TASAVVUF LİTERATÜRÜNDE HZ. AİŞE

Bu makalede tasavvufî düşüncenin şekillenmesinde önemli etkisi olan Hz. Âişe’nin örnek kişiliği ve onun rivayet ettiği bazı tasavvufî kaynaklarda geçen hadisler ele alınmıştır. Tasavvufun önde gelen kurucularından başta Beyazid-ı Bestamî olmak üzere Cüneyd-i Bağdadî ve Ebu Said el-Harrâz gibi sûfiler yaşamış oldukları hakikatleri insanlara anlatmak için devamlı surette ayet ve hadislerin delilliğine başvurmuşlardır. Sûfiler insanlar arasında efdaliyete bakarken ayetlerin yanı sıra Hz. Âişe’den gelen hadisleri delil göstererek üstünlüğün cinsiyette olmadığını ifade etmişlerdir. Sûfilerin nihai hedefleri olan Hakk’ın rızası ve güzel ahlâk ulaşma hususunu Âişe’nin nakilleriyle temellendirdikleri görülmektedir. Sûfiler aşırı ibadet edip beklenti içerisine girmeden sadece şükreden kul olma isteğini de Hz. Âişe’den öğrenmişlerdir. Yine onlar geçek manada zühdün nasıl yapılması gerektiğini Hz. Âişe’nin Peygamberle birlikte günlük yaşantılarından yapmış olduğu nakiller sayesinde vâkıf olmuşlardır. Mi’racla ilgili farklı fikirleri ve her insanla birlikte bir şeytanın dünyaya geldiği fikrini başta bütün insanlar olmak üzere sûfiler de Âişe’den duymuşlardır. Hz. Peygamber’in şeytanının Müslüman olduğunu ve sûfilerin belli aşamaya geldiklerinde şeytanların etkisinin yok olacağını görüşüne de Âişe’nin rivayetleri sayesinde ulaşmışlardır. Yine kurtuluşun tevazuda olduğu gibi helakin da kibirde oluğunu bildiren rivayetlerin büyük bir kısmı Hz. Âişe tarafından nakledilmiştir. Sûfiler devamlı istiğfar etmenin gerektiğini, rüyada ilham alma olayını ve insanların kurtuluş beklentisinin sadece ibadetleriyle değil de Allah’ın rahmetiyle olduğunu Âişe’den gelen nakiller vesilesiyle idrak etmişlerdir. Hz. Âişe sorgulayan bir akla sahip Peygamber(sas.) eşi olmasından dolayı başta Ebu Hüveyre olmak üzere bazı sahabenin yanlışlarını tashih etmiştir. İster çok ağlayıp az gülmekle ilgili rivayetler olsun isterse sûfiler üzerinde en fazla durduğu semâyla ilgili, Hz. Âişe’nin hayatında şahid olduğu olayları nakletmesi olsun mutasavvıfların bazı meseleleri izahında işlerin kolaylaştırmıştır.

AISAH IN SUFISM

In this article, the exemplary character of Ā'ishah bint Abī Bakr, which played an important role on the development of sufi thought and hadiths cited in sufi sources narrated by her, are discussed. As leading founders of sufism, sufis like Bāyazīd Bisṭāmī, Junayd of Baghdad and Ebu Said el-Harrâz applied to the evidences from Quran verses and hadiths to tell people the haqiqah they experienced. Sufis argued that superiority is not related to gender by citing evidences from Quran verses and hadiths narrated by Ā'ishah. Sufis base their ultimate aims, gaining Allah’s consent and attaining high morality, on the hadiths narrated by Ā'ishah. Sufis also learnt to have the desire to be a grateful servant of Allah rather than worshipping excessively and expectantly. They also had a grasp of how true ascetism can be practiced thanks to Ā'ishah’s narrations of her daily life with the Prophet. Ā'ishah’s narrations also taught sufis about different views about the Prophet’s ascension and that a new devil is born with every baby born. They also learnt that the devil of the Prophet is Muslim and that devils of sufis also lose their influence after sufis reach a certain spiritual level. Majority of narrations that pronounce that salvation is possible with humbleness and arrogance is the reason for spiritual destruction are also by Ā'ishah. Sufis also apprehended that one needs to repent continuously, that dreams can be a source of inspiration and salvation is possible not only thanks to people’s prayers but thanks to Allah’s mercy. As Ā'ishah was the wife of the Prophet (p.b.h) with an interrogatory mind, she corrected the mistakes of many ṣaḥābah including mostly those of Ebu Hureyre. Her narrations of what she witnessed during her life have made it easier for sufis to explain some issues including the prophet’s recommendation for crying much and limiting laughter and whirling, which sufis emphasize most.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel (2012), Kitabü’z-zühd, Tercüme: M. Emin İhsanoğlu, İz Yayıncılık, İstanbul.
