BAFRA GÖÇMEN TÜRK AĞIZLARI VE BAZI ÖZELLİKLERİ

Anadolu’nun çeşitli yörelerine değişik zamanlarda Balkanlardan gelen göç dalgaları ağız coğrafyasını etkilemiş ve yerli ağızların arasında birtakım ağız adacıklarının meydana gelmesine sebep olmuştur. Türkiye Türkçesi ağızları incelenirken bunların da göz önünde bulundurulması gerekir. Bu ağız adacıklarının coğrafî olarak hangi bölgelerde görüldüğü, fonetik, morfolojik ve söz varlığı özelliklerinin neler olduğu tespit edilmelidir. Ayrıca göçmen ağızlarının yerel ağızları nasıl etkilediği veya yerel ağızlardan nasıl etkilendikleri hususu da araştırılmayı bekleyen konulardandır. Balkan göçmenlerinin yerleştirildiği illerden biri de Samsun’dur. Çünkü hem mübadele sözleşmesi kapsamında hem de bu sözleşme dışında göç edenlerin önemli bir kısmı geçimlerini tarım ve hayvancılıkla sağlayan insanlardır. Özellikle Bafra ilçesi, bu insanların alışık oldukları hayat tarzını sürdürebilecekleri verimli arazilere sahip yerlerden biridir. Bu sebeple Samsun’a gelenlerin çoğu buraya yerleşmek istemişlerdir. Bafra’ya yerleşen Balkan göçmenleri arasında; hem mübadele öncesi buraya göç eden şark mültecileri, Kafkas, Kırım ve Arnavut göçmenleri, hem mübadele kapsamında Yunanistan’dan gelenler, hem de mübadele sonrasında Bulgaristan’dan gelen göçmenler yer alır. Mübadiller; Bafra’nın Aktekke, Asar, Bakırpınarı, Cırıklar (Tütüncüler), Darboğaz, Çelikler, Çetirlik, Derbent, Develi, Domuzağılı, Duhaçlı, Eldavut, Evrenuşağı, Gökçesu, Hızırilyas (Hıdırellez), İkiztepe, Kapıkaya, Kaydalapa, Kostantinuşağı (Yeniköy), Kuzalan, Selemelik ve Sürmeli köylerine yerleştirilmiştir. Bulgaristan’dan gelen göçmenler ise Bafra’nın Muamlı (Altınay), Hotmeşe, Ağcaalan, Büyükyeraltı ve Küçükyeraltı, Sarıköy, Gelemağrı, Domuzağılı, Martıkale, Dedeli, Kapıkaya, Selemelik, Kaydalapa, Bakırpınarı, Lengerli, Suğlaş, Gökçeağaç köylerine yerleştirilmişlerdir. Bu yazıda Samsun’un Bafra ilçesinde ikamet eden farklı etnik gruplara mensup göçmenler ayrı tutularak (Arnavut, Pomak, Çerkez, Gürcü vb) yalnız Türk kökenli Balkan göçmenlerinin genel ağız özelliklerine değinilecektir

THE DIALECT OF TURKISH IMMIGRANTS WHO MIGRATED TO THE BALKANS IN BAFRA AND SOME OF THE CHARACTERISTICS OF THEIR DIALECT

The migration waves which happened different times, from the Balkans to the various parts of the Anatolia, has affected dialect geography and gave rise to some dialect islands among the local dialects. This event should be considered in the studies of Turkey Turkish dialects. That should be stated which region they appeared geographically and what arte the phonetic, and morphologic characteristics of this dialect islands. How dialects of immigrants affected local dialects or vice versa are the topics which waits to be researched. One of the cities that Balkan immigrants were located is Samsun. Because these immigrants were earning their life from agriculture and livestock the found these lands fertile and suitable to settle. The immigrants who settled in Bafra consist of both Eastern immigrants, Caucasian, Crimean and Albanian both immigrants who came from Greece in accordance with the Population Exchange and immigrants migrated from Bulgaria after the population exchange. The exchanged were settled in following villages of Bafra: Aktekke, Asar, Bakırpınarı, Cırıklar (Tütüncüler), Darboğaz, Çelikler, Çetirlik, Derbent, Develi, Domızağılı, Duhaçlı, Eldavut, Evrenkuşağı, Gökçesu, Hızırilyas (Hıdırellez), İkiztepe, Kapıkaya, Kaydalapa, Kostantinuşağı (Yeniköy), Kuzulan, Selemelik, and Sürmeli. Immigrants migrated from Bulgaria were settled in following villages of Bafra: Muamlı (Altınay), Hotmeşe, Ağcaalan, Büyükyeraltı and Küçükyeraltı, Sarıköy, gelemağrı, Domuzağılı, Martıkale, Dedeli, Kapıkaya, Selemelik, Kaydalapa, Bakırpınarı, Lengerli, Suğlaş, Gökçeağaç. In this study, it is going to mention general dialect characteristics of immigrants who originated in the Balkan Turks except for immigrants descended from other ethnic groups (Albanian, Pomaks, Circassian, Georgian etc.)

