HADÎSLERİN RİVÂYETİNİN MAHİYETİ: LAFZEN VE MÂNEN RİVÂYETLERİN ORANI İLE İLGİLİ DEĞERLENDİRMELER

Hadislerin yazılarak kayda geçirilmesi nadir de olsa Hz. Peygamber hayatta iken bazı sahâbîler tarafından yapılmıştır. Bu yazma faaliyeti O’nun vefatından sonra giderek artmış, hicri I. asrın sonunda tedavülde olan hadislerin yazıya geçirilmesi bizzat devletin görevlendirmesiyle yapılmaya başlanmış, ikinci asrın ortalarına doğru ise neredeyse yazıya geçirilmemiş hadis kalmamıştır. Bu süreç içerisinde Hz. Peygamber’in hadislerinin olduğu gibi (lafzî) rivâyeti/nakli konusu gündeme gelmiştir. Hz. Peygamber’in ifadelerinin değiştirilmeden kelimesi kelimesine aynı şekilde nakline lafzen; manayı bozmayacak şekilde başka kelimelerle nakline ise mânen rivâyet denilmektedir. Hz. Peygamber’den işitilen sözcüklerin olduğu gibi korunarak rivâyet edilmesi zordur ve hâfıza gücüne bağlıdır. Bu sebeple mânayla rivâyete umumiyetle cevâz verilmiştir. Bununla birlikte ilk dönemlerde özellikle sahabe ve tâbiûndan bazı kişiler hadis rivâyetinin önemi ve hassaslığı dolayısıyla mâna ile rivâyeti hoş karşılamamış ve lafzî rivâyeti ön plana çıkarmışlardır. Günümüzde bazı kimseler klasik usûl kaynaklarındaki muhtasar bilgilerden hareketle hadislerin genelinin mâna ile rivâyet edildiği sonucuna ulaşmaktadır. Bu sonuçtan hareketle de hadis metinlerinin Hz. Peygamber’e ait olmayıp, râvîlere ait olduğunu, değiştiğini hatta bozulduğunu iddia etmektedirler. Gerçekte durum böyle değildir. Çünkü hadis rivâyet usûl ve kâideleri Hz. Peygamber’in hadislerinin aslına uygun olarak muhafaza edilmesine çalışmıştır. Bu çalışmada lafzen rivâyetin ileri sürüldüğü kadar az olmadığı; mâna ile rivâyetin de belli şartlar altında ve kontrollü bir şekilde olduğu ortaya konulmaya çalışılacaktır.

THE NATURE OF THE NARRATION OF HADITHS: EVALUATIONS ON THE RATE OF NARRATION BY THE VERBALLY AND GENERAL MEANING

While the Prophet was alive, hadiths were written by some companions. This writing activity increased gradually after his death. At the end of the Hijri first century, the passage of the hadiths began with the appointment of the state itself, and towards the middle of the second century there was almost no hadith that had not been written. In this process, the narrative by verbally of the Prophet’s hadiths is revealed. The narration of verbally is called the word of the unchanged expression of the Prophet; synonyms are put in such a way that the meaning is not spoiled and the narration is called by general meaning. It is difficult to be narrated by preserving the same words heard from the Prophet, and it depends on memory power. For this reason, the Prophet himself allowed permission to use the name. However, in the early periods, especially the companions and some of the followers did not welcome by general meaning and the report because of the importance and sensitivity of the narration of the hadith, and they brought forward the verbally narration. Nowadays, some people reach the result that almost all of the hadiths are narrated by general meaning of the great information in classical methodical sources. Acting from this result, they claim that the hadith texts belong to the narrators rather than to the Prophet, that they are changed, even changed. In reality this is not the case. Because the hadith narration rules tried to preserve the hadith of the Prophet according to the original. In this study, it is seen that the verbally narration is not as low as it is suggested; it will be revealed that the narration of general meaning is also under certain conditions and controlled.

