ŞERH-İ DU’Â-YI KADEH VE KADEH DUASI MAZMUNU

Divan edebiyatının temel unsurlarından biri mazmundur. Mazmunun tanımı hakkında cumhuriyetten günümüze kadar değişik fikirler ileri sürülmüştür. Genel kanı, mazmunun; bir olay, olgu veya durumun doğrudan değil de bazı ilgili kelimelerle şiire yerleştirilip, bu kelimelerin anlam katmanları yardımıyla sezdirilmesi, buldurulmaya çalışılmasıdır. Divan şiirinde geçen mazmunları sezmek, bulmak için Osmanlı toplumundaki bir aydının sahip olduğu bilimsel ve kültürel bilgilere vakıf olmak gerekir. Osmanlıların kültürel hayatlarındaki bilgilerden hareketle divan şiirinde geçen mazmunları açıklamak amacıyla Ahmet Talat Onay tarafından "Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı" isimli bir eser kaleme alınmıştır. Bu eserde yazar, "Kadeh Duası" maddesinde, Şiirlerimizde geçen "kadeh duası" tabirinin delalet ettiği mazmun tamamıyla anlaşılamamıştır. demektedir. Mazmunların izahı, divan şiirinin anlaşılması bakımından hayati önem arz ettiği için, bu çalışmada A. Talat Onay"ın "Anlaşılamamıştır." dediği kadeh duası mazmununun açıklanması amaçlanmıştır. Osmanlı kültür hayatından kalma el yazması eserler içerisinde "Şerh-i Du"â-yı Kadeh" isimli bir risalenin çeşitli nüshaları bulunmaktadır. Bu risalenin farklı nüshalarındaki değişik anlatımlar kadeh duası mazmununu ihtiva eden beyitlerin çoğunu genel itibarla anlaşılır kılmaktadır. "Kadeh Duası" ifadesinin geçtiği başkaca beyitlerin izahını Osmanlı dini-sosyal hayatındaki geniş dua yelpazesinde ve divan şiirinin temel çatışmalarından "rind-zâhid" tiplerinde Çalışmanın başında mazmun kavramı üzerinde durulmuş, Şerh-i Du"âyı Kadeh isimli konuyla alakalı eserin nüshalarının içeriği ve tahlili verilmiş, 142 divanın taranması neticesinde tespit edilen kadeh duası mazmununu içeren beyitler izah edilmiştir

ŞERH-İ DU’Â-YI KADEH AND THE MAZMUN OF CUP PRAYER

One of the factors of Divan Literature is “mazmun”. There are lots of different ideas about the meaning of “mazmun” from the baginning of the Republic to today. The comon idea is that “mazmun” is placing the events or statements in a poem not directly, but by using related words and making these words evident to the readers by using their different meanings and trying to be found their meanings. You need to know all the scientific and cultural knowledge of a educated person in Ottoman society to find the “mazmun”s in the Divan poems. A book named “The Mazmuns and Their Explanations in The Old Turkish Literature” was published to explain the mazmuns in Divan poems by using the information about the Ottomans‟ cultural lives by Ahmet Talat Onay. In this work, the writer says “The mazmun related to „cup prayer‟ was not explained completely” in the article of „Cup Prayer‟. People can see various copies of a small book in the name of “Şerh-i Du‟â-yı Kadeh” in the remaining parts of Ottoman Culturel life manuscript Works. Different explanations in the copies of this little book helps general understanding fot most of cup prayer mazmun couplets. In order to find the meaning of the other couplets that contain “Cup Prayer” people should look for one of the different types of basic studies “rind-zâhid” in divan poems and the wide range of cup prayer in Ottoman religionsocial life. In this work, it is aimed to explain the mazmun in Cup Prayer that Ahmet Talat Onay said „can‟t be explained‟, because it is very important to clarify the mazmuns to understand the Divan poems. At the beginning of the work, the definition of mazmun is clarified, the meanings are given about the subject of Şerh-i Du‟a-yı Kadeh and the staves related to the Cup Prayer are explained after analysing the 142 Divan poems

PDF

___

AKÜN, Ömer Faruk, Divan Edebiyatı Mad.,Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.9, İstanbul, 1994.

Azmi-zâde Hâletî Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkitli Metni, (hzl.) Bayram Ali Kaya, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Edirne, 1996. Bâkî Divanı,

Yay.http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-75644/baki-divani.html (ET: 09.11.2012) Sabahattin Küçük, Kültür Bakanlığı

e-kitap Behiştî (Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve Divanının Tenkitli Metni), (hzl.) Yaşar Aydemir, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 1999.

CEYLAN, Ömür, Böyle Buyurdu Sûfî, Kapı Yay., İstanbul, 2010.

ÇAVUŞOĞLU, Mehmet, Mazmun, Türk Dili, S.388-389, Ankara, 1984.

