EBU MÜZAHİM MUSA B. UBEYDULLAH el-HAKÂNÎ VE KASÎDETÜ’R-RÂİYYE’SİNİN TECVİD TARİHİNDEKİ YERİ

Tecvid, Kur’an harflerinin fonetik (ses) farklılıklarından ve tilavet kurallarından bahseden ilmin ve sanatın adıdır. Allah katından Hz.Peygamber’in kalbine indirilen herbir ayeti (26:191-195) Hz. Peygamber kendisine emredildiği şekilde okumuş, (73:4; 27:92; 29:45) ashabına da okutmuş ve “Kur’an’ı size öğretildiği gibi okuyunuz” (Ahemd, Müsned, 2:200; Beyhakî, es-Sünen el-Kübrâ, 2:537; İbn Hibban, es- Sahîh; 3:5; İbn Ebî şeybe, el-Musannaf, 6:127; et-tahavî, şerhu Ma’ani’l- Âsâr, 3:18) buyurmuştur. Sahabe, Hz. Peygamber’den aldıkları vahyi tabiûn nesline aktarmış, onlar da sonra gelen nesle aktarmışlardır. Bundan dolayı “kıraat (sonrakilerin öncekilerden öğrendikleri ve uyguladıkları ) bir sünnettir” (Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübrâ, 2:539; Şu’abü’l-îmân, 4:220) denilmiştir. Hz. Peygamber’den itibâren Kur’an okumak ve okutmak kurallı bir eğitim faaliyeti olarak sürdürülmüş, Kur’an okumaya mahsus kurallar müşafehe yoluyla (ağızdan) tekrarlanarak öğrenilmiş ve öğretilmiştir. Nihayet hicri 4. Asırdan itibaren Ebû Müzâhim Musa b. Ubeydullah b. Yahya b. Hakan el-Hakânî (Ö. 325)’nin 51 beyitlik “Kasidetü’r-Râiyye” adlı manzum eserini yazdıktan sonra tecvid ilmi alanında eserler yazılmaya başlanmış ve tecvid ilmi de bir ilim dalı olarak ortaya çıkmıştır. Bununla beraber bu asra kadar “tecvid” kavramı yaygın olarak kullanılmamıştır. Hicrî 4. Asırdan sonra bu alanda yazılan eserlerin çoğalmasıyla, “tecvîd” bir kavram olarak kullanılmaya başlanmış ve bu ilmin adı olmuştur. Dolayısıyla Ebu Müzahim Musa b. Ubeydullah el-hakanî tecvid ilminin kurucusu olarak kabul edilmiştir. Bu manzume olarak ilk eserdir. Mensur eserler daha sonra mekkî b. Ebî Talib, Ebû Amr ed-Dânî gibi âlimler tarafından bu manzume esas alınarak kaleme alınmıştır.

THE PLACE OF ABU MUZAHIM MUSA B. UBAYDULLAH AL- KHAQANI’S “QASIDAT AL- RAIYYAH” IN THE HISTORY OF TAJWEED

Tajweed is the name of science and art that deals with phonetic differences of Quranic letters and the rules of chanting. Each verse (26: 191-195) which was revealed to the heart of the Prophet by Allah (73: 4; 27:92; 29:45) had been read by the Prophet, his companions read them and He ordered that 'Read the Qur'an as you are taught: (Ahmed, Musnad, 2: 200; Beyhakî, es-Sunan el- Kubra, 2: 537; Ibn Hibban, al- Sahîh; 3: 5; Ibn Abi al-Shaybe, al-Musannaf, 6: 127; et-Tahavi, Sharh Ma'ani al-Asar, 3:18). His Companions transferred the revelation which they received from the Prophet to the next generation, and they passed on to the next generation. For this reason, it is said that 'the Recitation (Qiraath) is a sunnah (which the latter learned and practiced from the previous ones)' (Beyhakî, es-Sunenul-Kubrâ, 2: 539; Shu'abu'l-îmân, 4: 220). Till the Prophet, reading and got read the Qur'an was as a canonical training activity and the rules for reading the Qur'an were learned and taught through recitation from mouth to mouth. Finally, in the fourth century Abû Muzâhim Musa b. Ubeydullah b. Yahya b. Hakan el-Hakânî (d. 325) wrote a poetic treatise which entitled 'Kasidetu'r-Râiyye' which is consist of 51 couplets, it was started to be written in the field of tajweed and tajweed emerged as a science branch. However, the term of tajweed has not been widely used until this century. After the 4th century of Hegira calendar, with the multiplication of works written in this field, the term of tajweed had been used and it became the name of this science. Hence, Abu Muzahim Musa b.ubaydullah al-Xhakani was accepted as the founder of the sience of tajweed. This is the first work as a poem. Prose Works were then wiritten on the basis of thispoem by scholars such Makki b. Abu Talib, Abu Amr ed-Dani.

