SOSYO-EKONOMİK BOYUTUNDA OSMANLI HİMAYESİNDE YAŞAYAN ERMENİLERLE ETKİLEŞİMLER

Türk yönetimi altında yaşayan Ermeniler Türk Devletlerinin her tarafına dağılmışlar. Türk devletlerinin himayesindeki Ermeniler; korkusuzca, asayiş içinde, mal, can, ırz ve namusları emniyet altında yaşamış ayrıca mezhep açısından da tamamen serbest, huzurlu, ekonomik açıdan ise Müslüman tebaadan daha rahat yaşam şansı bulmuşlardır. Ermeniler ticaret ve sanatla uğraşmışlar, sarraflık ve kuyumculuk yapmışlar, eskiden beri Osmanlı Devleti'nce özel hizmetlerde ve emniyet gerektirecek işlerde kullanılmışlardır. Devletin Darphane ve Baruthane gibi önemli müesseselerinin başına geçmişler ve "millet-i sadıka" olarak adlandırılmışlardır. Hacca giderken Osmanlı Müslümanları mallarını Ermeni komşularına bırakacak kadar, birbiriyle sosyal ve ekonomik kaynaşma söz konusudur. Osmanlı Devleti Hıristiyan tebaasına karşı eşit muamele etmiş, bunlardan birini diğerine tercih etmemiş ve birbirlerinin işlerine karışmamıştır. Tarihin derinliklerindeki bu ilişkilerin geniş manada ortaya çıkarılması, anlaşılması, yorumlanması, günümüz ve geleceğimiz için büyük önem taşımaktadır. Esasen bu anlayış sadece bize has olmayıp, Türk idaresinde yaşayan kavimlerin de önemli bir çıkmazıdır. Oysa tarih, bütün taraflar için bütün yönleriyle ortak olarak yaşanmış bir vakıadır. Bu vakıanın özüne vakıf olmak, ortak tarih şuurunun oluşmasına önemli katkılar sağlayacaktır. Bütün insanlığın en büyük hedefi huzur içinde sağlıklı, mutlu bir yaşam sürebilmektir. Tarihin her kademesinde, hayal edilen bu düşünceler sadece iyi birer dilek olarak kalmaya mahkûm edilmiştir. Yapılan araştırmalarda ise genel olarak coğrafî genişlemelerin ve adil bir yönetim başarısı olduğu ön plana çıktığı görülmektedir

IN THE DIMENSION OF SOCIO-ECONOMIC THE INTERACTIONS WITH ARMENIANS WHO HAD LIVED UNDER PROTECTION OF OTTOMAN

Armenians living under Turkish rule had been scattered on each side of the Turkish States. Armenians under the auspices of the Turkish state had lived fearlessly, in peace and under safety of their lifes, honors and goods, also they had lived completely free in terms of denomination and in the terms of economy they had lived more comfortable than Muslims. Armenians have engaged in commerce and the arts, money lending and jewelry have done and they had used in the jobs that require safety and special services. They had became the head of important institutions such as Darphane and Baruthane and named as “loyal people”. There was a socio-economic stir like as when Ottoman Muslims going to Hadj they leave their goods to their Armenian neighbours. Ottoman Empire had equal treatment to Christian subjects, they had not prefer one to another and had not been each other’s work in. Uncovering, understandig and interpretation of this relationships in the depth of the history have a great importance for present and future. Essentially, this approach is not only unique to us, and it is also a major dilemma for the people living in the Turkish administration. But history is a fact that experienced as a partner in all aspects for all parties. Having knowledge the essence of this fact will make an important contribution to the formation of common history consciousness. The ultimate goal of all humanity is able to live a happy life in peace, healthy. At every stage of history, ideas that imagined were doomed to remain as only good wishes. In studies of general, geographical expansions and a fair management success is seen that come to the fore

PDF

___

AÇIKSES Erdal, Göçün Ermeni Meselesindeki Rolü Üzerine, Ermeni Araştırmaları I. Türkiye Kongresi Bildirileri, Cilt II, Asam Yayınları, Ankara, 2003.
