TE’SÎR-İ TEBRÎZÎ’NİN KÜLLİYATI VE TÜRKÇE ŞİİRLERİ

Türk edebiyatının tarihi gelişim süreci içerisinde en çok eser verdiği bölgelerden biri de yaklaşık bin yıl boyunca Türk hanedanları tarafından yönetilen İran'dır. İran'ın tarihsel geçmişi ve edebi kültürü göz önünde bulundurulduğu zaman her ne kadar Türk hanedanlar tarafından yönetilse de Fars dili ile yazılan eserlerin merkezi konumundadır. Buna rağmen İran'da hüküm sürmüş olan başta Akkoyunlular olmak üzere Safeviler, Avşarlar ve Kaçarlar döneminde yetişen şairlerin önemli bir kısmı Farsça şiir yazmalarına rağmen divanlarında bazen az sayıda bazen de ayrı bir divan oluşturacak düzeyde Türkçe şiirlere yer vermiştir. Türkçe şiir yazma geleneği sadece şairler tarafından değil dönemin hükümdarları ve hükümdar ailesine mensup kişilerce de icra edilmiştir. Başta Hakîkî mahlasıyla şiir yazan Karakoyunlu hükümdarı Cihanşah olmak üzere Hatâyî mahlasıyla Şah İsmail, Sânî mahlasıyla Şah II. Abbas ve Câhî mahlasıyla şiir yazan İbrâhim Mirza da bu geleneğin birer takipçisi konumundadır. Ayrıca Sebk-i Hindi akımının önde gelen temsilcileri arasında sayılan Vâ'iz-i Kazvinî'nin cüzi miktarda, Sâ'ib-i Tebrîzî'nin ise küçük bir divan oluşturacak düzeyde divanlarında Türkçe şiirler yer almaktadır. Te'sîr-i Tebrîzî de Safeviler döneminde yaşamış ve dönemin hükümdarları Şah I. Süleyman ve Şah Hüseyin'e Türkçe kasideler yazmış külliyat sahibi şairlerden biridir. Bu çalışmada temel gayemiz bir yandan Te'sir-i Tebrîzî'nin hayatı ve külliyatı ile ilgili bilgi verirken diğer yandan değişik nazım şekilleriyle kaleme alınmış Türkçe şiirlerinden bahsetmektir

TE’SİR-İ TEBRİZİ’S TREATISE AND HIS TURKISH POEMS

Within its historical development, one of the most prolific regions of Turkish Literature is Iran that was governed almost one thousand year by Turkish dynasties. Although Iran was governed by Turkish dynasties, in view of its history and literary culture, Iran is the centre of works written in Persian language. Though a great number of poets, grown particularly during the reign of Akkoyunlu, Safavids, Avsars, Kacars, composed their poems in Persian language; they also reserved Turkish poems in their anthologies (Divan) either in a limited number or composed poems as many as that could form a separate anthology in its own right. The tradition of composing poem in Turkish was not only peculiar to poets but it was also fulfilled by the Ruler and those who belonged to his family. Cihan Shah, the Ruler of Karakoyunlu, came first with the pen name of Hakiki, Shah Ismail writing under the pen name of Hatayi, Shah Abbas II whose pen name was Sani and Ibrahim Mirza who composed his poems under the pen name of Cahi are all in the position of the followers of this tradition. Furthermore, Turkish poems are included in a small amount in the divans of Vaiz-i Kazvi and in an amount enough to compose a small divan in the divans of Saib-i Tebrizi, both of whom are among the prominent figures of Sebk-i Hindi movement. Te’sir Tebrizi is also one of the poets with a treatise, having lived in the Safavids’ era and written Turkish kasides for Shah Süleyman the First and for Shah Huseyin. In this study, our essential aim is to both present information about the life and treatise of Te’sir Tebrizi and to discuss his Turkish poems written in various verses.

PDF

___

ÂYETİ, Abdülhüseyin (1317). Târîh-i Yezd, Yezd: Çâphâne-i Gülbahâr-ı Yezd.

DEVLETŞAH, Tezkire-i Devletşâh, Çev.: Necati Lugal, Kervan Yayın ve Kitapçılık Neşriyat, İstanbul 1977.

EBU BEKR-İ Tihrânî, Kitâb-ı Diyârbakıriyye, Çev.: Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.

ERGİN, Muharrem (1992). Azeri Türkçesi, İstanbul: Ebru Yayınları.

HACALOĞLU, Recep Albayrak (1992). Azeri Türkçesi Dil Kılavuzu, Güney Azeri Sahası Derleme Deneme Sözlüğü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. GENCEİ, Turhan, “Safavi Devleti ve Türk Dili”, xa.yimg.com/kq/groups/23110187/1083073262/name/turxan, Çev.: Güntay Cevanşir, (2003), s.1-5.

GENCEİ, Turhan, “Tebrizli Teʿ sir’in Türkçe Şiirleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C: 3, S: 1-2 (1948), s.117-128.

KARTAL, Ahmet, (2008). Şiraz’dan İstanbul’a Türk-Fars Kültür Coğrafyası Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Kriter Yayınevi.

KÖPRÜLÜ, Fuat (2004). Edebiyat Araştırmaları II, Ankara: Akçağ Yayınları.

MACİT, Muhsin, “Azeri Sahası Türk Edebiyatı (XIII-XIX. Yüzyıl)”, Türk Edebiyatı Tarihi, C.2, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2006, s.217-228.

MİRZA, Muhammed Tâhir Nasrâbâdî İsfahânî (1317). Tezkire-i Nasrâbâdî, Tahrân: Çâphâne-i Armağan.

REDHOUSE, Sir James W. (2006). Turkısh and English Lexicon, İstanbul: Çağrı Yayınları.

SAFA, Zebihullah (1388). Târîh-i Edebiyyât Der-Îrân, C./1, Tahrân: Çâphâne-i Nigârhatif.

SAVORY, Roger (1987). Study On The History of Safawid İran, London: Variorum Reprints.

STEINGASS, F. (2006). Persian-English Dictionary, İstanbul: Çağrı Yayınları.

SÜMER, Faruk, “Azerbaycan’ın Türkleşmesi Tarihine Umumi Bir Bakış”, Belleten, C: 21, S: 81- 84 (1957), s.446.

TERBİYET, Muhammed Ali (1391), Dânişmendân-ı Âzerbâycân, Tebriz: Neşr-i Ahter.

Teʾ sîr-i Tebrîzî, Külliyât, İslami Şura Meclisi Kütüphanesi, No: 13759.

Teʾ sîr-i Tebrîzî, Külliyât, Medrese-i Ali-i Şehid Mutaharri Kütüphanesi, No: 283.

TOGAN, Zeki Velidi (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul: Enderun Yayınları.

YAZICI, Tahsin (1997). “Safeviler”, İslam Ansiklopedisi, C. 10 Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Eskişehir 1997, s.53-59