___

  • Ahmed b. Hanbel. Müsned. Thk. Şuayb el-Arnaûd-Adil Mürşid. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2001/1421.
  • Aykaç, Mehmet. “İbn Hakan Ebû Hasan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedi. 19: 537-538. İstanbul. TDV, 1999.
  • Beyhaki, Ebu Bekir. es-Sünenü’l-Kübrâ. Thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: 2003/1424.
  • Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. İstanbul: 1955.
  • Beyhakî. Şu’abü’l-İman. Thk. Ali Abdülhumeyd Hâmid. Riyad: 2003/1423.
  • Brockelman, Carl. Geschichte Der Arabischen Litteratur, Supplement Band, (GAL Suppl). Leiden: 1937.
  • Buhârî,Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Matbaa-yi Âmire, 1353
  • Cemal Muhammed Şeref. Hedyü’l-Mecîd fî Şerhi Kâsîdetey el-Hakânî ve’s-Sehâvî me’a Risâle el- Kavlü’s-Sedîd fî Beyani Hükmi’t-Tecvîd. Tanta: Daru’s-Sahabe Li’t-Türâs, tsz.
  • Çetin, Abdurrahman. “Hakânî Musa b. Ubeydullah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1997, 15:165-166,
  • Durmuş, İsmail. “Nazîre” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2005. 30: 326, 455.
  • Ebü’l-Fida İsmail b. Kesir. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1986/1405.
  • Ed-Dânî, Osman b. Sa’îd. et Tahdîd fi’l-İtkân ve’t-Tecvîd. Thk. Ğanim Kaddûrî el-Hamed. Ammân: 1421/2000.
  • El-Ezherî, İslam b. Nasr. el-Fethu’r-Rabbânî fî Şerhi Kasîdeti’l-Hakânî. Byy: 2009/1430.
  • El-Feyyûmî/el-Hamevî, Ahmed b. Muhammed. el-Misbâhü’l-Münîr fî Ğarîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr. Beyrut: tsz.
  • el-Kârî, Abdüaziz b. Abdülfettah. Kasîdetân fî Tecvîdi’l-Kur’an li Ebî Müzahim el-Hakânî ve lî ‘Alemüddin es-Sehâvî. Byy: 1982/1402.
  • el-Umer, Muhammed b. Fevzân b. Hamed - el-Anzî, Kamil b. Suûd b. Muteyrân, Tenbîhât el-İmâm ed-Dânî et-Tecvîdeyhi min Hilâli Kitâbeyhi et-Tahdîd ve Şerhi’l-Kasîde el-Hakâniyye. Erişim: https://fac.ksu.edu.sa/malomar/publication/140217
  • Es-Sehâvî, Alemüddîn Ebü’l-Hasan. (v. 643). el-Kasîdetü’n-Nûniyye fi’t-Tecvîd. Mecmû’u’l-Mütûn fi’l-Kırâati ve’t-Tecvid içersinde. Beyrut: 2008/1429.
  • Es-Sem’ânî, Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr, el-Ensâb, Thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî, Haydarâbâd, 1962/1382.
  • ez-Zirikli, Hayrüddin b. Mahmud, el- A’lâm, Dâru’l-’İlmi li’l-Melâyîn, Beyrut, 2002
  • Halil b. Ahmed. Kitâbü’l-‘Ayn, Beyrut, 2002.
  • Halil Ebû ‘Anze, Şerhu Kasîdeti Ebî Müzahim el-Hakâni li’l-İmam el-Hafız Ebî ‘Amr Osman b. Sa’îd ed-Dânî. http://www.bsa2er.com/vb/showthread.php?t=445 erişim 18.08.2018.
  • Hamdan, Ömer Yusuf Abdülganî, “el-Kasîde el-Horasaniyye fî Zikri Mahârici’l-Hurûf ve Sıfâtiha”, Mecelle Ma’hedü’l-İmam eş-Şâtıbî li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 19/ (Cemadiye’l-âhira, 1436): 322-365.
  • Hamed, Ğanim Kaddûrî. Ebhâs fî ‘İlmi’t-Tecvîd. Amman:1422/2002.
  • Hamed, Ed-Dirâsâtü’s-Savtiyye ‘inde ‘Ulemâ’t-Tecvîd. Ammân: 2007/1428
