TÜRK EL SANATLARI İÇERİSİNDE SİGARA AĞIZLIKLARI VE TABAKALARININ YERİ VE ÖNEMİ

Geçmişten günümüze sosyo-kültürel değerlerin devam etmesini sağlayan birçok sanat eseri vardır. Bu eserler içerisinde" Sigara ağızlıkları ve tabakaları" da yer almaktadır. Tütün tohumunun ve bitkisinin bulunması Amerika'dan Avrupa'ya ve oradan da Osmanlı topraklarına gelmesiyle beraber başta Lüle kullanılarak içilen tütün, Kırım savaşı sırasında İngiliz ve Fransız askerlerinin kağıda sararak içtikleri görülünce, tütün kullanımı bu şekilde gelişmiştir. Dolayısıyla ağızlıklar ve tabakalarda çeşitli malzeme ve teknikler kullanılarak yapılmaya başlanmıştır. Malzeme olarak ağaç, maden ve değerli taşların kullanıldığı ağızlık ve tabakalarda teknik olarak oyma, tornada çekme, savatlama ve yoğun olarak telkâri ve çeşitlemeleri süslemelerde görülmektedir. Sigara ağızlıklarına "sigaralık" ya da "takım" adı verilmektedir. Ağızlıklar iki farklı şekilde yapılmışlardır. Yekpare denilen tek parça ve üç ayrı parçanın birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Ağızlıklar ağız kısmının şekline göre damaklık, imame ve keçi memesi olarak adlandırılmaktadır. Tabakalar ise alt ve üst dış yüzeyi süslü, iç kısımları sade olarak düzenlenmiş kutulardır. İç kapak kısımlarında tütün kesesini ve tütün kağıdını yerleştirmek için bölmeler bulunmaktadır. Dış yüzeylerinde ise savat ve telkâri teknikleri uygulanarak değişik süsleme kompozisyonları yapılmıştır. Bugün el sanatları içerisinde yapımı kuşaktan kuşağa aktarılmış olan ağızlıklar ve tabakalar müzelerimizde yer almaktadır. Özellikle Maden sanatının gelişimi açısından yapılan örnekler önem taşımakta olup, bugün hala üretimleri devam etmektedir

THE IMPORTANCE AND PLACE OF CIGARETTE HOLDERS AND CASES WITHIN TURKISH CRAFTS

There are multiple artworks that ensure the continuation of sociocultural values from the past to our day. ‘ Cigarette holders and cases’ takes place amongst these artworks. Tobbacco seeds and plant was founded in America travelled to Europe and from there to Ottoman soil and was smoked using a pipe bowl, later during the Crimean war it was observed that the French and English soliders smoked it by rolling it into a paper and the usage of tobbacco developped. As a result cigarette holders and cases were made by using different techniques and materials. As material trees, mines and valuable gems were used and technique wise engraving, lathe, niello, and mostly filigreed and such variations can be seen in ornamentations. Cigarette holders were made in two different ways. Monolith that was made with a single piece and the combination of three different pieces. The holders are named damaklık, imame and keçi memesi according to their shape. Cigarette cases are boxes that have decorated outer surfaces and simple iner surfaces. Inside the lid there are spaces for tobbacco sacs and rolling papers. On the outer surfaces different compositions of ornamentations can be found made using the filigree and niello techniques. Today cigarette holders and cases that were passed on from generation to generation among the hand works take place in our museums. Especially the examples of mine arts have great importance due to their improvement, and stil continue to be manufactured.

PDF

___

ARLI M., Beypazarı’nda Telkâri Üzerine Bir Araştırma, A.Ü.Ziraat fakültesi yayınları, 1150,Ankara, 1989,s.3-8
ARSEVEN C. E., “Lüle”, Sanat Ansiklopedisi, C.III, İst. 1950,s.1245
BAYRAKTAR Nedret, “Türk Lüleleri, Tophane İşi Eserler”, Türkiyemiz Dergisi, S.62, İst. Ekim 1990, s.16-25
BİNGÖL F.R., Antik Takılar,T.C.Kültür Bakanlığı Anıtlar Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara,1999,s.236-238
CEZAR Mustafa, “Osmanlı Devrinde İstanbul Yapılarında Tahribat Yapan Yangınlar ve Tabii Afetler”, Türk Sanatı Tarihi Araştırmaları ve İncelemeleri, İst., 1963, s.335-337
DANİŞMENT İ.H., “Kahvehanelerin Kapatılması ve Tütün Yasağı”, İzahlı Osmanlı Tarihi ve Kronolojisi, S.III,İst., 1950, s.356-357
KAMİLOĞLU İlknur, “Geleneksel Gümüş –Altın Telkâri Ustası İlyas Sarımen”,, Uluslararası Geleneksel El Sanatı Ustaları Sempozyumu Bildirileri (13-15 Ekim 2011, Ankara), Atatürk Kültür Merkezi Yayını :434, Ankara 2013, s.589-599.
KUŞOĞLU M.Z., ”Dünkü Sanatlarımızdan Lülecilik”, İlgi Dergisi, S.56, İstanbul, 1989,s.32-35
KUŞOĞLU M.Z.,” Osmanlılarda Tuğra ve Gümüşte Tuğra Damgası”,İlgi Dergisi,1990,S.62,İstanbul,s.32-35
KUŞOĞLU M.Z.,”Telkâri”, İlgi Dergisi, S.45, İstanbul,1986, s.27-31
KUTLU Özen, “Ağızcılık”, Sivas Yöresi Geleneksel El Sanatları, 2008,İst.,s.215-222
PAÇACIOĞLU Burhan, “Sivas El Sanatlarından Ağızcılık”, Kültür ve Sanat, Türkiye İş Bankası Yayınları, 1990,s.49-52
ÜLKEN H.Ziya, “Kâtip Çelebi ve Fikir Hayatımız”, Katip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Ankara,1957, s.185-186
ÜNSAL Münevver, “Gümüşçülük”, S.8, Van valiliği yayınları, 1997, Van, s.6