PDF

___

Accâc, Muhammed el-Hatîb. Sünnetin Tesbiti. trc. Mehmet Aydemir. İstanbul: Yeni Akademi Yayınları, 2005.
Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şu‘ayb el-Arnaût, Âdil Mürşid vd. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
Âşık, Nevzat. Sahâbe ve Hadîs Rivâyeti (Tahammül, Nakil ve Tenkîdleri). İzmir, 1981.
Atan, Abdullah Hikmet. Mâna İle Hadis Rivâyeti. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1999).
Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV, 2009.
el-A’zamî, Muhammed Mustafa. İlk Devir Hadis Edebiyatı. trc. Hulûsi Yavuz. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
Babanzâde Ahmed Naim. Hadis Usûlü ve Istılahları. Yay. Haz. Hasan Karayiğit. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2010 448.
Başaran, Selman. “Hadislerde Lafız ve Mana Olarak Rivâyeti Meselesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1991): 51-64.
Başaran, Selman., “Hadislerin Mana Rivâyetinin Sonuçları”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1991): 65-76.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. el-Medhal ile’s-Süneni’l-kübrâ. thk. Muhammed Ziyâurrahman el-‘Azamî. Riyâd: Advâu’s-Selef, 1420.
Buhârî, Muhammed b. İsmail. thk. ‘Izzuddîn Dali, ‘Imadu’t-Tayyâr, Yâsir Hasen. Beyrût: Müessesetü’r- Risâle Nâşirûn, 1436/2015.
Cezâirî, Tahîr. Tevcîhu’n-nazar ilâ usûli’l-eser. thk. Adulfettâh Ebu Ğudde. Beyrût: Mektebetü’l- Matbûâti’l-İslâmiyye, 1430/2009.
Çakan, İsmail Lütfi, Anahatlarıyla Hadîs. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.
Dârimî, Abdullah b. Abdirrahmân. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992. Ebu Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as. Sünen. thk. Yâsir Hasen, ‘Izzuddîn Dali, ‘Imadu’t-Tayyâr. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 1436/2015.
Ebu Reyye, Mahmud. Muhammedi Sünnetin Aydınlatılması. trc. Muharrem Tan. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1988.
Gazâlî, Ebu Hâmid Muhammed. el-Mustasfâ. thk. Muhammed Abdusselam Abduşşâfî. Beyrût: Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, 1413/1993.
Görmez, Mehmet. “Abdulfettah Ebu Gudde ile Sünnet ve Hadis Üzerine Bir Söyleşi”. İslâmî Araştırmalar 10/2 (1997): 138-144.
Güler, Zekeriya. “Ebû Reyye’nin ‘Advâ Ale’s-Sünne en- Nebeviyye’ Adlı Eseri Üzerine Bir Değerlendirme”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4, (1991), 187-201.
Hamidullah, Muhammed. Muhtasar Hadis Târîhi Hemmâm İbn Münebbih’in Sahîfesi. trc: Talat Koçyiğit. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1967.
Hâkim en-Neysâbûrî. Ma’rifetu ulûmi’l-hadîs. thk. es-Seyyid Mu‘azzam Huseyn. Beyrût: Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, 1397/1977.
Hatîb el-Bağdâdî. Takyîdu’l-İlm. Beyrût: İhyâu’s-Sünneti’n-Nebevî, tsz.
Hatîb el-Bağdâdî. el-Kifâye fi ‘ilmi’r-rivâye. thk. Hasen Abdulmun‘im Selbî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 1340/2009.
Hatîb el-Bağdâdî. er-Rihle fi talebi’l-hadîs. thk. Nûruddîn Itr. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1395/1975.
Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. ez-Zübeyr. Müsned. thk. Hasan Selim Esed ed-Dârânî. Dımaşk: Dâru’s- Saka, 1996.
İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrût, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1271/1952.