  • Hamed, Mecelletü Külliyyeti’ş-Şer’iyye, sayı: 6, Bağdat, 1980, s. 365-377;
  • Hatip el-Bağdâdî, Ahmed b. Ali. Tarîhu Bağdad, Thk. Beşşar ‘Avvâd Ma’rûf. Beyrut, Daru’l-Garbi’l- İslâmî, 2002/1422.
  • Hazm b. Sa’îd Hayder es-Sa’îd. Kasîdetü’l-İmam Ebî Müzahim el-Hakânî, Medîne, 2009/1430.
  • İbn Asakir, Ali b. Hasan b. Hibetullah. Tarihu Dimeşk. Thk. Amr b. Ğrame el-Amrî. Beyrut, Dâru’l- fikr, 1995/1415.
  • İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir. el-Kitabü’l-Musannaf fi’l-Ehâdisi ve’l-Âsâr, Thk. Kemal Yusuf el-Hût, Riyad: 1409/1989.
  • İbn Haldûn, Dîvânü’l-Mübtede ve’l-Haber Fî Tarihi’l-Arab ve’l-Berber, Thk. Halil Şehhâde, Beyrut, 1988/1408.
  • İbn Hayr, Ebûbekr Muhammed b. Hayr el-İşbilî. el-Fehrese. Beyrut: 1998/1419.
  • İbn Hibban. Sahihu İbn Hibbân. Thk. Şuayb el-Arnaûd. Beyrut: 1988/1408.
  • İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim, Lisânü’l-Arab, Beyrut, Dâru Sader, 1994/ 1414.
  • İbn Mücahid, Kitabü’s-Seb’a fi’l-Kıraât, Thk. Şevki Dayf. Kahire: Dâru’l-maarif, tsz.
  • İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Yusuf. en-Neşr fi’l-Kıraâti’l-‘Aşr. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ‘ilmiyye, tsz.
  • İbnü’l-Cezerî. Gayetü’n-Nihâye fî tabakâti’l-Kurra, Nşr. Bergerstrasser. Beyrut: 2006.
  • İslam b. Nasr b. es-Seyyid b. Sa’d el-Ezherî, el-Fethu’-Rabbânî fî Şerhi Raiyyeti’l-Hakânî. byy., 2009/1430.
  • Katip Çelebi, Mustafa b. Abdullah Hacı Halife. Keşfü’z-Zunûn (İzahü’l-Meknûn ve Hediyyetü’l-Ârifîn ile bir arada). Bağdat, 1941.
  • Merzübânî, Muhammed b. İmran. Mu’cemü’ş-Şu’ara, Thk. F. Krinko. Beyrut, 1982/1402.
  • Muhammed ‘Uzeyr Şems. Ravâi’u’t-Türâs Mecmu’a Tedummu Nevâdire’t-Türâsi’l-‘Arabiyye. Bombay, 1991/1412.
  • Ömer Rıza Kehhâle, Mu’cemü’l-Müellifîn, Beyrut, 1993/1414.
  • Sa’îd Abdülhakîm Sa’d, Mecmû’u’l-Mütûn fi’l-Kırâati ve’t-Tecvîd (içerisinde), Beyrut, 2008/1429.
  • Sağman, Ali Rıza, İlaveli Yeni Sağman Tecvidi, İstanbul, Ahmet Sait Matbaası, 1958.
  • Sarı, Mehmet Ali. Kur’an-ı Kerîm’i Güzel Okuma Tekniği ve Kuralları, İstanbul, M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2013.
  • Sezgin, Fuat. Tarihu’t-Türâsi’l-Arabî, S. Arabistan, 1991/1411.
  • Sîbeveyh, Ebû Bişr, el-Kitâb. Beyrut, 2009.
  • Tahavî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. Şerhu Ma’âni’l-Âsâr, Thk. Muhammed Zührî en-Neccâr. Beyrut, 1979/1399.
  • Yıldırım, Kadri. Didaktik şiirin Abbasiler döneminde Ortaya Çıkışı ve gelişimi üzerine Bir İnceleme, Uludağ Üniversitesi, İlahiyat fakültesi Dergisi, cilt: 18, sayı: 1, 2009.
  • Yılmaz, İbrahim, “Tavil”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2005, 40: 183-184..
  • Zehebi, Muhammed b. Ahmed. Ma’rifetü Kurrâi’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakât ve’l-Â’sâr. Thk. Tayyar Altıkulaç, İstanbul, 1995.
  • Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. Thk. Şu’ayb el-Arnaûd başkanlığında bir heyet. Beyrut, Müessetü’r-Risâle, 1985/1405.