TOKATLI ALEVİ DEDELERİNİN ALEVİLİK VE BEKTAŞÎLİK ANLAYIŞINA SOSYOLOJİK BİR BAKIŞ

Dedelik, Anadolu Aleviliğinin yüzyıllar boyunca ayakta kalıp kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlayan en önemli kurumu olduğu gibi, bu geleneğin sosyal ve dini yapılanmasında hayati bir öneme sahiptir. Dedelik kurumu sosyal cemaat yapılanması bakımından Aleviliğin temelini oluşturur. Alevî topluluğunda dedenin statüsü üst düzeydedir. Dedeler Alevi-Bektaşî topluluklarında hem dini hem de dünyevi otoritedir. Alevi ocaklarında yetişen Dedeler ana bilgi kaynağı olarak kabul edilmektedir. Alevi/Bektaşî geleneğinde ana bilgi kaynağı olarak görülen dedelerin Alevîlik-Bektâşilik konusuna yaklaşım ve yorumları da büyük önem arz etmektedir. Geleneksel, modern hatta postmodern değişim süreçlerinin yaşandığı ülkemizde Alevi Dedelerinin görüş ve düşüncelerinin Alevi-Bektaşi geleneğinin sağlıklı bir yaklaşım içerisinde ortaya konulması için temel referans olarak kullanılması kaçınılmazdır. Dedeler, Alevi toplumunda Yol'un gereklerinin yeni nesillere aktarılması, benimsetilmesi ve yaşatılması noktasında çok önemli bir yere sahiptirler. Biz de bu nedenle araştırmamızda Tokat yöresinde yaşayan 10 Alevi dedesi'nin Alevîlik-Bektâşilik hakkındaki görüşlerini esas aldık. Kanaatimizce Alevi/Bektaşî geleneğinin en güçlü ve diri olduğu illerden biri Tokat'tır. Kanaatimizce Tokat'ın sosyal ve kültürel açıdan bu kadar zengin olmasının en önemli sebeplerinden birisi Anadolu topraklarında ilk Türk yerleşkelerinden biri olan bu sahada, göçebe Türk kültürünün hala bütün canlılığı ve etkinliğiyle yaşıyor olmasıdır. Tokat'ın sahip olduğu dinî ve kültürel değerler Türk toplumunun sahip olduğu kültürel değerler ile büyük ölçüde paralellik arz etmektedir. Bu çalışmada, Alevî kültürünün çok zengin dinî ve sosyal tezahürlerinin yaşandığı Tokat yöresinde yaşayan Alevi Dedelerinin Alevîlik ve Bektaşiliğe bakışını Din Sosyolojisi açısından inceleme ve araştırmaya tabi tutuyoruz

A SOCIOLOGICAL VIEW ON ALEVI DEDES`, WHO ARE FROM TOKAT, UNDERSTANDING OF ALEVISM AND BEKTASHISM

Dedelik is indispensable institution for maintaning Anatolian alevism through the centeruies. Nevertheless, as Alevism is also inherited from generation to generation, Dedelik plays a vital improntance on social and religious construction of the Alevi tradition. The Dedelik institution underlies Alevism regarding its social religious group structure. In the Alevi community, Dede`s status is highly important. These Dedes are in authority both in religious and earthly issues in their Alevi-Bektasi communities. Dedes, who were trained in Alevi houses, were accepted as the fundamental information source among their followers. As these dedes are the main authorities regarding the information source, their approaches and interpretation towards Alevilik and Bektasilik subjects are also valuable. As we have been exposing conventional, modern, even post-modern changing processes in our country, Alevi dedes` thoughts and views were inevitable to utilize as the main reference in order to gain a healthy Alevi-Bektasi traditional approach. Dedes have a vital position on conveying, acknowledging and sustaining the requirements of the traditional path towards the later generations. Correspondingly, in this study, we have conducted ten Alevi dedes who reside in Tokat regarding their views on Alevi-Bektasi subject. In our opinion, Tokat is one of the cities, where the tradition of Alevi- Bektasi is still strong and alive. In our opinion, one of many reasons why Tokat is rich in terms of social and cultural is influently survival of Turkish nomadic culture in this region of Anatolia. The religious and cultural values in Tokat resemble majorly to the cultural values in Turkish community. Tokat is a typical county that represents the cultural values of Central Anatolia. In this article, from a sociological perspective we have examined and analyzed views of Alevi Dedes, who live in Tokat areas, where the tradition has rich social and religious applications, on Alevism and Bektasi belief

