Georges, Rakamların Evrensel Tarihi: Bir Gölgenin Peşinde, C.1, çev. Kurtuluş Dinçer, TÜBİTAK yay., 8. bs., Ankara, 1998.
IFRAH, Georges, Rakamların Evrensel Tarihi: Çakıl Taşlarından Babil Kulesine, C.2, çev. Kurtuluş Dinçer, TÜBİTAK yay., 6. bs., Ankara, 1997.
İLHAN, Nadir, Türk Dilinde Çokluk, Manas yay., Elazığ, 2009.
KARA, Mehmet, “Türkmen Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
KARAHAN, Leyla, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ yay., 18. bs., Ankara, 2012.
KARTALLIOĞLU, Yavuz-YILDIRIM, Hüseyin, “Azerbaycan Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
KİRİŞÇİOĞLU, Fatih, Saha Türkçesi (Yakutça), Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
KORKMAZ, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yay., Ankara, 2003.
KÖKTEKİN, Kâzım, Eski Anadolu Türkçesi, Fenomen yay., 1. bs., Erzurum, 2008.
LYONS, John, Kuramsal Dilbilime Giriş, Çev. Ahmet Kocaman, TDK yay., Ankara, 1983.
MA’RUFOV, Z. M., vd., Özbek Tilining İzahli Lugati, C. 2, Özbekistan CCR Fenler Akademiyasi yay., Moskva, 1981.
MAKSUDOĞLU, Mehmet, Arapça Dilbilgisi, Ensar yay., 14. bs., İstanbul, 2009.
NASKALİ vd., Emine Gürsoy, Hakasça-Türkçe Sözlük, TDK Yay., Ankara, 2007.
NEDJALKOV, İgor, Evenki: Descriptive grammar, (http://plaza.snu.ac.kr/~korean/old/data/ Igor_Nedjalkov(1997) Evenki.pdf, erişim: 13.11.2013)
NİŞANYAN, Sevan, Sözlerin Soyağacı: Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, Everest Yay., 4. bs., İstanbul, 2009.
ÖNER, Mustafa, “Tatar Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
ÖNER, Mustafa, Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara, 2009.
ÖZKAN, Mustafa- Sevinçli, Veysi, Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, Akademik Kitaplar, 4. bs., İstanbul, 2012.
ÖZKAN, Nevzat, “Gagavuz Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
ÖZTÜRK, Rıdvan, “Özbek Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
PAÇACIOĞLU, Burhan, Türkçenin Sözcük Dağarcığı (VIII-XVI. Yüzyıllar Arasında), Ankara, 2006.
PEKACAR, Çetin, “Kumuk Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yay., 3. bs., İstanbul, 1989.
TAMİR, Ferhat, “Kazak Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
TAVKUL, Ufuk, “Karaçay-Malkar Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
TAVKUL, Ufuk, Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, TDK yay., Ankara, 2000.
TEKİN, Talat, Orhon Türkçesi Grameri, yay: Mehmet Ölmez, Ankara, 2000.
TİMURTAŞ, Faruk K., Osmanlı Türkçesi Grameri: Tarihî Türkiye Türkçesi Araştırmaları III, İstanbul Ü. yay., 3. bs., İstanbul, 1983.
TOPARLI, Recep-VURAL, Hanifi, Harezm Türkçesi, Tokat, 2007.
UYGUR, Ceyhun Vedat, “Karakalpak Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.
VURAL, Hanifi - TOPARLI, Recep, Kıpçak Türkçesi, Sivas.
YILDIRIM, Nimet, Farsça Dilbilgisi, 2. bs., Erzurum, 2000.
YUDAHİN, K.K., Kırgız Sözlüğü, C. 2, çev. Abdullah Taymas, TDK yay., 3. bs., Ankara, 1994.
YÜKSEL, Zühâl, “Kırım-Tatar Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, ed. Ahmet B. Ercilasun, Akçağ yay., 1. bs., Ankara, 2007.