Aksu A., (2015), Vefa, Sadakat ve Fedakârlık Örneği Hz. Hatice”Hazreti Hatice Sempozyum Bildirileri, Sivas Belediyesi, Sivas.
Alper, H., (2008), “Hz. Âişe’nin Dilinden Hz. Peygamber”, İslam Kadın ve Toplum (Kadın Panelleri), Türkiye Diyanet Vakıf Yayınları, Ankara.
Ankaravî, İ. R., (2007) Ankaravî, “Makâsid-i Aliyye fî Şerhi’t-Tâiyye” Osmanlı Tasavvuf Düşüncesi, Hazırlayan: Mehmet Demirci, Vefa Yayınları, İstanbul, s.312-313.
Arpaguş, S., (2007), “Hüccetü’s-Semâ’, XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Mûsikî, Semâ’ ve Devran Hakkındaki Dinî Tartışmalar ve İsmâil Ankaravî’nin Semâ’ Müdâfaası”, Marife, Yıl: 7, Sayı: s.369-399.
Attar F., (2002), Tezkiretü’l-Evliya, Tercüme: Süleyman Uludağ, I-II, Mavi Yayıncılık, İstanbul,
Bardakçı, M. N., (200), Sosyo-Kültürel Hayatta, Fakülte Kitabevi, Isparta.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail (Tarihsiz), el-Câmiü’s-Sahih, İstanbul.
Çatak, A., (2015), “Mevlânâ Celâleddin Rûmî’nin Mesnevi Adlı Eserinde Su Metaforu”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. IV, Sayı:7, s. 35-65.
Çelik, İ., (2013) “Alvarlı Efe Hazretlerinde İnsan Şahsiyeti”, Uluslararası Hâce Muhammed Lutfî (Alvarlı Efe) Sempozyum (25-26 Nisan 2013, Erzurum) Bildiri, 2013, c. I, s.597-607.
Ebû Dâvud, Süleyman İbnü’l-Eş’as es-Sicistânî (1999), Sünenü Ebî Dâvûd et-Tayâlîsî, Muhammed b. Abdü’l-Muhsin et-Turkî (Thk.), Mısır: Dâru’l-hicr
Gazâlî, Ebû Hamid b. Muhammed b. Ahmed el-Gazâlî (2004), İhyâu Ulûmi’d-din, I-V, Dârü’l-Va’yi bi’l-Haleb, Haleb.
Gazâlî, Ebû Hamid b. Muhammed b. Ahmed el-Gazâlî, (1989), Mükâşefetü’l-Kulûb, Tercüme: Salih Uçan, Çilek Yayınları, İstanbul.
Geylânî, Abdulkadir (1997), el-Günye, Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut.
Geylânî, (2001), Fütûhu’l-Gayb, Tercüme: Abdülkadir Akçiçek, Alperen Yayınları, Ankara. (1975), Füyûzât-ı Rabbâniyye, Çeviren: Celal Yıldırım, Bedir Yayınları, İstanbul.......
Gölpınarlı, A., (1995), Yunus Emre, İstanbul.
Güloğlu, N., (2007), Tasavvufta Kadın ve Ebû Abdurrahman Sülemî’nin Zikru’n-Nisveti’l- Müteabbidâti’s-Sûfiyyat Adlı Eser, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Konya.
Gündüz, M., (2008), Müsnet-i Âişe, , Konevî Yayınları, Konya.
Erzurumlu Hakkı, İbrahim (1984), Mârifetnâme, Hazırlayan: M. Fuad Başar, Kit-San Yayınları, İstanbul.
Hatipoğlu, M. S. H., (1973), Hazret-i Âişe’nin Hadis Tenkidciliği, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara.
