TAHİR BALCI, Ülger PANZER, HALİME BALCI, Erdal KAÇAR

TÜRKÇE VE ALMANCADA ETKEN VE EDİLGEN ÇATIYA GENEL BİR BAKIŞ

Eylemde çatı konusu gerek Türkçe gerekse Almanca için çok önemlidir. Türkçe bağlamında çatı deyince akla edilgen, ettirgen, işteş, dönüşlü gibi çok işlek dilsel olgular akla gelmektedir. Oysa dilbilgisi kaynaklarında konulaştırılmaları açısından baktığımızda Almancada öncelikle edilgenlik üzerinde durulduğu gözlenmektedir. Belki bu durum, bu dilsel olguların her iki dilde farklı işletilmesinden kaynaklanmaktadır. Zira bu kategoriler Türkçede genelde biçimsel (morfolojik), Almancada ise sözcüksel şekilde ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada üzerinde durduğumuz etken ve edilgen çatı, Türkçe ve Almanca çalışma alanlarında farklı değerlendirilmektedir. Türkçe dilbilgisi çalışmalarında etken üzerinde yoğunlaşılırken Almancada edilgen daha çok irdelenmektedir. Ayrıca Türkçede edilgen yalnızca biçimsel bir olgu olarak öne çıkarılırken, Almancada edilgenlik anlamsal, edimsel ve biçemsel boyutlarıyla çok yönlü olarak ele alınmaktadır. Nitekim öyle metin biçimleri vardır ki, eylemi yapan bilinmediği ya da önemli olmadığı için edilgenlik tercih edilir. Örneğin basın, bilim, betimleme gibi alanlarda tercih edilen anlatım biçimi edilgenliktir. Türkçede bu konuda içine düşülen bir yanlış da, geçişlilik ile edilgenlik arasında simetrik bir bağ kurulmasıdır. Oysa ne her geçişli eylem edilgen çatı oluşturabilir, ne de edilgen çatı kurulması için geçişli bir etken çatı zorunluluğu vardır. Edilgen çatı kurulmasının önkoşulu, eylemin anlam açısından eyleyen (eden, yapan) bir özneye izin vermesi ya da süreç ifade etmesidir

A GENERAL OUTLOOK FOR ACTIVE AND PASSIVE VOICE IN TURKISH AND GERMAN

The topic “voice of the verb” is a significant matter both for Turkish and German. When the “voice” concept is thought within the context of Turkish; frequently-used linguistic phenomena as passivity, causativisation, reciprocality, reflexive voice or the such – are evoked. However, when the matter is seen in terms of the theming in the linguistic sources, it is seen that passivity in German takes a prioritised concern. Maybe, this state stems from the fact that these linguistic phenomena function differently in both languages. Likewise, generally, these categories emerge morphologically in Turkish and lexically in German. The active and passive voice concepts that we have dwelt on in this work are assessed differently in Turkish and German study fields. While, for Turkish grammar studies, active voice is concentrated on; for German, passive voice is more heavily studied. Moreover, while “passive voice” in Turkish is merely seen as a morphological phenomenon; in German - the semantic, pragmatic, and morphological aspects of “passive voice” are highlighted. As a matter of fact, there exist such text forms that “passivity” is preferred since the agent of the action is not known or the agent is not important. For example; the preferred narration style is the “passive voice” in such fields as press, science, and description. Also, in Turkish, a mistake that is done in this regard is trying to establish a symmetric link between transivity and passivity. Yet, neither can each transitive verb form a voice; nor there exists an obligation for “a transitive active voice”, for the formation of “a passive voice”. The precondition of the formation of “a passive voice” sentence is whether the verb allows an agent/doer/maker subject or its expression of a process

