TARİH-İ BEYHAKÎ’DEKİ TÜRKÇE UNSURLAR ÜZERİNE

Türklerin tarihini, Türk dilinin izini ve kelime hazinesini sadece Türkçe yazılan eserlerde değil, diğer dillerde yazılan tarihi eserlerde de aramak gerekir. Bu tür çalışmalar, Türklerin devlet düzeneği, gelenek görenekleri, haklarındaki tarihi bilgileri öğrenmek yanında, tarihi şahsiyetleri tanıtmakta, dil ilişkilerini incelemekte, Türkçeden diğer dillere giren söz varlığını tespit etmektede yardımcı olacaktır. Türkçenin ilk izleri Eski Çin metinlerinde bulunsa da yoğun dil ilişkileri daha sonraki yüzyıllarda Farsçayla olmuştur. Farsçayla Türkçenin ciddi ilişkisi daha çok Gazneliler döneminde başlamıştır. Daha sonraki yüzyıllarda bu ilişki yoğun bir biçimde devam etmiştir. Bugün Farsçada yüzlerce Türkçe kelime ve Türkçede yüzlerce Farsça kelimenin bulunması, söz konusu tarihi dil ilişkisine en önemli kanıttır. Tarih boyunca komşu olan bu iki dil, kimi zamanlar da içiçe yaşamışlardır. Bu komşuluk ve birliktelik sonucunda iki dil doğal olarak birbirinden etkilenmiştir. Bu etkilenme olayının en geniş alanı da kelime alış verişinde olmuştur. Zaman akışıyla bu sözcüklerin bir kısmı her iki dilde kullanımdan düşse de, büyük bir bölümü günümüzde her iki halkın dilinde dolaşmaktadır. Bu çalışmada, iki dilin yoğun ilişkiye başlanış tarihine ait Tarih-iBeyhakî (XI. yüzyılın ilk yarısı) konumuz doğrultusunda incelenmiştir. Farsça yazılan bu Eserde Türkçeye ait olan bütün dil malzemeleri bir araya getirilmiştir. Türkçe ve Farsçanın önemli sözlüklerine, tarihi eserlerine dayanarak; kimi durumlarda sözcüklerin tahlili yapılmıştır

ON THE TURKIC ELEMENTS OF TARIH-I BEYHAKÎ

The history of Turks and the traces of Turkish language and lexicon not only should be sought in the texts written in Turkish but also in historical texts written in other languages. Those texts, in addition to setting forth of some historical knowledge of governmental structure and traditions in Turks, will help us to examine language contacts of Turkish and to introduce historical figures. Even if the very first traces of Turkish are in Old Chinese texts, the deeper language contact happened following centuries with the Persian language. The first serious contact between Turkish and Persian language took place in the era of Gaznawids. This contact deeply continued in following centuries. The most significant proof of this historical language contact is hundreds of loanwords adopted bilaterally in Turkish and Persian. These both languages being neighbor to each other for a long while, intertwined at times. As a result of neighborhood and contact, these languages naturally influenced each other. The widest part of this influence appeared as lexical exchange. Although the some part of these borrowed elements lost their currency in both languages, the biggest part of them still survive in both sides of those peoples. In this paper, the work Tarih-i Beyhakî (the first half of XI.th century), which belonged to the date the contact occurred, is surveyed in the scope of language contact. All of the Turkic material of this Persian work has been collected. And some words have been analyzed by considering eminent dictionaries of both Turkish and Persian

___

  • AMİD Hasan, Farhang-e Amid (Amid Sözlüğü), Amir Kabir Yayınları, Tahran 1999.
  • ARAT Reşit Rahmeti, Kutadgu Bilig, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, İstanbul 1979.
  • ATALAY Besim, Divanü Lûgat-it-Türk, TDK Yayınları, Ankara 2006.
  • CAFEROĞLU Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, TDK Yayınları, İstanbul 1968.
  • CLAUSON Sır Gerard, An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Clarendon Press, Oxford 1972.
  • DEHKHODA Aliakber, Loghatnâme (Sözlük), Tahran Üniversitesi Yayınları, Tahran 1993.
  • ERGİN Muharrem, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2007.
  • FAYYAZ Ali Ekber, Tarih-i Beyhakî, Ferdevsi Üniversitesi Yayınları, Meşhed 2004.
  • GÜLENSOY Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 2007.
  • GÜZELDİR Muharrem, Abuşka Lügati (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Erzrum 2002.
  • HATİB REHBER Halil, Tarih-i Beyhakî, Mehtab Yayınları, Tahran 2008.
  • MO’İN Mohammad, Farhang-e Farsī (Farsça Sözlük), Rah-e Roshd Yayınları,Tahran 2003.
  • SAVİ Saime İnal, “Gazneliler Tarihine Dair İki Kaynak: Tarih-i Beyhaki ve Tarih-i Yemini”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Sayı: 19,s. 653-670, 2011.
  • TIETZE Andreas, Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, Simurg Yayınları, İstanbul 2002.
  • TEKİN Talat- ÖLMEZ Mehmet, Türk Dilleri, Simurg Yayınları, İstanbul 2003.
  • TEKİN Talat, “Amca ve Teyze Kelimeleri Hakkında”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s. 283-294, Ankara 1960.
  • YAHAQQİ Mohammad Cafar, Yādname-ye Beyhakî (Beyhakî Armağanı), Meşhed Üniversitesi Yayınları, Meşhed 1970.
  • Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara 2005.