SICAKLIK TERSELMESİNİN HAVA KİRLİLİĞİNE ETKİSİ (ISPARTA ŞEHİR MERKEZİ ÖRNEĞİ)

Enerji tüketiminin artması başta kentler olmak üzere, yerleşim alanlarında hava kirliliğini önemli bir sorun haline getirmiştir. Ülkemizde doğalgaz kullanımının yaygınlaşması ve kaliteli kömüre olan yöneliş, sorunun büyümesini kısmen engellese de ortadan kaldırmış değildir. Beşeri faaliyetlerin bir sonucu olan hava kirliliği üzerinde topografik ve klimatik faktörlerin etkisi oldukça önemlidir. Topografya, havanın kararlılığını dolayısı ile sıcaklık terselmesini ve rüzgâr hızını yönlendiren bir faktör olarak kirliliğe tesir eder. Bu araştırmada, Isparta şehir merkezinde yer alan Hava Kalitesi İzleme İstasyonu’ndan (37 ̊ 46ʹ 41ʹʹ Kuzey-30 ̊ 32ʹ 51ʹʹ Doğu) elektronik olarak indirilen Kükürtdioksit (SO 2 ) ve Partikül Madde (PM 10 ) verileri kullanılmıştır. Bu veriler Ulusal ve Avrupa Birliği ülkeleri sınır değer kriterleriyle karşılaştırılmış ve sınırların çok aşıldığı aylara ait (2006- 2016 yıllarının Kasım-Aralık-Ocak-Şubat ve Mart Ayları) günlük verileri, SPSS 23 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmada, Yüksek Atmosfer Balonları verilerinden sıcaklık terselmesi değerleri hesaplanmış ve kirleticiler arasındaki ilişki analiz edilmiştir. Analizlerde Çoklu Regresyon ve Pearson Korelasyon testleri kullanılmıştır. Regresyon analizine göre, PM 10 yoğunluğu üzerinde sıcaklık terselmesinin tek başına % 38.8’lik; sıcaklık terselmesi ile rüzgâr hızının birlikte % 47.7’lik kontrolü söz konusudur. SO 2 yoğunluğu üzerinde ise rüzgâr hızının % 18.4’lük; rüzgâr hızı ile birlikte sıcaklık terselmesinin % 23.4’lük bir hakimiyeti vardır. Pearson Korelasyon testi sonuçları, Isparta’daki hava kirliliğinin önemli parametrelerinden olan SO 2 ve PM 10 yoğunluğu ile sıcaklık terselmesi arasında orta ve pozitif yönlü; rüzgâr hızı ve bulutluluk arasında zayıf ve negatif yönlü bir ilişkiyi ifade etmektedir. Her iki kirleticinin yoğunluğunda son yıllarda bir düşüş eğilimi saptanmıştır. Bunda doğalgaz kullanımının yaygınlaşması, yakıt kalitesinin yükseltilmesi ve ulaşım araçlarının standardındaki yükselmenin etkili olduğu düşünülmektedir.

THE EFFECTS OF TEMPERATURE INVERSION ON AIR POLLUTION (ISPARTA CITY CENTER EXAMPLE)

The increase in energy consumption has made air pollution an important problem in residential areas, especially in cities. The widespread use of natural gas in our country and tendency to use high quality coal have partially prevented the increase of the problem but have not eliminate it. The effect of topographic and climatic factors on air pollution, which is a consequence of human activities, is very important. The topography affects temperature inversion due to the stability of the air and also affects pollution as a factor that directs the wind speed. In this study, sulfur dioxide (SO 2 ) and Particulate Matter (PM 10 ) data electronically downloaded from Air Quality Monitoring Station (37 ̊ 46' 41'' North-30 ̊ 32' 51'' East) in Isparta city center were used. These data were compared with the National and European Union upper limit value criteria and the daily data of the months when the limits were exceeded (November-December-January-February-March of 2006-2016) were analyzed using the SPSS 23 program. In the study, temperature inversion values were calculated from the data of High Atmosphere Balloons and the relationship between pollutants was analyzed. Multiple Regression and Pearson Correlation tests were used in the data analyzes. According to the regression analysis, the temperature inversion alone gives 38% control over the PM 10 density, the temperature inversion and the wind speed together control 47.7%. On the SO 2 density, 18.4% of the wind speed; temperature inversion with wind speed has a 23.4% control. Pearson Correlation test results show that there is a moderate and positive correlation between the SO 2 and PM 10 concentrations which are important parameters of air pollution and the temperature reversal there is also a weak and negative relationship between wind speed and cloudiness in Isparta. There has been a downward trend in the concentration of both pollutants in recent years. This is thought to be due to the widespread use of natural gas, the upgrading of fuel quality and the increase in the standard of transport vehicles.