AKÇORA E, Yaşayanların Dilinde Kars ve Çevresinde Ermeni Mezalimi, Yakın Tarihimizde Kars ve Doğu Anadolu Sempozyumu, Kars, Kars Valiliği ve Atatürk Üniversitesi rektörlüğü Yayını, 1991, s.127
AKGÜN Seçil Karal, Ermeni Sorununa Işık Tutacak Bazı Belgeler, Ermeni Araştırmaları Birinci Türkiye Kongresi Bildirileri, I.Cilt, Asam Yayınları, Ankara, 2003. “Kurtuluş Savaşı Başlangıcında Türk-Ermeni İlişkilerinde ABD’nin Rolü”, Tarih Boyunca Türk-Ermeni Toplumu İle İlişkiler Sempozyumu, Ankara, 1985.
ALAN, Gülbadi, Osmanlı Devleti’nde Amerikan Misyoner Okullarının Ermenilere Bakışı, Kayseri 1997.
ARMAOĞLU Fahir, Atatürk Döneminde Türkiye-Amerikan İlişkileri, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2000.
ARTİNİAN Vartan, A Study of the Historical Development the Armenian Constitutional System in The Otoman Empire, The Faculty of the Graduate School of Arts and Sciences Brandies Üniversity, Department of Near Eastern and Judaic States, Degree doctor of Philosophy, Septamber, 1969.
AYDIN Dündar, Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkmasında Fransa’nın Rolü, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu, 8-12 Ekim 1984, Erzurum, Ankara, 1985, s.288
BAĞIŞ Ali İhsan, Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler, Kapitülasyonlar - Avrupa Tüccarları - Beratlı Tüccarlar - Hayriye Tüccarları (1750-1839), Turan Kitapevi, Ankara, 1983.
BAŞGÜN Necla, Türk Ermeni İlişkileri, Abdülhamid’ in Cülusundan Zamanımıza Kadar, San Matbaası, Ankara, 1970.
BEYOĞLU Süleyman, Sevr ve Lozan’da Ermeni Sorunu, Türk-Ermeni İlişkilerinin Gelişimi ve 1915 Olayları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Gazi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara, 2006.
BİNARK İsmet, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Arşiv Belgelerine göre Kafkaslarda ve Anadolu’da Ermeni Mezalimi, Sunuş XI, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Yayın Nu: 15, Ankara, 1995; Asılsız Ermeni İddiaları ve Ermenilerin Türklere Yaptıkları Mezalim, ATO Yayınları, (3. Baskı), Ankara, 2005.
Ermeni Meselesi, Osmanlı Arşivi Yıldız Tasnifi, C. III, İstanbul, 1989.
BOZKURT Gülnihal, 1989, Alman-İngiliz Belgelerinin Ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayri Müslüm Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu. (1839-1914), Ankara, CARTY Justin Mc, Tercüman Gazetesi, 22.03.2005
COOK Raıph Elliott, The United States and Armenian Question, 1894-1924, Massachusets, 1957, s.33
ÇALIK Ramazan, Almanların Ermeni Olaylarına Bakışı, Ermeni Araştırmaları 1.Türkiye Kongresi Bildirileri, I.Cilt, Asam Yayınları, 2003.
ÇAYCI Abdurrahman, Türk-Ermeni İlişkilerinde Gerçekler, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2000.
ÇÖHCE Salim, Osmanlı Ermeni Toplumunda Siyasallaşma Çabaları, Ermeni Araştırmaları I. Türkiye Kongresi Bildirileri, Asam Yayınları, Ankara, 2003.
DEMİREL, Ömer, Sosyo-Ekonomik Açıdan Osmanlı Dönemi Sivas Ermenileri, I. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu Osmanlı Toplumunda Birlikte Yaşama Sanatı: Türk Ermeni İlişkileri Örneği, Kayseri 2006.
DUMAN Sabit, Amerikan Basınının Tehciri Soykırıma Dönüştürmesi, Ermeni Araştırmaları I. Türkiye Kongresi Bildirileri, Asam Yayınları, Ankara, 2003.
ERCAN Yavuz, Türkiye’de XV ve XVI. Yüzyıllarda Gayri Müslümlerin hukuki içtimai ve iktisadi durumu, Belten, C. XVII 1983-1984 s.1130
ERTAN T. Faik, Osmanlı Devlet Kadrolarında Ermeniler, Türk-Ermeni İlişkilerinin Gelişimi ve 1915 Olayları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Gazi Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara, 2006.
