192146

KIRGIZ TÜRKÇESİNDE GEÇEN KÖKTÜRKÇE KELİMELER

Bugünkü Kırgızistan, doğusunda Doğu Türkistan, batısında Özbekistan, kuzeyinde Kazakistan ve güneyinde Tacikistan'ın yer aldığı orta Asya'nın en küçük ülkelerinden biridir. İdarî olarak beş bölge ayrılmakla birlikte bu bölgeler aynı zamanda coğrafi alanlardır. Kırgızlar, yazılı edebiyat dönemine kadar büyük bir sözlü edebiyat geleneği oluşturmuşlardır. Manas, Er Töştük, Kocacaş, Kumanbek, Er Tabıldı gibi destanlar bu gelenek içinde önemli bir yer tutar. Masllar, mit ve efsaneler, bulmacalar, atasözleri, dualar, beddualar Kırgız folklorunun diğer örneklerindendir. Kırgızlar, Türk tarihinin bilinen en eski kavimlerinden biridir. Kırgız Türkçesi, bugün çoğunluğu Kırgızistan'da yaşayan Kırgız Türklerinin konuştuğu bir lehçedir. Kırgız Türkçesi, Türkçenin Kuzeybatı (Kıpçak) grubuna mensup olup ayı grupta yer alan Kazak Türkçesine yakınlığıyla dikkat çeker. Dikkate değer bazı dil özellikleri bakımından Güney Sibirya Türk Lehçeleriyle de benzeşir. Özellikle Altay Türkçesi ile Kırgız Türkçesinin pek çok ortak özelliğini tespit etmek mümkündür. Kırgız Türkçesi kuzey, güneydoğu ve güneybatı olmak üzere üç ana ağıza ayrılır. Kırgız Türkçesi tarihî olarak üç gelişim devresi içerisinde ele alınır: Eski Kırgız Türkçesi (VII.-IX. yüzyıllar), Orta Kırgız Türkçesi (X.-XV. yüzyıllar), Yeni Kırgız Türkçesi (XV. yüzyıldan sonra). Bu çalışmada Prof. K. K. YUDAHİN 'in hazırladığı, Abdullah TAYMAS'ın Türkiye Türkçesi'ne çevirdiği Kırgız Sözlüğü taranarak günümüz Kırgız Türkçesi'nde yaşayan Köktürkçe kelimeler tespit edilmeye ve bu kelimelerin Köktürkçedeki kullanımlarıyla tarihsel süreçteki durumları gösterilmeye çalışılmıştır

ORKHUN TURKIC WORDS IN KYRGYZ TURKIC

Today, Kirghizstan is one of the smallest countries of the Central Asia surrounded by Eastern Turkistan in the east, by Uzbekistan in the West, by Kazakhstan in the North and by Tajikistan in the South. It is administravely divided into five regions, which are also the geographical regions. The Kirghiz created a rich oral literature tradition until the written literature started. Epics such as Manas, Er Töştük, Kocacaş, Kumanbek, Er Tabıldı are important in this tradition. Tales, myths and legends, riddles, proverbs, benedictions and maledictions are the other important products of Kirghiz folklore. Kyrgyz Turks are one of the oldest tribes known. Kyrgyz Turkic is a dialect which is presently spoken by Kyrgyz people living mostly in Kyrgyzstan. Kyrgyz Turkic belongs to the Northwestern dialect group of Turkic (Kipchak), and it is remarkable that Kyrgyz Turkic is very similar to Kazakh Turkic which belongs to the same dialect group. It resembles Southern Siberian Turkic in terms of some significant language properties. Especially, it is possible to ascertain a number of common traits between Altai and Kyrgyz Turkic. Kyrgyz Turkic is divided into three main accents: Northern, Southeastern and Southwestern. It is approached in three developmental stages: Old Kyrgyz Turkic (7th – 9th centuries), Middle Kyrgyz Turkic (10th – 15th centuries), Modern Kyrgyz Turkic (after the 15th century). This study aims to introduce Orkhun Turkic words stil living in contemporary Kyrgyz Turkic by searching through Kyrgyz Dictionary prepared by Prof. K. K. YUDAHIN and translated into Turkish by Abdullah TAYMAS, and explain their use in Orkhun Turkic as well as their conditions through historical process.

PDF

___

Akın, C. (2009). Kırgız Sözlükçülüğü ve Kırgız Türkçesinin Sözlükleri, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/4 Summer.
Atalay, B. (1986). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Buran, A., Alkaya, E. (2001). Çağdaş Türk Lehçeleri, Ankara, Akçağ Yay.
Caferoğlu, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul, Enderun Kitabevi.
Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre Thirteenth-Centruy Turkish. Oxford.
Ercilasun, A. B. (2007). Türk Lehçeleri Grameri, Ankara, Akçağ Yay.
Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexion C. I-II, Wiesbaden.
Eran, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara.
Gabain, A. V. (1941). Alttürkische Grammatik, Leipzig.
Gülensoy, T. (2011). Köken Bilgisi Sözlüğü A-N, O-Z, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hacıeminoğlu, N. (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hamilton, J. R. (1998). İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Çev.: Vedat KÖKEN, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Nalbant, M. V. (2008). Divânü Lugâti’t- Türk Grameri- I İsim, İstanbul, Bilgeoğuz Yayınları.
Nişanyan, S. (2002). Sözlerin Soyağacı. Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul, Adam Yayınları.
Türkçe Sözlük (2005). Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tarama Sözlüğü (1963- 1972). Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tekin, T. (2010). Orhon Yazıtları, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
----------------, (2003). Orhon Yazıtları Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk, İstanbul, Yıldız Dil ve Edebiyat.
--------------, (2000). Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri araştırmaları Dizisi:9, Ankara.
Toparlı, R., Vural, H.,, Karaatlı R. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ünlü, S. (2012). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, Konya, Eğitim Kitabevi.
--------------- (2012). Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Konya, Eğitim Kitabevi.
--------------- (2013).Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya, Eğitim Kitabevi.
Yudahin, K.K. (1998). Kırgız Sözlüğü I-II, Çev.: Abdullah TAYMAS, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.