TÜRK MODERNLEŞMESİNİN PROTO-TİPİ VE BİR BATILILAŞMA TANZİMİ OLARAK TANZİMAT

Geniş kapsamlı bir Batılılaşma hareketi olan Tanzimat, metot ve anlayış bakımından kendisinden sonraki modernleşme hareketlerini de büyük ölçüde etkilemiştir. Bu bakımdan bilim çevrelerinin pek çoğu tarafından gerçek anlamda Türk Batılılaşmasının başlangıç noktası olarak görülmüştür. Tanzimat, başta devletin yapısı olmak üzere, neredeyse her alanda yeni ve modern bir devlet teşkilatına doğru ilk adımın atıldığı dönemdir. Dış gelişmeler ve iç çalkantılar Osmanlıyı Tanzimat sürecine mecbur bırakmıştır. Bu yüzden o, inisiyatifin büyük ölçüde Batılı devletlerin elinde olduğu, bununla birlikte yeniden dirilişin Batılı bir modelle olabileceğini düşünen öncülerinin iyi niyetle başlattığı bir yenileşme sürecidir. Devletin yeniden ihyası, rol model olarak Batı görülmesi ve eskiden vazgeçememek gibi çelişkiler Tanzimat’ın ve onun öncülerinin zihin yapısının bir handikabı olarak her zaman tartışma konusu olmuştur. Zamanın ekonomik, siyasal ve sosyal gerçekleri göz önüne alındığında başka nasıl bir yenileşme metodu uygulanabilirdi, sorusunun cevabını vermek de kolay değildir. Devlet yapısında modernleşmeyi, hak ve özgürlükleri esas alan Tanzimat, Osmanlı Devleti’nin Batılılaşma sürecinde gerçek birer yenilik olup olmadığını ve toplumsal değişme açısından sonraki dönemlere nasıl bir anlayış bıraktığını ortaya koymak bu çalışmanın asıl amacını oluşturmuştur. Batı’nın dayatması dışında Tanzimat ricalinin hür iradesiyle hazırlıklı, planlı, sistemli bir şekilde belli bir amaca dönük olarak yapılanları tanzim etme gücünün olmaması; yeniliklere başlamadan önce, onları anlayıp uygulayacak insan kaynağının yetiştirilememesi arzu edilen başarının ortaya çıkmasını engellemiştir. Ancak hiç kimseyi memnun edememiş ve hedefine ulaşamamış olsa da Tanzimat, sonraki dönemlerdeki gelişmeler, fikir faaliyetleri göz önüne alındığında, onun hem bir gereklilik, hem de birçok yönüyle doğru bir girişim olduğu söylenebilir. Çalışmada yöntem

TANZIMAT: A PROTOTYPE OF TURKISH MODERINIZATION AND A WESTERNIZATION MOVEMENT

Tanzimat, which can be referred to as a large-scale westernization movement, substantially affected the subsequent modernization movements in terms of methodology and understanding. Therefore, it is considered by most of the academia as the true starting point of the Turkish Westernization. Tanzimat is the first step to a fresh-new modern state organization, of the state structure in particular, in every aspect. External developments and domestic turmoil made the Ottoman Empire resort to Tanzimat. Hence, it refers to a renovation process which was predominantly governed by Western countries and initiated bona fide by pioneers who thought that revival could be achieved through a Western model. Such contradictions as state's recovery, West as role model, and failure to give upon the old conventions have always been regarded as a barrier to Tanzimat and the mindsets of the vanguards and been a hotly debated topic. In consideration of the economic, political, and social facts of the time, it is not easy to offer an answer to what other renovation methods would be adopted. The primary concern of the present study is to reveal whether Tanzimat, relying on modernization of governmental structure and rights and freedoms, can be considered as a true renovation in the Westernization of the Ottoman Empire and what kind of an understanding it bequeathed to the following periods in terms of social change. The fact that Tanzimat dignitaries were incapable of reorganizing the efforts in a purposeful, well-planned, systematic manner independent of the Western impositions and training the human resources able to appreciate and apply them before the implementations hampered the intended achievement. However, even though it could please no one and achieve the desired goals, Tanzimat, in consideration of its intellectual activities, can be regarded as both a necessity and a right endeavor from a great many perspectives. This study follows a methodology where primary sources and scientific studies concerning the period are reviewed and analyzed.