ERYILMAZ Bilal, Osmanlı Devleti’nde Ermeni Sorunu, Yeni Türkiye, Ermeni Sorunu Özel Sayısı, Sayı. 2, Ankara, 2001.
FENDOĞLU Tahsin, Ermeni Probleminin Doğuşunda Amerikan Misyonerlerinin Rolü, Ermeni Araştırmaları I. Türkiye Kongresi Bildirileri, I. Cilt, Asam Yayınları Ankara, 2003.
GEÇER Ahmet, Ermeni Papaz Estefan Yarbuzelyan’ın Mektubu, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/5 Spring 2013, p. 301-309, ANKARA-TURKEY
GENELKURMAY Başkanlığı, Belgelerle Ermeni Sorunu, Genelkurmay Atase Yayınları, Ankara, 1992; Ermeni Komitelerinin Amaçları ve İhtilal Hareketleri, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2003.
GOSDANIAN Bellinda, Assessing Second- Generation Armenian Amerikan Genocide Survivors, California School of Professional Psychology, Presno Campus, California, 1999.
GÖYÜNÇ Nejat, Osmanlı İdaresinde Ermeniler, Gültepe Yayınları, İstanbul, 1983.
GRABİL Joseph L., Protestant Diplomacy and The Near East. Missioning Influence on Anerican Policy, 1810-1927, University of Minnesota Press, Minnesota, 1971.
GÜNGÖR Erol, Türkiye’de Misyoner Faaliyetleri, I. Baskı, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1999.
GÜRÜN Kamuran, Ermeni Dosyası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
HALAÇOĞLU Yusuf, Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918), Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2001; Ermeni Tehciri, Babıali Kültür Yayınları, (7. baskı), İstanbul, 2005; Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918), Ankara, 2001.
HALKİN Lean E., Tarih Tenkidinin unsurları, Trk Trc. Bahattin Yediyıldız, Ankara, 1989.
HAYDAROĞLU İlknur, Ermeni Toplumunu Osmanlıdan Koparan, Ermeni ve Amerikan Ermeni Okulları, Ermeni Araştırmaları I. Türkiye Kongresi Bildirileri, I. Cilt, Asam Yayınları, Ankara, 2003.
HOPKINS Charles Howard, The Rise of The Social Gospel in American Protestantism: 1865-1915, New Haven, CT: Yale Üniversity Pres, 1940
J. B. TAVERNİER, Tavernier Seyahatnamesi, ed. S. Yerasimas, çev. T. Tunçdoğan, İstanbul, Kitap Yayınevi, 206.
KANTARCI Şenol, Tarihi Boyutuyla Ermeni Sorunu, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, S. 38, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2003.
KARABIYIK, Osman; Türk-Ermeni Münasebetlerinin Dünü Bugünü, İstanbul, 1984.
KOCABAŞ, Süleyman; Ermeni Meselesi Nedir, Ne Değildir?, Vatan Yayınları, 5. B., İstanbul, 2003.
KOCAŞ, Sadi; Tarih Boyunca Ermeniler ve Türk Ermeni İlişkileri, Ankara, 1967. Tarihte Ermeniler ve Türk-Ermeni İlişkileri, 3.Baskı, Truva Yayını, Ankara, 1970.
KOCABAŞOĞLU Uygur, Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika, 2. Basım, Arba Yayınları, İstanbul, 1991.
KODOMAN Bayram, Türk-Ermeni İtilafının Başlangıcı (1878-1897), Tarih ve Medeniyet Dergisi, Sayı. 15, 1995.
KUNDAKÇI Hasan, Yer Değiştirme, Sevk ve İskan Kanunu (Tehcir) Nedenleri ve Uygulaması, Türk-Ermeni İlişkilerinin Gelişimi ve 1915 Olayları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Gazi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara, 2006.
KÜRKÇÜOĞLU Erol, “Tarihi Süreçte Selçuklu-Ermeni İlişkileri”, Ermeni Araştırmaları I. Türkiye Kongresi Bildirileri, I. Cilt, Asam Yayınları, Ankara, 2000.
