OSMANLI’DAN CUMHURİYETE GEÇİŞTE YAHUDİLERİN TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİ’NE UYUM SÜRECİ: (MOİZ KOHEN ÖRNEĞİ)

Yahudilerin Anadolu’daki Türklerle ilk temasları Osmanlının Bursa’yı almalarıyla başlamıştır. Böylece Anadolu’daki Yahudiler, 13. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti’ne dahil olmuşlardır. Bununla birlikte, Osmanlı Devleti’ne 14. yüzyıl itibariyle Avrupa’dan Yahudi göçleri başlamış; Yahudilerin bu göçleri yaşadıkları bölgelerdeki zulümden kurtulmak için 15. yüzyıl boyunca da devam etmiştir. Bu süreçte Yahudiler genellikle Osmanlı Devleti’ne adaptasyon sorunu yaşamamışlardır. Osmanlı’nın millet sistemi içerisinde kendilerine yeni bir cemaat tanımı bulan ve yasal düzenlemelerle karşılanan Yahudiler, dinlerini, dillerini, gelenek ve göreneklerini yüzyıllar boyunca rahatça yaşamışlardır. Osmanlı son yüzyıllarında bütün dünyayı etkisi altına alan milliyetçilik akımının olumsuz etkileriyle uğraşmak zorunda kalmıştır. Milliyetçilik akımı özellikle Balkanlardan başlayarak tüm İmparatorluğu etkisi altına almıştır. Bu yüzyıllarda milletleşme sürecini tamamlayan azınlıklar, yavaş yavaş ayaklanarak bağımsızlıklarını elde etmeye başlamışlardır. Osmanlı’nın son yüzyılında bile diğer gayrimüslimlerin aksine Yahudiler, Rum ve Ermeni toplumları gibi devlet aleyhine ayaklanmamışlardır. Bunun yanısıra birçok Yahudi Milli Mücadele boyunca ve yeni devletin kurulma aşamasında devlete başkaldırmamış, isyan etmemişlerdir. Bu süreçte yeni bir Türk devletinin kuruluşu; Yahudilerin ve Yahudi entelektüellerin zihinlerinde; yeni devlete nasıl adapte olacakları, nasıl yaşayacakları sorusunu getirmişti. Bu soruyu en gerçekçi şekilde formüle eden Yahudilerden birisi, belki de en iyisi, Moiz Kohen’dir. Kohen, yeni kurulacak Türk Devleti’nde bir Yahudi nasıl var olabilir ve nasıl yer alır sorusunu akılcı bir şekilde formüle edebilmiştir.

FROM the OTTOMAN EMPIRE to the TURKISH REPUBLIC, ADAPTATION PERIOS OF the JEWS to the TURKISH REPUBLIC (MOIZ KOHEN EXAMPLE)

The contact between the Jewish community and the Turkish people in Anatolia has started when the Ottomans conquered Bursa. By this way, the Jews in Anatolia were included in the Ottoman State by the 13th century. Moreover, beginning from the 14th century, Jews had started to migrate to the Ottoman State from Europe; aiming to escape from the violence in their homeland, these migrations had continued throughout the 15th century. In these periods, the Jews had generally no difficulty in adapting to the OttomanState. The Jews, who confronted with new legal system and who found new community definition in the nation system of the Ottomans, had comfortably lived for centuries preserving their religion, language, traditions and customs. In the last centuries, the OttomanState had to deal with the negative effects of the nationalism that affected the whole world. A stream of nationalism, from the Balkans in particular affected the whole empire. In this centuries, many minorities that completed a process of nationalism started to revolt against the Ottoman State step by step. Unlike nonmuslims like Rum and Armenian communities, they did not revolt against the State, even in the last century. Additionally, many Jews did not rise against the newly established state during the National Struggle. In this process of the establishment of the new Turkish state, how the Jews would adapt and live within the new state was questioned by Jewish intellectuals. It was Moiz Kohen who proposed one of the best formulations for this question, may be the best. Kohen could rationally formulate how a Jew could exist and take place in the Turkish state.

PDF

___

B.C.A., Fon Kodu: 30..18.1.2, Dosya: 86-226, Yer No: 66.53..7., Sayı: 48632.

B.C.A., Fon Kodu: 30..10.0.0, Dosya: 438A44 , Yer No: 266.793..45.

B.C.A., Fon Kodu: 30..18.1.2, Dosya: 242-129, Yer No: 34.16..., Sayı: 13984.

Afet İnan, Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi, Ankara 1977.

ATATÜRK, Mustafa Kemal, Medeni Bilgiler, Örgün Yayınları, 2003.

