SIK" SÖZCÜĞÜNÜN KÖKENİ ÜZERİNE

Bu makalede Türkçenin yaygın niteleyicilerinden biri olan sık "seyrek karşıtı; kesif, yoğun" sözcüğü üzerinde durulacaktır. Sözcük, belirtilen anlamıyla Türk dili tarihi içinde ilk kez Harezm Türkçesi metinlerinden Mukaddimetü"l-Edep"te karşımıza çıkar. Divanü Lûgat-itTürk"te sık"a Oğuzca olduğu belirtilerek "az" anlamının verilmiş olması dikkate değer bir durumdur. İlk bakışta, Türkçenin eklemlenme yapısını göz önünde tutarak, sözcüğün sı- fiiline getirilen -k ekiyle türetildiğini düşünmek mümkündür. Ancak sı- fiilinin sık sözcüğünü türetebilecek anlam içeriğine sahip bir görünümü şimdiye dek tanıklanamamıştır. Eski Uygur Türkçesi dönemine ait daha önce yayımlanmamış bir yazma üzerine yaptığımız çalışmada sı- fiilinin "toplanmak bir araya gelmek" anlamı tespit edilmiştir. sı-,,tan türeyen başka sözcükleri de aydınlatabilecek bu bulguyu konun uzmanlarının ilgisine sunmayı amaçlayan yazımızda öncelikle sık sözcüğün Türkçenin gelişme ve yayılma alanlarındaki yeri tespit edilmiştir. sık"ın kökeni ile ilgili değişik görüşler aktarıldıktan sonra değinilen görüşlerin eleştirisi yapılmıştır. Berlin Turfan koleksiyonunda Mainz 752 numarasıyla kayıtlı oldukça büyük boy bir kitap sayfasının ölçülerinde olan el yazması içinde geçen sı- fiilinin "toplanmak" anlamı üzerinde yoğunlaşılarak bu fiilin Eski Türkçede hangi bağlamlarda kullanıldığı belirtilmiştir. Uygurlardan kalan Budist çeviri külliyatı içinde Da?akarmapath?v?danam?l? türünü andıran yazmadaki veriden hareketle sık"ın, başlangıçta "tazyik etmek" anlamındayken Uygurca metinlerde "bir araya gelmek, toplamak" karşılığında da görülebilen sıfiiline dayandığı karşılaştırmalı bir yaklaşımla ifade edilmiştir.

ON THE ROOT WORD OF SIK

In this article, one the most used modifier in Turkish sık "dense ( opposite of wide apart)" will be discussed. The word firstly appear in Mukaddimetü"l-Edep, which is a Khorezmian Turkish text in the history of the Turkish Language. İt is also remarkable the word included in Divanü Lûgat-it-Türk by stressing that it is from Oghuz Dialect and means "little". At first glance, by considering Turkish way of articulation, it is possible to say that the word sık derived from sı- by adding this verb -k affix. It has not been ascertained that the verb sıhas a meaning that enable to lexicalize ,,sık". In a study we have conducted on a unpublished manuscript from Uyghur Turkish period, the verb sı- means gather, come together. At first we ascertained the place of ,,sık" in the development and range in Turkish in our article aim show this finding, which can illuminate other words derived from ,,sı-" to the authorities. After different views were given the views were criticized. We focused the ,,sı-" verb which is in Berlin Turfan collection numbered Mainz 752 (T III 84-74) which means to ,,gather" then we show the word context in old Turkish. Form Da?akarmapath?v?danam?l? genre in Buddhist translation corpus at first ,,sık" means to pressure, it can be derived from ,,sı" means to gather discussed comparatively.

PDF

___

Argenti ADAMOVİ?, Milan (2009). Floransalı Filippo Argenti'nin Notlarına Göre (1533) 16. Yüzyıl Türkçesi, Çev. Aziz Merhan, Ankara: TDK Yayınları.

AyKaya KAYA, Ceval (1994). Uygurca Altun Yaruk. Giriş, Metin ve Dizin, Ankara: TDK Yayınları.

AZTS ALTAYLI, Seyfettin (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I- II, İstanbul: MEB Yayınları.

BT IX TEKİN, Şinasi (1980). Maitrisimit Nom Bitig, Die uigurische Ubersetzung eines Werkes der Buddhistischen Vaibhasika-Schule, 1. Teil: Transliteration, Ubersetzung, Anmerkungen,Berlin: Akademie der DDR. Zentralinstitut für alte Geschichte und Archäologie. (Berliner Turfantexte IX)

CC GRÖNBECH, K. (1992). Kuman Lehçesi Sözlüğü Codex Cumanicus'un Türkçe Sözlük Dizini, çev. Kemal Aytaç, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Da?akarma SHOGAİTO, Masahiro (1998). Da?akarmapathavadanamala, Kyoto: Nakanishi Printing.

DLT DANKOFF, Robert- KELLY, James (1982, 1984, 1985). Mahmûd al -Kaşgarî: Compendium of the Turkic Dialects (Dîvân lugât at-Turk) I-III, Washington: Harvard Üniversitesi Basımevi

ED CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth- Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.

EWTS RÄSÄNEN, Martti (1969). Versuch eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki: Suomalais- Ugrilainen Seura.

GABAİN, A. Von (2000). Eski Türkçenin Grameri, Çev. Mehmet Akalın, Ankara: TDK Yayınları.

Ht IX BARAT, Kahar (1993). The Uygur Xuanzang Biography Volume IX, CambridgeMassachusetts: The Committee on Inner Asian and Altaic Studies in partial fulfilment of the requirements for the degree Doctor of Philosophy in tke subjekt of Inner Asian and Altaic Studies Harvard University.

KG AKKUŞ, Muzaffer (1995). Kitab-ı Gunya, Ankara: TDK Yayınları.

KT TEKİN, Talat (1995). "Köl Tigin Yazıtı", Orhon Yazıtları -Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk- , İstanbul: Simurg Yayınları.

KTS TOPARLI, Recep ve diğerleri (2003). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.

NİŞANYAN, Sevan (2007). Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul: Adam Yayınları.

OTWF ERDAL, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon Vol.I-II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.

San CLAUSON Sir Gerard (1960). Sanglax, A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mahdi Xan, London: Messrs. Luzac and Company Ltd.

ŞU AYDIN, Erhan (2007). Şine Usu Yazıtı, Çorum: KaraM Yayınları.

T TEKİN, Talat (1994). Tunyukuk Yazıtı, Ankara: Özener Matbaacılık.

TEKİN Talat (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, İstanbul: Simurg Yayınları.

TEKİN Talat (2004). "Köktürk Yazıtlarındaki Deyimler Üzerine II", Makaleler II Tarihi Türk Yazı Dilleri, Haz. Emine Yılmaz-Nurettin Demir, Ankara: Öncü Kitap, 3-6.

TKBS GÜLENSOY, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II, Ankara: TDK Yayınları.

TTS TDK, (1996). Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü I-VI, Ankara: TDK Yayınları.

TÜTS TEKİN Talat ve diğerleri (1995). Türkmence Türkçe Sözlük, Ankara: Simurg Yayınları.

YÜCE, Nuri (1993). Mukaddimetü'l-Edeb, Ankara: TDK Yayınları