İbn Hibbân, Muhammed el-Bustî. Kitâbu’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-du‘efâi ve’l-metrûkîn. thk. Mahmud İbrahim Zâyid. Haleb: Dâru’l-Vâ‘î, 1396.
İbn Kuteybe ed-Dîneverî. Te’vîlu muhtelifi’l-hadîs. y.y.,el-Mektebu’l-İslâmî, 1419/1999.
İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d b. Meni’ ez-Zührî. Kitâbu’t-tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Üsre, 2002.
İbnu’l-Vezîr el-Yemânî. el-Avâsım ve’l-kavâsım fi zübbi an Sünneti Ebi’l-Kâsım. thk. Şu‘ayb el-Arnaût. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
Kâsimî, Muhammed Cemâluddîn. Kavâ‘idu’t-tahdîs min funûni mustalahi’l-hadîs. Beyrût: Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, tsz.
Koçyiğit, Talat. Hadislerin Toplanması ve Yazı İle Tespiti. Doktora Tezi, Ankara, 1957.
Kurtubî, İbn Abdilberr. Câmi‘u beyâni’l-ilm ve fadlihi. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1427/2006), 92.
Mâlik b. Enes. Muvatta. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992/1413.
Müslim b. el-Haccâc. thk. Yâsir Hasen, ‘Izzuddîn Dali, ‘Imadu’t-Tayyâr. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 1437/2016.
Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb. ed-Du‘efâ ve’l-metrûkûn. thk. Mahmud İbrahim Zâyid. Haleb: Dâru’l-Vâ‘î, 1396.
Nesâî, Ahmed b. Şu’ayb. Sünenü’l-Kübrâ. thk. Hasen b. Abdulmun’im Şalebî. Beyrût: Müessesetü’r- Risâle, 1421/2001.
Nevevî, Muhyiddîn Yahya b. Şeref. el-Minhâc Şerhu Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Beyrût: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-Arabî, 1392.
Özafşar, Mehmet Emin, Mehmet Görmez. “Ebu Reyye ve Kitabı Üzerine”. İslâmî Araştırmalar 5/1, (1991), 63-72.
Râmehurmûzî, Hasen b. Abdirrahmân. el-Muhaddisu’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâ‘î. thk. Muhammed Accâc el-Hatîb. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1391/1771), 539.
Salih, Subhi. Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları. trc. M. Yaşar Kandemir. İstanbul: İFAV, 2009.
Suyûtî, Celâluddîn. Tedrîbu’r-râvî fi şerhi Takrîbi’n-Nevâvî. thk. Ahmed Ömer Hâşim. Beyrût: Dâru’l- Kutubi’l-Arabî, 1427/2006.
Suyûtî, el-İktirâh fi usûli’n-nahv. thk. Mahmud Fecâl. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1409/1989.
Şâfi‘î, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. thk. Abdulfettâh Kebbâre. Beyrût: Dâru’n-Nefâis, 1419/1999.
Şâkir, Ahmed Muhammed. el-Bâ‘isu’l-hasîs şerhu İhtisâri Ulûmi’l-hadîs. thk. Fâdıl Mahmûd. Beyrût: Müessesetü Risâleti Nâşirûn, 1432/2011.
Taberânî, Süleyman b. Ahmed. Mu’cemu’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdilmecid. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1415/1994.
Tirmizî, Muhammed b. ‘İsâ. Sünen. thk. Sünen, thk. ‘Izzuddîn Dali, ‘Imadu’t-Tayyâr, Yâsir Hasen. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 1436/2015.
Yatkın, Nihat. Hadislerin Mana İle Rivâyeti ve Neticeleri. Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi, 1992.
Yemânî, Abdurrahman b. Yahyâ. Envâru’l-kâşife. Beyrût: Âlemu’l-Kutub, 1406/1986.
Yıldırım, Enbiya. “Hadislerin Mana İle Rivâyeti”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996): 279-314.
Zehebî, Şemsuddîn. Siyeru ‘alâmi’n-nübelâ. thk. Şu’ayb el-Arnaût vd. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
Zerkeşî, Bedruddîn. el-İcâbe li îrâdi ma istedrekethu Âişe ale’s-sahâbe. thk. Saîdu’l-Afğânî. Beyrût: el- Mektebu’l-İslâmî, 1390/1970.