PDF

___

Birge, J. K., 1991, Bektâşilik Tarihi, Çev. Reha Çamuroğlu, Ant Yayınları, İstanbul
Bodur, H.E., 2016, Klasikten Bugüne Dini Hareketler(Sosyoloji Yazıları), Endülüs Yayınları, İstanbul
Bozkurt, F., 2005, Toplumsal Boyutlarıyla Alevilik, 5.baskı, Kapı Yayınları, İstanbul.
Coşkun, H., 2001, Sivas İli Altınyayla İlçesi Yassınpınar ve Serinyayla Köylerinde Alevilik, (Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri
Çakır, S., 1996, “Kargalı Alevî –Tahtacı Köyü”, Türk Halk Kültürü Araştırmaları, Ankara, ss.13- 34.
Fığlalı, E.,1991, Türkiye'de Alevilik-Bektaşilik, Selçuk Yayınları, Ankara,
Gölpınarlı, A 1977, “Kızılbaş”, İslam Ansiklopedisi, S. VI, İstanbul, ss.789-795.
Haslok, F. R., 2000, Bektâşilik Tetkikleri, Çev. Kamil Akarsu, Milli Eğitim Basımevi, Ankara
Kaleli, L., 1995, İnanç Boyutlarıyla Alevilik, Can Yayınları, İstanbul.Refik, 1932
Kaplan, D., 2012, Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 4. Baskı, Ankara
Kutlu, S., 2006, Alevilik-Bektaşîlik Yazıları, Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
Kehrer, G., 1996, Din Sosyolojisi, Çev. M. Emin Köktaş, Vadi Yayınları, Ankara.
Melikoff, İ., 1994, Uyur İdik Uyardılar, Çev. Turan Alptekin, Cem Yayınevi, İstanbul.
Okan, M., 2004, Türkiye’de Alevilik, Antropolojik Bir Yaklaşım, I. Baskı, İMGE Kitabevi, İstanbul.
Özkırımlı, A., 1985, Alevîlik-Bektâşîlik ve Edebiyatı, Cem Yayınevi, İstanbul.
Şapolyo, B. E., 1994, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, Türkiye Yayınevi, İstanbul.
Taşğın, A. 2013, Dile Gelen Alevilik, Çizgi Kitabevi, Konya.
Turan, A., 2000, İslam Mezhepleri Tarihi, Sidre Yayınları, 2. Baskı, Samsun.
Türkdoğan, O., 1995, Bilimsel Değerlendirme Araştırma Metodolojisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
………………………….1994, “Bedri Noyan İle Alevilik Üzerine”, Türk Yurdu Dergisi, C.14, S.88, ss.8-9.
Üçer, C., 2010, Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik, İkinci Baskı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara
Yaman, M., 1993, Alevilik, İstanbul.
Yıldırım, A. Ve Şimşek, H., 2008, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayınevi, 6. Baskı, Ankara.
Zelyut, R., 1992, Öz Kaynaklarına göre Alevîlik, Yön Yayıncılık, 6. Baskı, İstanbul. KAYNAK KİŞİLER
Salih ARSLAN, Keçeci Köyü, Yaş 65, İlkokul Mezunu, Keçeci Baba Ocağı Dedesi
Mutafa Temel, Almus Hubyar Köyü, Yaş 80, Lise Mezunun, Hubyar Ocağı Dedesi
Durmuş Güler, Çöreği Büyük Köyü, Yaş 67, Üniversite Mezunu, Kul Himmet Ocağı Dedesi
Nadir KAYA, Cihet Köyü, Yaş 70, İlkokul Mezunu, Kul Himmet Ocağı Dedesi
Rıza GÜNEŞ, Keçeci Köyü, Yaş 76, İlkokul Mezunu, Keçeci baba Ocağı Dedesi
Rıza PİRDOĞAN, Tokat Merkez, Yaş 50, Ortaokul Mezunu, Şah İbrahim veli Ocağı Dedesi
Abdullah Er, Sokutaş Köyü, Yaş 67, İlkokul Mezunu, Hubyar Ocağı Dedesi
Muharrem ERKAN, Turhal Merkez, Üniversite Mezunu, Hıdırabdal Ocağı Dedesi
Ali Gürel, Almus Akarçay Köyü, Yaş 55, Meslek Yüksekokulu, Bostan Kolu Ocağı Dedesi
Haydar CAN, Turhal-Kargın köyü, Yaş 68, İlkokul Mezunu, İmam Rıza Ocağı Dedesi