UŞAK/ULUBEY’DEKİ OSMANLI DÖNEMİ MİMARİSİNE DAİR

Ulubey, Uşak'a yaklaşık 30 km. mesafededir. Buradaki Osmanlı eserlerinin bir sanat tarihçisi tarafından incelenmediği fark edilmiştir. Varlığını devam ettirenlere ilişkin yapılan incelemede; 5 cami, 2 çeşme, 1 çeşme kitabesi ve iki tanesi kitabeli olmak üzere bir grup dükkân belirlenmiştir. Camilerin içinde Ulu Camii ve Çarşı Camii, büyüklükleri, mihrapları, minberleri, kullanılan malzeme, mimari elemanlar ve süslemeleriyle önemli yapılardır. Hacı Mehmet Efendi Camii mihrabı ve minberi Cumhuriyet döneminde yapılan onarımda gerçekleştirildiği için bu anlamda dikkate alınmaması gerekir. Cami minarelerinden Ulu Camii minaresi girişinin yukarısındaki kitabede, minareci olarak Hacı Hafız Ali'nin adının okunması, onun mahalli bir usta olduğunu gösterir. Pazar Çeşmesi ile Bekir Çeşmesi hazneli çeşmelerdendir. Pazar çeşmesi işlevini devam ettirirken Bekir Çeşmesi'nin suyu akmamaktadır. Eserler üzerindeki kitabelerden hareketle, yörenin ileri gelenlerinden Curaoğulları zamanında Ömer Efendi Camii, Hacı Mehmet Efendi Camii ve Gölbaşı Çeşmesi'nin bulunduğu yüksekçe alan Ulubey'in ilk yerleşiminin olduğu saha olarak ortaya çıkmaktadır. Sonraki yerleşimin aşağıdaki düzlüğe doğru devam ettiği anlaşılmaktadır. Yerleşimin seyri arşiv kayıtlarından elde edilecek bilgilerle daha net olarak ortaya konulabilir. Bununla birlikte, daha geç tarihli olan camilerde Batı sanatı etkilerinin artarak devam ettiği görülmüştür. Batı sanatı etkileri çeşmelerin inşasında kendini pek göstermez. Ancak Çarşı Camii'nin kuzey tarafında kümelenmiş olan dükkânların malzemesi ve cephelerinin biçimlenişinde Batı sanatı etkilerini ağırlıklı olarak görmek mümkündür. Dükkânların cephelerinde üçgen alınlıklar bulunabildiği gibi, uçları düz gelerek ortada dairesel bir yükseklik kazananlar da vardır. Bu dükkânlardan iki tanesinin kitabeli oluşu dikkat çekicidir. Fakat bu dükkânlardan bazılarının tamamen, bazıların ise kısmen değiştirildiği belirlenmiştir. Dükkânlarda görülen Batı sanatı etkileri, Uşak'ın İzmir kanalıyla yabancılarla olan ticareti ve misyonerlerin Uşak'taki faaliyetlerinin yoğunlaştığı da bir gerçektir. Ulubey, ortadan kalkanların yanında varlıklarını devam ettiren Osmanlı eserleri bakımından önemli bir ilçedir

ON THE OTTOMAN ARCHITECTURE IN UŞAK/ULUBEY

Ulubey is about a km away from Uşak. It has been noticed that the Ottoman works here have not been analysed by an art historian. In the examination of the surviving ones, five mosques, two fountains, a fountain inscription and a group of shops, two of which have inscriptions, have been identified. Among the mosques, Ulu Mosque and Çarşı Mosque are significant structures with their embellishment, grandeur, mihrabs, minbars, the materials used and architectural elements. Hacı Mehmet Efendi Mosque should not be taken into consideration as the mihrab and minbar of the mosque was restored in the Republic period. The fact that Hacı Hafiz Ali is recorded as the minaret maker within the inscription found in the upper part of the entrance of the minaret of Ulu Mosque shows that he is a local master. Pazar and Bekir fountains are fountains with water collecting chambers. While water still flows from Pazar fountain, Bekir fountain is waterless. Based on the inscriptions, in the time of Curaoğulları, the lofty space, where Ömer Efendi Mosque, Hacı Mehmet Efendi Mosque and Gölbaşı fountain are located, was identified as the first settlement area of ulubey. The later settlements took place in the plains downwards. The progress of the settlement can be clarified by looking at the archives. Moreover, in more recent dated mosques the gradual increase of the influence of the Western art has been observed. The Western influence cannot be observed in the construction of the fountains. However, it is possible to see this influence in the material and facades of the clustered shops in the north of Çarşı Mosque. While triangular pediments can be found on the facades of the shops, there are also pediments which have circular height in the middle with straight edges. It is remarkable that the two of these shops have inscriptions. However, it has also been observed that some of these shops have been modified either completely or partly. The influence of the Western art points the foreign commercial activities in Uşak through İzmir and the intensity of the missionaries. Ulubey is an important town regarding both the surviving and disappeared Ottoman structures

___

  • AREL, Ayda, “18. Yüzyıl İzmir Çevresinde Sanat Ortamı”,18. Yüzyılda Osmanlı Kültür Ortamı Sempozyumu Bildirileri (20-21 Mart 1997), İstanbul 1998, s. 11-13.
  • BALIK, İbrahim, “Uşak Cami Kitabeleri”, 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu (25-27 Ekim 2001), C. 1, İstanbul 2001, s. 475-484.
  • İNCE, Kasım, Uşak’ta Türk Mimarisi, Isparta 2004.
  • İNCE, Kasım, “Uşak Yapılarında Batı Sanatı Etkileri”, Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, (2010)3/1, Uşak 2011, s. 119-150.
  • KARAMAN, Adil “Son Ulubey Kadısı “Hacı Halit Hoca” ve Ulubey Tarihi Üzerine Notlar”, 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu (25-27 Ekim 2001), C. 2, İstanbul 2001, s. 681-694.
  • SEMERCİ, Bekir, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ulubey Tarihi, İzmir 2013
  • YÜKSEL, Tuncer “Ulubey İlçesinin Şehirsel Gelişimi ve Başlıca Sorunları”, 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu (25-27 Ekim 2001), C. 2, İstanbul 2001, s. 717-728.