BALİ, Rıfat N.,Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri Bir Türkleştirme Serüveni, İstanbul 2000.

BALİ, Rıfat N.,Devletin Yahudileri ve Öteki Yahudi, 3. Baskı, İletişim Yayınları İstanbul 2004.

BEHMOARAS, Liz, Bir Kimlik Arayışının Hikayesi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2005.

BENBASSA, Esther; RODRIGUE, Aron, Türkiye ve Balkan Yahudileri Tarihi, (Çev.; Ayşe Atasoy), İletişim Yayınları, İstanbul 2001.

BEN-NAEH, Yaron, Sultanlar Diyarında Yahudiler 17. Yüzyılda Osmanlı Yahudileri, (Çev., Nita Özkatalan), GOA Basım Yayın ve Tanıtım Hizmetleri Sanayi Limited İirketi İstanbul 2009.

BESALEL, Yusuf, Osmanlı ve Türk Yahudileri, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.İ., İstanbul 1999.

BESALEL, Yusuf, Osmanlı ve Türk Yahudileri, Gözlem Gazetecilik ve Basın Yayın, İstanbul 2004.

BEİİRLİ, Hayati, “Türkiye‟de Sabetaycılık”, Türk Yurdu, Ekim 2004..

BOZKURT Gülnihal, “Osmanlı Yahudi İlişkilerine Genel Bir Bakış”, Belleten, Cilt LVII, Sayı: 219‟dan Ayrıbasım, Ağustos 1993.

BOZKURT, Gülnihal Azınlıklar İmtiyazları, Kapitülasyonlardan Tek Hukuk Sistemine Geçiş, Azınlık İmtiyazları, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1998.

DAVIDS,Arthur Lumley, A grammar of the Turkish language: with a preliminary discourse on the language and literature of the Turkish Nations, London, 1832.

ERDEMİR Hatice P.; ERDEMİR Halil, “Kudüs‟te Yahudi İsyanı ve Yahudiler”, History Studies, International Journal of History, Ortadoğu Özel Sayısı, 2010.

EROĞLU, Ahmet Hikmet, Osmanlı Devleti’nde Yahudiler, (19. Yüzyılın Sonuna Kadar), Alperen Yayınları,Alperen Basım Yayım, Birinci Baskı, Ankara 2000.

ERYILMAZ, Bilâl, Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Teb’anın Yönetimi, Risale Yayınları, İstanbul 1990.

GEMICI, Nurettin,“Bir Germanofil Olarak Moiz Kohen‟in veya Kendi İsimlendirmesiyle Tekin Alp‟in Alman Hayranlığı,” Turkish Studies, Volume: 4/8, Fall 2009.

GIDDENS, Anthony, Ulus Devlet ve Şiddet, (Çeviren, Cumhur Atay), Devin Yayınevi, İstanbul 2005.

GİRGİN, Kemal, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri Hariciye Tarihimiz (Teşkilat ve Protokol), TTK Yayınları, TTK Basımevi, Ankara 1994.

GÜLALP, Haldun, Vatandaşlık ve Tenik Çatışma Ulus-Devletin Sorgulanması, (Çev.: Ebru Kılıç), Metis Yayınları, İstanbul 2007.

KALAYCI, Hüseyin, “Etnisite ve Ulus Karşılaştırması”, Doğu Batı, Yıl 11, Sayı 44, İubat-MartNisan 2008.

KARPAT, Kemal Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, 1. Baskı, İstanbul 2010.

KOCATÜRK, Utkan, Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, 3. Basım, Turhan Kitabevi, Ankara 1984.

KODAMAN, Bayram, “Yahudilerin Filistine Yerleştirilmeleriyle İlgili Olarak II. Abdlhamid‟e 1879‟da Sunulan Lâyiha”, Belleten, Cilt LVII, Sayı 219.

KOP, Kadri Kemal, Atatürk Diyarbakır’da ve “O’nun” Hatıraları, İstanbul 1938.

KUSHNER, David, Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu 1876-1908, (Çev.: İ. Türet, R. Erdem, F. Erdem), İstanbul 1979.

LANDAU, Jacob M., Tekinalp,(Çev.: Burhan Parmaksızoğlu, vd.), İletişim Yayınları, İstanbul 1996.

LANDAU, Jacob M., Tekin Alp: Osmanlı İmparatorluğu‟nun Son Devrinde Bir Aydın”,IX. Türk Tarih Kogresi, Cilt 2, TTK Basımevi, Ankara 1981.

MARDIN, İerif, “Tanzimat ve Aydınlar”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 1, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.