DEMİREL, Şener, “Mazmun Üzerine Bir Değerlendirme” Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S.21, Ankara, 2002.

DİLÇİN, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1984.

Duâu‟l-Kebîr, Manisa İl Halk Kütüphanesi, Yazma Eserler Bölümü, No: 1454.

Duâu‟s-Seyf, Manisa İl Halk Kütüphanesi, Yazma Eserler Bölümü, No: 2935.

Edirneli Kâmî ve Divanının Tenkitli Metni, (hzl.) Gülgün Erişen Yazıcı, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 1998.

Fuzûlî Divanı, (hzl.) Kenan AKYÜZ ve Diğerleri, Akçağ Yay., Ankara, 1990.

Hafîd Divanı, (hzl.) Gülmedine Koç Acar, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 2006.

Hâlet Efendi Divanı, (hzl.) İ. Çetin Derdiyok, Karahan Yay., Adana, 2005.

İPEKTEN, Haluk, Fuzûlî Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Bazı Şiirlerinin Açıklamaları, Ankara, 1973.

İPEKTEN, Halûk, Nâilî Hayatı, Edebi Kişili ve Bazı Şiirlerinin Açıklamaları, Atatürk Üniv. Fen- Edebiyat Fak. Yay., Erzurum, 1984.

KALPAKLI, Mehmet, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 1999.

KANAR, Mehmet, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Say Yay., İstanbul, 2009.

Karamanlı Aynî ve Divanı, (hzl.) Ahmet Mermer, Akçağ Yay., Ankara, 1997.

Karamanlı Nizami Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı, (hzl.) Haluk İpekten, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1974.

Kâtip-zâde Sakıb Mustafa Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, (hzl.)

Mehmet Kırbıyık, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Konya, 1999.

Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü‟ş-Şu‟arâ, (hzl.) İbrahim Kutluk, TTK Yay., Ankara, 1989. KURNAZ, Cemal ve TATÇI Mustafa, Ümmi Divan Şairleri ve Enveri Divanı, MEB Yay., Ankara, 2001.

Mecmû‟a-i Eş‟âr, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan Bölümü, nr. 59.

MENGİ, Mine, Divan Şiiri Yazıları, Akçağ Yay., Ankara 2000.

Mostarlı Ziyâ‟î Divanı, (hzl.) Müberra Gürgendereli, Kültür Bakanlığı e-kitap

Yay.http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83435/mostarli-ziyai-divani.html(ET: 09.11.2012)

Nâ‟ili Divanı, (hzl.) Haluk İpekten, Akçağ Yay., Ankara, 1990.

Necâtî Beg Divanı, (hzl.) Ali Nihat Tarlan, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1963.

Neccâr-zâde Rıza Divanı‟nın Edisyon Kritiği, (hzl.) Mehmet Özdemir, Afyon Kocatepe

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon, 1999. Nedim Divanı, (hzl.) Abdulbaki Gölpınarlı, İnkılap Kitapevi, İstanbul, 1951.

Nef-î Divanı, (hzl.) Metin AKKUŞ, Akçağ Yay., Ankara, 1993.

Nev‟i-zade Atayi Divanı, (hzl.) Saadet Karaköse, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Basılmamış Doktora Tezi, Malatya, 1994.

Nevres-i Kadim ve Türkçe Divanı, (hzl.) Hüseyin Akkaya, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1994.

ONAY, Ahmet Talat, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahi, (hzl.) Cemal Kurnaz, Birleşik Yay., Ankara, 2007.

Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan‟ın Makalelerinden Seçmeler, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara, 1990.

Rezmî Divanı, (hzl.) Mehmet Gürbüz, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış

Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2005.

Risâletü‟l-Ed‟iye, Manisa İl Halk Kütüphanesi, Yazma Eserler Bölümü, No: 1567/3. Sehâbî Divanı, (hzl.) Cemal Bayak,

Yay.http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83437/sehabi-divani.html (ET: 09.11.2012) Kültür Bakanlığı e-kitap

SERDAROĞLU, Vildan, Sosyal Hayat Işığında Zâtî Divanı, İSAM Yay., İstanbul, 2006.

Seyyid Şerîfî Mehmed Efendi; Hayatı, Divanı ve Hilyesi, (hzl.) Sadık Yazar, Fatih Üniversitesi,

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006.

Şeyh Ahmed Ziyaeddin-i Gümüşhanevi, Mecmuatü‟l-Ahzab, İslamoğlu Yay., İstanbul, ty. Şeyh Galib

Yay.http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-75682/seyh-galib-divani.html 09.11.2012) (hzl.) Naci Okçu, Kültür Bakanlığı e-kitap (ET:

Şeyhülislam Es‟ad Divanı, (hzl.) Muhammet Nur Doğan, MEB Yay., Ankara, 1997.

TANPINAR, Ahmed Hamdi, XIX. Asır Türk Edebiyatı, İstanbul, 1976.