PDF

___

Akpınar, Turgut (1994), Türk Tarihinde İslamiyet, İstanbul: İletişim Yayınları.
Bayramoğlu, Ali (1983), “Şerif Mardin’le Din ve Devlet Sosyolojisi Üstüne Söyleşi”, Dün ve Bugün Felsefe, Kitap I, İstanbul: Bilim, Sanat, Felsefe Yayınları.
Bendix, Reinhard (1966), Class, Status and Power, New York: NY: The Free Press.
Berkes, Niyazi (1984), Teokrasi ve Laiklik, İstanbul: Adam Yayıncılık.
Berkes, Niyazi (2007), Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler, İstanbul: Kaynak Yayınları.
Berkes, Niyazi (2011), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: YKY.
Bilsel, Cemil (1976), “Tanzimat’ın Harici Siyaseti”, Tanzimat, Çev: Ayda Düz, İstanbul: Milliyet Yayınları.
Bülent Tanör (1985), “Anayasal Gelişmelere Toplu Bir Bakış”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. I, İstanbul: İletişim Yayınları.
Davison, Roderic H. (1962), “Westernized Education in Ottoman Turkey”, The Middle East Journal, 15/3, Summer, ss. 289-301.
Demiryürek, Meral (2010), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Değişen Moda Anlayışının Edebiyata Yansımaları (1860–1923)”, , Turkish Studies, 5/3 Yaz, ss. 1009-1043.
Eisenstadt, Shmuel Noah (2007), Modernleşme: Başkaldırı ve Değişim, Çev: Ufuk Coşkun, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Ergin, Osman Nuri (1977), Türkiye Maarif Tarihi, C. I-II, İstanbul: Eser Matbaası.
Gencer, Mustafa (2008), “Osmanlı-Türk Modernleşme Sürecinde Kültür, Din ve Siyaset İlişkileri”, Turkish Studies, 3/2 Yaz, ss. 354-369.
Halil Cin (1992), “Tanzimat Döneminde Osmanlı Hukuku ve Yargılama Usulleri”, 150. Yılında Tanzimat, Ankara: TTK Yayınları.
Halil İnalcık (1964), Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri”, Belleten, C. XXVIII, S. 112.
Hamlin, Cryus (1877), Among the Turks, New York: American Tract Society.
Işın, Ekrem (1992), “Tanzimat Ailesi ve Modern Âdâb-ı Muaşeret”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, T.C. Başbakanlık Araştırma Kurumu, Ankara, C. II, ss. 216-227.
İnalcık, Halil (1988), “Atatürk ve Türkiye’nin Modernleşmesi”, Belleten, Atatürk Özel Sayısı, C. II, S. 204, Ankara: TTK Basımevi.
İnalcık, Halil (2017), “Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümayunu”, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed: Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
İnalcık, Halil (2017), “Tanzimat Nedir?”, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed: Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Kaplan, Mehmet (1987), “Mustafa Reşit Paşa ve Yeni Aydın Tipi”, Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri Bildirileri, Ankara 13-14 1985, Ankara: TTK Yayınları.
Karal, Enver Ziya (2017), “Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nda Batı’nın Etkisi”, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed: Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Kaynar, Reşat (1954), Mustafa Reşid Paşa ve Tanzimat, İstanbul: TTK Basımevi.
Kona, Gamze Güngörmüş (2005), Batı’da Aydınlanma Doğu’da Batılılaşma, İstanbul: Okumuş Adam Yayınları.
Küçük, Cevdet (1987), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi ve Tanzimat”, Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri Bildirileri, Ankara 13-14 1985, Ankara: TTK Yayınları.