LATHAW Michelle, Economic Motives for Total Genocide: A Comparison of the Armenian, The Holocaust and Rwadan Genocidies, The Graduate School of Arts and Sciences, Master of egree, Boston College, Boston, May 2000.
MANTRAN Robert, Fareign Merchants anal the Minorities in İstanbul During The Sixteenth anal Seventeenth Centuries, CSOE., c.1, 2004, “Osmanlı İmparatorluğu Tarihi”, 2. Ciltte, II.c., Adem Yayınları, İstanbul, 2004
MAYEWESKİY, Karsolos Wiladimir; Yabancı Gözüyle Ermeni Meselesi, Çeviren Mehmed Sadık, APK Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
MAZICI Nurşen, ABD’nin Güney Kafkasya Politikası Olarak Ermenistan Sorunu 19191921, Pozitif Yayınları, İstanbul, 2005.
MC CARTY, Justin; Tercüman Gazetesi, 22.03.2005.
METİN Halil, Türkiye’nin Siyasi Tarihinde Ermeniler ve Ermeni Olayları, MEB Yayınları, İstanbul, 1992.
MİRAK Robert, Torn Between Two Lands: Armenians in America, 1890 to World War I, Cambrielge, 1983, s. 23 ve Jeremy Salt, İmperialisim, Evangelisim and the Ottoman Armenians 1878-1896, London, 1993.
ORTAYLI İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi ve Sosyal Değişim (Makalaler I), Turhan Kitabevi, 2004. Ermeniler Neden Göç Etmeye Zorlandı? , Popüler Tarih Dergisi, S. 10, İstanbul, Mart 2001, ss. 40-46.
ÖKE M. Kemal, Unutulan Savaşın Kronolojisi: Kore, 1950-1953, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1990., Ermeni Meselesi, Aydınlar Ocağı Yayınları, İstanbul, 1986.
ÖZÇELİK Fatih, Çokmerzimen’de (Dörtyol) Ermeni Olayları, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/11 Fall 2013, p. 231-245, ANKARA-TURKEY
ÖZEL Sebahattin, Millet-i Sadıka Ermeniler, Tasam Yayınları, İstanbul, 2005.
ÖZDAĞ Abdullah, Tokat Sancağında Ermeni Olayları, (1890-1900) Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/1 Winter 2014, p. 427-438, ANKARA-TURKEY
SAKARYA İhsan, Belgelerle Ermeni Sorunu, Genelkurmay Askeri ve Stratejik Etüt Başkanlığı Askeri Tarih Yayınları, 1992.
SARINAY Yusuf, Ermeni Sorunu ve Türk Arşivleri, Ermeni Araştırmaları Birinci Türkiye Kongresi Bildirileri, I. Cilt, Asam Yayınları, Ankara, 2003.
STEELE Henry, Commager and Milton Contor, (Eds.) Documents of American History, Vol.1., (II Vols) New Sersey, 1988, p. 236.
SELEK Sebahattin, Milli Mücadele, Örgün Yayınları, İstanbul, 1970.
SELVİ Haluk, Amerika Birleşik Devletlerinde Ermeni Faaliyetleri (1892-1896), Ermeni Araştırmaları I. Türkiye Kongresi Bildirileri, Cilt III, Asam Yayınları, Ankara, 2003; Ermeni Çete Faaliyetleri; 1900-1918, Türk Ermeni İlişkilerinin Gelişimi ve 1915 Olayları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Gazi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara, 2006.
SONYEL Selmahi R., Büyük Devletlerin Osmanlı İmparatorluğunu Parçalama Çabalarında Hıristiyan Azınlıkların Rolü, Belletton D., c.XLIX, s. 195 Aralık 1985, s.651-652
SÜSLÜ Azmi ve Diğerleri, Türk-Ermeni İlişkileri Tarihçesi (Efsane ve Gerçekler), Atatürk Araştırmaları Merkezi Yayınları, Ankara, 2001.
SÜSLÜ Azmi ve Diğerleri, Türk Tarihinde Ermeniler, Kafkas Üniversitesi Yayınları, Baskı I, Ankara, 1995.
ŞEHİRLİ Atilla, Ermeni Tehciri, Ermeni Araştırmaları 1. Türkiye Kongresi Bildirileri, 1.Cilt, Asam Yayınları, Ankara, 2003.