TAVASLI, Yusuf, Tam Dua Kitabı, Tavaslı Yayınları, İstanbul, 2000.

TARAMA YAPILAN DİVANLAR LİSTESİ

Boztepe, 88- Nef‟î Divanı – (hzl.) Metin Akkuş, 89- Nehcî Divanı – (hzl.) Neslihan Koç, 90

Nesîmî Divanı – (hzl.) Hüseyin Ayan, 91- Neşâtî Divanı – (hzl.) Mahmut Kaplan, 92- Nev‟î Divanı

– (hzl.) M.Tulum-M.A.Tanyeri, 93- Nev‟î-zâde Atâyî Divanı – (hzl.) Saadet Karaköse, 94- Nevres

i Kadîm Divanı – (hzl.) Hüseyin Akkaya, 95- Nigârî Divanı – (hzl.) Azmi Bilgin, 96- Ni‟metî

Divanı – (hzl.) G. Esra Ersöz, 97- Osman-zâde Tâ‟ib Divanı – (hzl.) ?, 98- Rahîmî Divanı – (hzl.)

Ahmet Mermer, 99- Ravzî Divanı – (hzl.) Yaşar Aydemir, 100- Refî‟-i Kâlâyi Divanı – (hzl.) Bilal

Alpaydın, 101- Revânî Divanı – (hzl.) Ziya Avşar, 102- Rezmî Divanı – (hzl.) Mehmet Gürbüz,

Ruznâmeci-zâde Şinâsî Divanı – (hzl.) Esat Harmancı, 104- Sa‟îd Giray Divanı – (hzl.)

Saadet Karaköse, 105- Sâmî Divanı – (hzl.) F. Sabiha Kutlar, 106- Sehâbî Divanı – (hzl.) Cemal

Bayak, 107- Selîkî Divanı – (hzl.) Ömer Zülfe, 108- Sevdâyî Divanı – (hzl.) Zübeyde Yaşar, 108

Câzim Divanı – (hzl.) Ahmet Özbek, 109- Üsküdarlı Sırrî Divanı – (hzl.) Şevkiye Kazan, 110- Sırrî

Hanım Divanı – (hzl.) Berat Acil, 111- Eğribozlu Sırrî Divanı – (hzl.) Sıddık Cansever, 112

Süheylî Divanı – (hzl.) M. Esat Harmancı, 113- Sutûrî Divanı – (hzl.) Emine Adaş, 114- Şehdî

Divanı – (hzl.) Şeyda Bayındır, 115- Şehrî Divanı – (hzl.) Şener Demirel, 116- Şem‟î Divanı –

(hzl.) Murat Karavelioğlu, 117- Şeref Hanım Divanı – (hzl.) Mehmet Arslan, 118- Şerîfî Divanı –

(hzl.) Sadık Yazar, 119- Şevkî İbrahim Divanı – (hzl.) Esma Tezcan, 120- Şeyh Gâlib Divanı –

(hzl.) Naci Okçu, 121- Şeyh Hüsameddin Uşşâkî Divanı – (hzl.) Yavuz Özenç, 122- Şeyhî

Mehmed Divanı – (hzl.) Oktay Nar, 123- Şeyhülislam Yahyâ Divanı – (hzl.) Hasan Kavruk, 124

Şuhûdî Divançesi – (hzl.) Ertuğrul Can, 125- Tâci-zâde Ca‟fer Divanı – (hzl.) İsmail Erünsal, 126

Tecellî Divanı – (hzl.) Sebahat Deniz, 127- Tırsî Divanı – (hzl.) Kadriye Yılmaz Orak, 128- Tokatlı

Kânî Divanı – (hzl.) İlyas Yazar, 129- Trabzonlu Avnî Divanı – (hzl.) Selma Ülker, 130- Usûlî

Divanı – (hzl.) Mustafa İsen, 131- Ümmî Sinan Divanı – (hzl.) A.Azmi Bilgin, 132- Üsküdarlı

Kâşif Divançesi – (hzl.) Mustafa Erdoğan, 133- Vahyî Divanı – (hzl.) Hakan Taş, 134- Vasfî

Divanı – (hzl.) Mehmed Çavuşoğlu, 135- Vecdî Divanı – (hzl.) Ahmet Mermer, 136- Vusûli Divanı

– (hzl.) Hakan Taş, 137- Yahyâ Bey Divanı – (hzl.) Mehmed Çavuşoğlu, 138- Yakînî Divanı –

(hzl.) Ömer Zülfe, 139- Yenişehirli Avnî Divanı – (hzl.) Lokman Turan, 140- Yunus Emre Divanı

– (hzl.) Mustafa Tatçı, 141- Zâ‟ik Divanı – (hzl.) Engin Karakoyun, 142- Zâtî Divanı (C. II) –

(hzl.) Ali Nihat Tarlan