Osmanlı’da Yahudi Kıyafetleri, (Proje Koordinatörü, Tilda Levi), (Editör, Azize Ethem), Ofset Yapımevi, (baskı yılı yok).

ÖKE, Mim Kemal, Osmanlı İmparatorluğu, Siyonizm ve Filistin Sorunu (1880-1914), Üçdal Neşriyat, Doğuş Matbaası, İstanbul 1982.

ÖZDEN, Mehmed “Atatürk Döneminde Kemalist Metinler; A‟râfta Bir Kemalizm: Tekin Alp ve Kemalizm (1936)”, Bilig, Sayı: 34, Yaz, 2005.

Pau Risal, Türkler Bir Ruh-i Milli Arıyorlar”, Türk Yurdu, Yıl 1, Sayı 21, (23 Ağustos 1328- 5 Eylül 1912), (Editör, Murat İefkatli), 1 Cilt (1-2), 1911-1912, Tutibay Yayınları, Saray Matbaacılık, Ankara 1999, Yıl 1, Sayı 21.

RİSAL, Türkler Bir Ruh-i Milli Arıyorlar”, Türk Yurdu, Yıl 1, Sayı 21, (23 Ağustos 1328- 5 Eylül 1912), (Editör, Murat İefkatli), 1 Cilt (1-2), 1911-1912, Tutibay Yayınları, Saray Matbaacılık, Ankara 1999, Yıl 1, Sayı 21.

RİSAL, “Türkler Bir Ruh-i Milli Arıyorlar”, Türk Yurdu, Yıl 2, Sayı 25, (18 Teşrin-i Evvel 1328-31 Ekim 1912), (Editör, Murat İefkatli), 2. Cilt (3-4), 1912-1913, Tutibay Yayınları, Saray Matbaacılık, Ankara 1999.

RİSAL, “Türkler Bir Ruh-i Milli Arıyorlar”, Türk Yurdu, Yıl 1, Sayı 21, (Editör, Murat İefkatli), 1. Cilt (1-2), 1911-1912, Tutibay Yayınları, Saray Matbaacılık, Ankara 1999.

SALIŞIK, Selahattin, Tarih Boyunca Türk-Yunan İlişkileri Tarihi ve Etniki Eterya, İstanbul 1968.

SCHNAPPER, Dominigue, Yurttaşlık Cemaati Modern Ulus Fikrine Dair, (Çev: Özlem Okur), Kesit Yayınları, İstanbul 1995.

SHAW, Stanford J., “Chiristian Anti Semitism in the Ottoman Empire”, Belleten, Cilt LIV, Sayı 211, Ankara 1991.

SHAW, Stanford J., Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Yahudiler, Kapı Yayınları, İstanbul 2008.

SUSA, Ahmet, Tarihte Araplar ve Yahudiler, (Çev.: D. Ahsen BATUR), Selenge Yayınları, İstanbul 2005.

ŞENI, Nora, Çayınıza Kaç Tane Kuru Üzüm İstersiniz? İstanbul 1914-1923, (Yay. Haz.: Stefanos Yerasimos), (Çev.: Cüneyt Akalın), 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 1997.

TANSEL, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt 1, MEB Yayınları, İstanbul 1991.

TAŞKIRAN, Cemalettin, “Milli Bütünlük ve Kimlik Tartışmaları”, Türkiz, Eylül Ekim 2010, Yıl 1, Sayı 5.

TEKİN ALP, Türkleştirme, İstanbul 1928.

TEKİN ALP, “Alman Müteallimlerinin Yaşayışı”, Bilgi Mecmuası, İstanbul 1329/1914, Yıl:1, Sayı 3.

TEKİN ALP, Türk Ruhu, Remzi Kitabevi, Ahmet Sait Matbaası, İstanbul 1944.

TEKİNALP, Kemalizm, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul 1998.

TÜMER, Günay; KÜÇÜK, Abdurrahman, Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, Ankara 1993.

TÜRKDOĞAN, Orhan, “Biz kimiz? Türk Toplumunda Kültürel Kimlik”, Türkiz, Eylül Ekim 2010, Yıl 1, Sayı 5.

YAVUZ, Ercan, “Müsteşrik Vambery”, Türk Yurdu, Yıl 3, Sayı 4.

YETKİN, Çetin, Türkiye’de Devlet Yaşamında Yahudiler, Afa Yayıncılık, İstanbul 1992.

YETKİN, Çetin, Türkiye’nin Devlet Yaşamında Yahudiler, 2.Baskı, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayınları, İstanbul 1996.

YÜZBAŞIOĞLU, Necmi, Anayasa Hukukunun Temel Metinleri, Beta Yayınları, 4. Baskı, İstanbul 2006.