ŞİMŞİR Bilal N., Türk-Amerikan İlişkilerinin Yeniden Kurulması ve Ahmet Muhtar Bey’in Washington Büyükelçiliği, 1920-1927, Belleten, C.XLI, No 162, Ankara, 1997. Ermeni Meselesi (1774-2005), Bilgi Yayınevi, Ankara, 2005. “Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri Sempozyumu (8- 12 Ekim 1984, Erzurum), Ankara, 1985
TAŞKIRAN Cemalettin, Kazım Karabekir Paşa Askeri Hayatı ve Komutanlığı, Genelkurmay Yayınları, Ankara, 1993.
TUNÇER Asil Sıdkı, ABD’de Ermeni Diasporasının Çalışmaları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir, 2006.
ULUBELEN Erol, İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, Çağdaş Yayınları, İstanbul, 2.baskı, 1982.
URAL Gültekin, Ermeni Dosyası, Kemer Yayınları, Baskı 2, İstanbul, 1998.
URAL Selçuk, Amerikan Yakındoğu Yardım Cemiyeti’nin(Şark-İ Karib Muavenet Cemiyeti) Çalışmaları, Ata Dergisi, Sayı 12, Konya, 2004.
WHITE George, Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji Hatıraları, (Çev: Tarık Yüksel), İstanbul, Enderun Yayını, 1995.
YILDIZ, Hakkı Dursun; 10. Yüzyılda Türk-Ermeni Münasebetleri, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu, Ankara, 1985.
YILDIRIM, Hüsamettin; Rus-Türk-Ermeni Münasebetleri, Kök Yayınları, Ankara, 1990.
YİNANÇ Rafet, XVI. Yüzyılda Doğu Anadolu Şehirlerinin Mahalle Adları, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara BOA, A.MKT, nr. 662/50.
BOA, Dahliye Nezareti Tesir-i Muamelat ve İslâhât Komisyonu DH. TMIK. M. Nr. 80/55, 3 Şevval 1317/4, Şubat 1900; DH. TMIK. M. nr. 7 3 Recep 1318/27 Ekim 1900
BOA. DH. EUM. 3.ŞB, nr, 17/56.
BOA, DH. EUM. AYŞ, nr.10/13. nr. 33/13. nr.291/79. nr.28/52. nr. 2a-1 17/4.
BOA, DH. EUM. ECB, nr.10/12.
BOA, DH. EUM. EMN, nr. 60/9. nr. 82/10.
BOA, DH. EUM. MEM, nr.5/63. nr.121/37. nr 80/63. 1332,nr.80-78.
BOA, DH. İD, nr.116/33.
BOA, DH. KMS, nr.49-1/89.
BOA, DH. MUİ, nr.13-2/28. nr.56/1-6. nr.71-3/24. nr.55-1/13. nr.12-2/46. nr. 14-2 / 7. nr.5/49-2 1327.
BOA, DH. MKT, nr.1107/9. nr.1015/18. nr.1175/81.
BOA.DH.ŞFR.nr.54/156
BOA, DH. TMIK, nr.68/26.
BOA, DH UMUM, nr.124/183.
BOA.DS.ŞAR.nr.54/202
BOA, İ.HAR, nr. 23/25.
BOA, İ.HB, 1331 173/ 1333/ L-023.
BOA, İ.PT, 1324, 25/ 1326/ca.01.
BOA., Meclis-i Vükela Mazbataları, Defter Nr. 198, Karar Sıra Nr. 163, Karar Tarihi: 15 Receb 1333-17 Mayıs 1331
BOA. Meclis-i Vükela Mazbataları,213/6
BOA, Meclis-i Vükela Kararları, 30 Mayıs 1915, Sıra No: 163, 1981
BOA, M.V, nr.239/52. nr.113/138. nr.151/60. nr.123/13. nr.177/74. 216/ 163.
BOA. DS.ŞAR.nr.54/202
BOA, Y.PRK. AZJ, nr.52/60.
BOA, ZB, nr. 46/114, nr.321/99.
İstanbul Başvekalet Arşivi, 434 Numaralı Gelibolu Mufassah, Yp.33-38