TIBB-I CEDÎD YAZMALARI ÜZERİNE BAZI TESPİTLER

Türkçenin bilim dili olarak kullanılmasında ve Türkçe bilim dilinin gelişmesinde Osmanlılar döneminde kaleme alınan ilmî eserlerin önemli bir yeri vardır. Osmanlılar döneminde, başlangıçta kaleme alınan ilmî eserlerin önemli bir kısmının Arapçadan Türkçeye çeviri niteliğinde olduğu bilinmektedir. Pek çok alanda yapılan bu çeviriler içerisinde tıbbi eserlerin hem içerik hem de dil malzemesi olarak ayrı bir önemi vardır. Bu çeviri geleneği zaman içerisinde Türkçenin bilim dili olarak gelişmesine katkıda bulunacaktır. Osmanlılarda geleneksel tıp anlayışının farklılaşması hekimbaşılık da yapmış olan Salih b. Nasrullah'ın Rönesans'ın ünlü hekimi Parecelsus'un Latince olarak kaleme aldığı bir eserini kendi deneyimlerini de ilave ederek Arapçaya tercümesi ile başlar. Salih b. Nasrullah'ın bu tercümesi o dönem hekimleri arasında bir hayli rağbet görmüş ve zaman içerisinde "Tıbb-ı Cedîd" adıyla anılır olmuştur. Pek çok hekimimiz eserin Arapçadan Türkçeye aktarılması konusunda tercüme faaliyetlerinde bulunmuştur. Esere olan bu ilgi ve değişik kişiler tarafından yapılan tercümelerin de zaman içerisinde "Tıbb-ı Cedîd" olarak anılması mütercimlerin ve eserlerin nüshalarının da karışmasını beraberinde getirmiştir. Bu gün pek çok kaynakta ve yazma eser kütüphanelerinde "Tıbb-ı Cedîd" adı altında kayıtlı eserlerin bilgileri maalesef yanlış veya eksik yer almaktadır. Bu makalede Osmanlılardaki "Tıbb-ı Cedîd" anlayışının yansımaları ayrıntılı bir şekilde ortaya konulacak, kaynak eserlerdeki ve yazma eser kütüphanelerindeki nüshalarla ilgili yanlış bilgilerin doğruları ifade edilmeye çalışılacaktır

SOME DETERMINATIONS ABOUT TIBB-I JADID MANUSCRIPTS

It is important scholarly works which written in the Ottoman period for the use of Turkish as the language of science and Turkish language of science in the development. Initially, an important part of scholarly works which written in the Ottoman period is known as the works translated from Arabic to Turkish. In the translations made in many areas and medical works both content and language material has a particular importance. The tradition of translation will contribute to development of Turkish as the language of science over time. Beginning of differences in Ottoman traditional medicine was start with Salih b. Nasrallah’s-who was also head of phsicians- translation of Renaissance’s popular phsician Paracelsus’s work which was written in Latin and in this translation Salih b. Nasrullah also added his own experiences. This translation of Salih b. Nasrallah’s is approved of physicians at the time and this translation is named “Tıbb-ı Jadid” over time. Many physicians tried to translate Salih b. Nasrallah’s book from Arabic to Turkish. Both interest to this work and calling a lot of translation trials as “Tıbb-ı Jadid” couse to confusing translators and copies of this book. Today unfortunately there are mistakes and missing pieces in “Tıbb-ı Jadid” records in a lot of sources and manuscript libraries. In this article, effects of Ottoman’s “Tıbb-ı Jadid” conception will be elaborated, and try to give true knowledge about wrong passages in sources and manuscript libraries.

PDF

___

ADIVAR Adnan (1991). Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul: Remzi Kitabevi.

BAYAT Ali Haydar (1999). Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Kurumu ve Hekimbaşılar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

Bursalı Mehmet Tahir (1342). Osmanlı Müellifleri, C. III., İstanbul : Matbaa-i Amire.

ELBİR Zekiye Gül (2000). Gayetü’l-Beyân fî Tedbîri Bedeni’l-İnsan (Giriş-İnceleme-Metin- Dizin), Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ.

KAHYA Esin, D. ERDEMİR Ayşegül (2000). Bilimin Işığında Osmanlıdan Cumhuriyete Tıp ve Sağlık Kurumları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

KAZANCIGİL Aykut (1999). Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji, İstanbul: Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları.

Kürek-zâde Hâfız Hasan Efendî, Gâyetul-Menni fî Tedbiril-Marza, Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi, No: 2915/1.

Kürek-zâde Hâfız Hasan Efendî, ed-Durrul-Mensûr fî Terceme-i Tıbb-ı Cedîd-i Kimyâvi li Peraklesûsul-Hakîm, İstanbul Üniversitesi, Tıp Tarihi Enstitüsü, No: Cerrahpaşa 1/161.

Kürek-zâde Hâfız Hasan Efendî, ed-Durretul-Mensûrîye fî Tercemetil-Mansûrîye, Fatih (Süleymaniye Ktb.) No: 3588.

Kürek-zâde Hâfız Hasan Efendî, ed-Durretul-Mensûrîye fî Tercemetil-Mansûrîye, Millet Kütüphanesi, No: Ali Emîrî Efendi 249.

ŞEHSUVAROĞLU Bedi N. (1970). Eczacılık Tarihi Dersleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.

ŞEHSUVAROĞLU Bedi N., ERDEMİR DEMİRHAN Ayşegül, CANTAY GÜREŞSEVER Gönül (1984). Türk Tıp Tarihi, Bursa.

ŞEVKİ Osman (1991). Beşbuçuk Asırlık Türk Tabâbeti Tarihi, Sadeleştiren İlter Uzel, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

TURABİ Ahmet Hakkı (2005). Gevrekzâde Hafız Hasan Efendi ve Musiki Risalesi, İstanbul: Rağbet Yayınları.

USLU Recep (1997). Hasan Efendi Gevrekzâde, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XVI., İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 317.

, -, British Library, Türkçe Yazmalar Bölümü, Or. 5815/1.

, -, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, No: 4960,