Medeniyetlerin tekâmülünde ve sanat eserlerinin üretiminde birçok etken rol almıştır. Siyasî, iktisadî, teknik ve askerî etkenlerin yanısıra inanç ve din temelli etkenlerin de oldukça etkili oldukları müşahede edilmektedir. İki veya daha fazla milliyete mensup medeniyetler muhtelif kıstaslar çerçevesinde birbirleriyle yarışmışlardır. Aynı milliyetin sanatçıları da kendi aralarında birbirlerini geçmek, o sanatı ilerletmek veyahut başka saiklerle adeta yüzyıllar içerisinde yarışmışlardır. Fıtratı icabı daima tekâmül sürecini yaşayan nev-i beşer, medeniyet tarihinde zamanın geçmesi, teknolojinin gelişmesi istikametinde şehir ve mimaride muhtelif cihetlerde gelişmelere sahne olabildiği gibi; iyi tetkik edildiğinde inanç ve din temelli etkenler sebebiyle de gerek milli gerekse milletlerarası sanat eserlerinde bazı gelişimler ve değişimler olduğu görülmektedir. Bu bildirimizde, fena-beka yani inanç ve din temelli görüş çerçevesinde Osmanlı dönemi ve günümüzde şehrin ve mimarinin teşekkülüne dair düşüncelerimiz Şehrin/Mahallenin Merkezi, Silüet, Eğitim Külliyelerinde Mabedin Yeri, Okunabilir Taşıyıcı Sistem ve Mimari, Çok Fonksiyonlu Mimari Elemanlar, Stabil ve Simetrik Planlama, Mimari Cesamet, Malzeme Seçimi, Ucuz Birim Yaşam Maliyeti ve İsrafsız Malzeme Kullanımı, Osmanlı Edebi, Tevhid ve TOKİ Medeniyet Telakkileri, Yeşil ve İktisadi Planlama, İktisadi Planlama ve Nakliye Sistemi, Kıble Cihetine Yönlendirme ve Aydınlık Planlama, Çıkmaz Sokak, Başka Mahalleye İntikalde Muvafakat Alınması, Farklı İçtimai Tabakalarda Bulunanların Komşuluğu, Duanın Ehemmiyeti ve Mimariye Yerleşmesi, Umumi Mezarlıklar ve Hazireler, Hastaya Verilen Ehemmiyet, Hayır-Hasenat İşleri ve Diğergâmlığın Mücessem Hali, Tasadduktaki Gizlilik, Sonuç ve Değerlendirme başlıkları altında görsel malzeme eşliğinde izah edilmeye çalışılacaktır

Many factors have taken a part of evaluation of civilizations and production of artworks. It is seen comperatively effective the factors of faith-based and religious-based, in addition to the factors of economical, technical, and military. Some civilizations who have two or three nationalities have been competing eachother as part of some criterions. Artists belonging to the same nationality among themselves to outdo each other, then to advance the art, Or, a race for centuries have other motives. Always living for the sake of humanity disposition process of evolution, the passage of time in the history of civilization, the development of technology in the direction of the city and the scene of development in various aspects of architecture as can be; when examined based on good faith and religious factors must also due to some improvements in national as well as international art works and changes are seen to be. In this article, in accordance with viewpoint of temporary-eternal means faith-based and religious-based, in Ottoman period and at the present our thoughts on the formation of the city and its architecture under the titles of City/Neighborhood Center, Silhouette, Temple Place in Education Complex, Readable Structural System and Architecture, Multifunctional Architectural Elements, Stable and Symmetric Planning, Architectural Size, Materials Selection, Low Cost of Living Units and No Waste Material To Use, Ottoman Propriety, Monotheism and TOKI Conception of Civilization, Green and Economic Planning, Economic Planning and Transportation System, Direction to Qibla and Bright Planning, Dead End, Obtaining Consent on Her Way To Another Neighborhood, Neighbourliness of Those Who Are Different Social Strata, Importance of Prayer and Its Place in Architecture, General Cemeteries and Hazires (small, private cemeteries), Given Importance to The Patient, Philantropy and The Situation of Incarnate of Charity, Confidentiality of Benevolence, Conclusion and Evaluation with visual material will be attempted to be explained