Lewis, Bernard (2011), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara: Arkadaş Yayınları.
Lewy, Marion J. (1967), “Social Patterns and Problems of Modernization”, Readings on Social Change, (Ed. W. Moore and R. M. Cook), Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall.
Mardin, Şerif (1991), “Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma”, Türk Modernleşmesi: Makaleler IV, İstanbul: İletişim Yayınları.
Mardin, Şerif (1994), “Türkiye’de Toplum ve Siyaset”, Makaleler I, İstanbul: İletişim Yayınları.
Mardin, Şerif (1994), Siyasal ve Sosyal Bilimler, İstanbul: İletişim Yayınları.
Mardin, Şerif (1996), Din ve İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları.
Ortaylı, İlber (2007), “Tanzimat Adamı ve Tanzimat Toplumu”, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Ed: Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay, Bursa: Alfa yayınları.
Ortaylı, İlber (2016), Batılılaşma Yolunda, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Ozankaya, Özer (1993), Türkiye’de Laiklik, İstanbul: Cem yayınevi
Sarc, Ömer Celal (1999), Tanzimat ve Sanayimiz: Tanzimat I, İstanbul: MEB Yayınları.
Seyitdanlıoğlu, Mehmet (2017), “Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi: 1839-1876”, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed: Halil İnalcık ve Mehmet
Seyitdanlıoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Seytdanlıoğlu, Mehmet (1999), Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), Ankara: TTK FYayınları.
Shaw, Stanford J ve Shaw, Ezel Kral (1983), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, C. II, Çev: Mehmet Harmancı, İstanbul: E Yayınları.
Sina Akşin, (1988), “Tanzimat Padişahı Abdülmecit (1839-1861”, Türkiye Tarihi 3: Osmanlı Devleti 1600-1908, Cem Yayınevi, İstanbul.
Sinanoğlu, Suat (1988), Türk Hümanizmi, Ankara: TTK Yayınları. Siyavuşgil, Sabri Esat (1940), “Tanzimat’ın Fransız Efkar-ı Umumiyesinde Uyandırdığı Akisler”, Tanzimat I, İstanbul: Maarif Vekaleti.
Somel, Selçuk Akşin (2017), “Kırım Savaşı, Islahat Fermanı ve Osmanlı Eğitim Düzeninde Dönüşümler”, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed: Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Tanpınar, Ahmet Hamdi (2012), On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Tengirşenk, Yusuf Kemal (1940), Tanzimat Devrinde Osmanlı Devletinin Harici Ticaret Siyaseti, İstanbul: Maarif Matbaası.
Tunaya, Tarık Zafer (1960), Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul: Yenigün Matbaası.
Tunaya, Tarık Zafer (1999), Batılılaşma Hareketleri I, İstanbul: Yeni Gün Haber Ajansı
Tunaya, Tarık Zafer (1999), Batılılaşma Hareketleri II, İstanbul: Yeni Gün Haber Ajansı
Tunaya, Tarık Zafer Osmanlı (1985), “Batı –Diyalogu”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. I., İstanbul: İletişim Yayınları
Turhan, Mümtaz (1980), Garplılaşmanın Neresindeyiz?, İstanbul: Yağmur Yayınevi.
Turhan, Mümtaz (1994), Kültür Değişmeleri, İstanbul: M.Ü. İFAV Yayınları.
Türkdoğan, Orhan (2004), Osmanlıdan Günümüze Türk Tolum Yapısı, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
Ubicini, J. H. Abdolonyme (1856), Letters on Turkey, Fransızca’dan çev: Lady Eashope, Londra: John Murray.
Ülken, Hilmi Ziya (1948), Millet ve Tarih Şuuru, İstanbul: Pulhan Matbaası.