PDF

___

Akbayır, S. (2006).Cümle ve Metin Bilgisi. Pegem A Yayıncılık. Ankara.
Atabay, N. u.a. (1983). Sözcük Türleri. TDK Yayınları: 421. Ankara.
Aygün, M. (2011).Das Passiv im Deutschen und im Türkischen. http://dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/ susbed/article/view/566/546. S. 86-95(Zugriff am 26.06.2015).
Balcı, T. (2009).Grundzüge der türkisch-deutschen kontrastiven Grammatik. Ulusoy Matbaası. Adana.
Balcı, U. (2012). Wechsel der Diathese im Türkischen und im Deutschen: Gemeinsamkeiten und Unterschiede in der Passivierung. Klagenfurter Beiträge zur Sprachwissenschaft 37-38. S. 7-21.
Balcı, U. (2013): Direkte und indirekte Objekte im Deutschen und im Türkischen. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 8 (1), 871-879.
Banguoğlu, T. (2007).Türkçenin Grameri.8. Baskı. TDK Yayınları, No: 528. Ankara.
Benzer, H. (2000): Eine kontrastiv linguistische Darstellung der Adjektıve in der türkischen und der deutschen Gegenwartsprache. Inaugural- Dissertatıon zur Erlangung der Doktorwürde der Philologischen Fakultät der Ruhr–Universıtät zu Bochum.
Bußmann, H. (2008).Lexikon der Sprachwissenschft. Alfred Kröner Verlag. Stuttgart.
Bünting, K.-D. / Ader, D. (1992).Grammatik auf einen Blick. Isis Verlagsgesellschft AG. Chur.
Çiçek, M. (2008), Türkçede Çifte Edilgenlik Kavramı Üzerine Bir Araştırma. Journal of Turkish Linguistics (Institute for Research of Turkish Language). S. 7-23. Vol.: 2, No:1, Skopje, Macedonia.
Demircan, Ö. (2003).Türk Dilinde Çatı.Papatya Yayıncılık. İstanbul.
Duden (1984).Grammatik der deutschen Gegenwartssprache. 4., neu bearb. und erweit. Auflage, hrsg. von der Dudenredaktion. Dudenverlag. Mannheim. (Der Duden; Bd. 4).
Ediskun, H. (1985).Türk Dilbilgisi. Remzi Kitabevi. İstanbul.
Erben, J. (1984).Deutsche Syntax. Eine Einführung. Peter Lang. Bern u.a.
Ergin, M. (1988).Türk Dil Bilgisi. 17. Baskı. Bayrak Basım / Yayın / Dağıtım. İstanbul.
Gencan, T. N. (2001).Dilbilgisi. Ayraç Yayınevi. Ankara.
Göker, O. (2001).Uygulamalı Türkçe Bilgileri 2. MEB Yayınları, No: 3052. Ankara.
Hacıeminoğlu, N. (1991).Türk Dilinde Fiiller. Kültür Bakanlığı Yayınları, No: 1348. Ankara.
Helbig, G. (1976).Probleme der deutschen Grammatik für Ausländer. Verlag Enzyklopädie. Leipzig.
Helbig, G. (1982).Valenz-Satzglieder-semantische Kasus-Satzmodelle. Verlag Enzyklopӓdie Leipzig.
Helbig, G. / Buscha, J. (2013).Deutsche Grammatik. Ein Handbuch für den Auslӓnderunterricht. Klett-Langenscheidt. Berlin u.a.
Konukman, B. (2016): Stilistische Merkmale in wissenschaftlichen Artikeln: Eine deutschtürkische kontrastive Analyse. file:///C:/Users/tahirb/Downloads/13488-30279-1-SM.pdf (Zugang am 03.01.2016).
Karabulut, F. (2010): Türk dilinde edilgen biçimbirimsiz etken yapı tipolojisi. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/4 Fall 2010, 359-400.
Korkmaz, Z. (2003).Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). TDK Yayınları: 827. Ankara.
Korkmaz, Z. (2007).Gramer Terimleri Sözlüğü.TDK Yayınları: 575. Ankara.
Kozak, S. (2010): Vergleich des Passivs und passivischer Strukturen im Türkischen, Deutschen und Englischen und ihre Verwendungsweise in drei verschiedenen Tageszeitungen InauguralDissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Philosophie an der Ludwig-MaximiliansUniversität München.
Köller, W. (1988).Philosophie der Grammatik. J. B. MetzlerscheVerlagsbuchhandlung und Carl Ernst Poeschel Verlag. Stuttgart.
Paçacıoğlu, B. (1987).Türk Dili Dersleri.Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, No: 18. Sivas.
Schulz, D./Griesbach, H. (1988).Grammatik der deutschen Sprache. 11. Auflage. M. Hueber Verlag. München.
Sebzecioğlu, T. / Oktar, L. (2010): Eski Türkçe ile Türkiye Türkçesinde edilgenliğin karşılaştırmalı olay durumları görünümü. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010, 610-638.
Weinrich, h. (1993).textgrammatik der deutschen sprache. Dudenverlag. Mannheim.
Yücel, B. (1999).Türkiye Türkçesinde Fiil Çatıları. Türk Gramerinin Sorunları II. TDK Yayınları: 718. Ankara. S. 156-201.