Hucvirî, Ali b. Osman Cüllâbî (1982), Keşfu’l-mahcûb, Tercüme: Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul.
Isfâhânî, Ebû Nuayım Ahmed b. Abdullah(Tarihsiz), Hilyetü’l-evliyâ, I-II, Daru’l-kütübü’l-ilmiyye, Beyrut.
İbnü’l-Arabî, Muhyiddin, (2006), Fusûsu’l-Hikem, Çeviren: Ekrem Demirli, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
İbnü’l-Arabî, Muhyiddin,, (Tarihsiz), Fütuhatü’l-Mekkîyye , I-IV, Darü’l-fikr.
İskenderî, İbn Ataullah (2016), Hikem-i Atâiyye, Çeviren: Yahya Pakiş, Semarkant, İstanbul.
Kahraman, A., Kadın Fakihlerin Öncüsü: Hz. Âişe” Diyanet İlmi Dergi, c.XLV: 45, Sayı: II, s.73-90.
Kelâbâzî, Ebû Bekr b. Muhammed b. İshak (1993), et- Taarruf li-mezhebi ehli Tasavvuf, Daru’l- kütübü’l-ilmiyye, Beyrut.
Konuk, A. A., (2002), Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, I-IV, Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, İstanbul.
Koşar, Y., (2018), Şemsüddin Muhammed b. Eşref es-Semerkandî’de Nefis ve Marifetullah, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 13/9, Spring 2018, p. 175-194, ISSN: 1308-2140, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13364, ANKARA TURKEY.
Kotan, S. D., (2017), “Öğrenen –Öğreten- Uzmanlaşan Model Şahsiyet: Âişe Validemiz”, Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 3, c.III, Sayı: I, s.113-123.
Kuşeyrî, Ebu’l-Kasım Abdulkerim ibn Havâzin(2000), er-Risaletü’l-Kuşeyriyye, Tahkik: Abdulkerim Atâ, Mektebetü’l-Esed, Dimaşk.
Mekkî, Ebû Tâlib (Tarihsiz), Kûtu’l-kulûb, I-II, Daru Sadır.
Ebu’l Hüseyin Müslim, İbnü’l-Haccac el-Kuşeyrî (Tarihsiz), Sahîhu Müslim (el-Câmi’u’s-sâhih), nşr. Muhammed Fuad Abdülbâkî, Ofset, İstanbul.
Pusmaz, D., (2011), “Kur’an’da İsar Kavramı”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 25, s.77-104.
Rumî, Mevlana Celaleddin (2004), Mesnevi, Tercüme: Veled İzbudak, Gözden Geçiren: Gölpınarlı A. B., Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul.
Sühreverdî, Ebû Hafs b. Muhammed b. Abdullah(1939), Kitabü avârifi’l-maârif, Mektebetü’l- Alâmiyye, Mısır.
Şimşek, H. İ., (2016), Osmanlı’da Müderris Bir Sûfi “Muhammed Hâdimî, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, Hikmetevi Yayınları, İstanbul.
Rabbânî Ahmed-i Faruk, (2017), Mektûbât-ı Rabbânî, Hazırlayan, Orhan Ençakar, Yasin Yayınları, I- II, İstanbul.
Tahanevî, Şeyh Eşref Ali, (1995), Hadislerle Tasavvuf, Hazırlayanlar: H. Zaferullah- Ahmed Yıldırım, Umran Yayınları. İstanbul.
Tatçı-Ç., Mustafa, H., (1996), Türk-İslâm Tasavvuf Geleneğinde Rüya, İstanbul.
Tûsî, Ebû Nasr Serrâc(1996), el-Luma’, Tercüme: H. Kamil Yılmaz. Altınoluk Yayınları, İstanbul.
Türer, O., (1995), “Yunus Emre’de Barış ve Mutluluk” (Uluslarası Yunus Emre Sempozyumu Ankara , 7-10 Ekim 1991)”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yay., S. 69 , Kongre ve Sempozyum Bildirileri Dizisi:2, s. 574-585, Ankara.
Uludağ, S., (1998), Sufi Gözüyle Kadın, İnsan Yayınları, İstanbul.
Zihni, M. E., (1982), Tarihte İz bırakan Meşhur Kadınlar, Sadeleştiren: Bedreddin Çetiner, I-II, İstanbul.