PDF

___

AYDIN, Mehmet (2002), Aybastı Ağzı (İnceleme – Metin – Sözlük), TDK Yay., Ankara.

AYDIN, Mehmet (2011), “Ağız Araştırmalarında İç Göç Sorunu: Samsun Örneği”, Samsun Sempozyumu (13 – 16 Ekim 2011).

BURAN, Ahmet (2011), “Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1 Winter, s. 40-55.

CAFEROĞLU, Ahmet (1989), “Adadolu ve Rumeli Değişmeleri Ünlü Değişmeleri”, TDAYBelleten 1964, Ankara, s.1-33.

DALLI, Hüseyin (1991), Kuzeydoğu Bulgaristan Türk Ağızları Üzerine Araştırmalar, TDK. Yay, Ankara.

DEMİR, Nurettin (2009), “Ağız Dokümantasyonu Niçin Gereklidir ”, Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri (25-30 Mart 2008 İanlıurfa), Ankara, s.183-191.

DUMAN, Önder (2010), Rumeli’den Samsun’a Göç, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun.

ECKMANN, J. (1988), “Dinler (Makedonya) Türk Ağzı”, TDAY-Belleten 1960, s.189-204.

ERCİLASUN, Ahmet Bican (1999), “Ağız Araştırmalarında Kullanılacak Transkripsiyon İşaretleri”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni (9 Mayıs 1997), Ankara, s. 43-48.

GÜLENSOY, Tuncer (1987), “Rumeli Ağızlarının Ses Bilgisi Üzerine Bir Deneme”, TDAYBelleten 1984, Ankara, s.87-147.

GÜLSEVİN, Gürer (2009), “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar Üzerine 1: (G>V Değişmesi), Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri (25-30 Mart 2008 İanlıurfa), Ankara, s.251-258.

GÜLSEVİN, Gürer (2005), “Ağız Araştırmalarında Yaygınlaşmış Yanlışlar 3: „üzüm/yüzüm‟; ölük/höllük‟ Türeme mi, Düşme mi ”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/ Journal of Turkish World Studies, C. V, S. 2, s. 207-213, İzmir.

HAZAI, G. (1988), “Rumeli Ağızlarının Tarihi Üzerine”, TDAY-Belleten 1960, s.205-211.

İNBAŞI, Mehmet (2002), “Balkanlarda Osmanlı Hakimiyeti ve İskan Siyaseti”, Türkler, Editörler: H. C. Güzel – Prof. Dr. Kemal Çiçek – Prof. Dr. Salim Koca, Yeni Türkiye Yay. Ankara, C.9, s. 154-164.

İPEK, Nedim (1999), Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, TTK Yay., Ankara.

İPEK, Nedim (2000), Mübadele ve Samsun, TTK Yay. Ankara.

İPEK, Nedim (2010), Selanik’ten Samsun’a Mübadiller, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay. , Samsun.

KALAY, Emin (1998). Edirne İli Ağızları, Ankara.

KARAGÖZ, İlknur (2011), “Bafra ve Köylerinde Göçmen Ağzı”, Samsun Sempozyumu (13 – 16 Ekim 2011).

KARAGÖZ, İlknur (2012a). “Bafra‟daki Drama Göçmenleri Ağzında Yaşayan Zarf-Fiiller”, Leylâ Karahan Armağanı, Akçağ Yay. (Yayımlanacaktır.)

KARAGÖZ, İlknur (2012b). “Türkiye Türkçesi Ağızlarında i- Fiilinin Görülen Geçmiş Zaman Teklik III. İahıs Çekiminde Kip ve Zaman Ekinden Sonra Gelen n Birimi ve İşlevi”, 7. Uluslararası Türk Dili Kurultayı (24-28 Eylül 2012), Ankara.

KARAHAN, Leylâ (1996), Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK Yay. Ankara.

KARAHAN, Leylâ (1999), “Ağız Araştırmaları Alanında Yapılması Gerekenler”, Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni (9 Mayıs 1997), Ankara, s.24-28.

KORKMAZ, Zeynep (1989), “Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı İle İlişkisi Sorunu”, TDAY-Belleten 1971, s.21-32.

KORKMAZ, Zeynep (2010), “Anadolu ve Rumeli Ağızlarının Dayandığı Temeller”, TDAYBelleten 2007/1, Ankara, s.87-110.

MANSUROĞLU, Mecdut (1988), “Edirne Ağzında Yapı, Anlam, Deyim ve Söz Dizimi Özellikleri”, TDAY-Belleten 1960, Ankara, s.181-187.

NEMETH, Gyula (1983), “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine”, TDAYBelleten 1980-1981, Ankara, s. 113-167.