PDF

___

Akpınar, E., Akpınar, S. ve Öztop, H. F. (2004). Statistical Analysis of Meteorological Factors and Air Pollution at Winter Months in Elazığ, Turkey. Journal of Urban and Enviromental Engineering, Volume: 3, p. 7-16.
Atayeter, Y. (2005). Isparta’da Bazı Yıllarda Görülen Hava Kirliliğinin Sebepleri ve Bu Kirlilikte Etkili Olan Coğrafi Faktörler. Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi, s.114-128.
Banerjee, T. Singh, S.B ve Srivastava R.K. (2011). Development and Performance Evaluation of Statistical Models Correlating Air Pollutants and Meteorological Variables at Pantnagar, India. Atmospheric Research 99, p.505–517.
Bozyiğit, R. (1997). Konya’da Hava Kirliliği. Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı 1, s.335-346.
Camalan, İ. (2012). JAA ATPL Eğitimi. http://ibrahimcamalan.weebly.com/uploads/tropikal _storm_-_jaa_atpl_meteorology_-_ibrahim_camalan.pdf (Erişim Tarihi: 20/12/2017).
Comrie, A. C. ve Diem, J. E. (199). Climatology and Forecast Modeling of Ambient Carbon Monoxid in Phoenix, Arizona. Atmospheric Enviroment, Volume: 33, p. 5023-5036.
Çay, Y. ve Çelik, E. (2015). Hava Kirliliğinin Doğal Gaz Kullanımı ile Değişimi, Sakarya İli Örneği, Akademik Platform, s.1495-1504.
Çetin, M. ve Demirci, O. K. (2016). Erzincan’da Doğal Gaz Kullanımının Hava Kalitesine Etkisi. Erzincan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Sayı: 9, s. 8-18.
Çuhadaroğlu ve Demirci Çuhadaroğlu, B. ve Demirci, E. (1997). Insuence of Some Meteorological Factors on Air Pollution in Trabzon City. Energy and Building, Volume: 25, p.179-184.
Çukur, H., Gündüzoğlu, G. ve Aşkın, Y. (2006). İzmir-Buca’da Morfo-Klimatik Özelliklerin Sıcaklık Terselmesi ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkilerinin CBS İle Sorgulanması. 4. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bilişim Günleri Sempozyumu, İstanbul.
Çiçek, İ. Türkoğlu, N. ve Gürgen, G. (2004). Ankara’da Hava Kirliliğinin İstatistiksel Analizi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 2, 1-18.
Çiftçi, Ç. Dursun, Ş. Levend, S. ve Kunt, F. (2012). Topografik Yapı, İklim Şartları ve Kentleşmenin Konya’da Hava Kirliliğine Etkisi. Uluslararası Katılımlı Şehirlerin Yapılandırılması Sempozyumu (KENTSEL DÖNÜŞÜM 2012). İstanbul. 26-29 Eylül 2012. 94-103.
Erol, O. (2014). Genel Klimatoloji, Ankara: Çantay Kitabevi.
Erinç, S. (1996). Klimatoloji ve Metodları. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
Garipağaoğlu, N. ve Duman, C. (2017). Bursa Kenti Hava Kalitesinin Zaman İçerisindeki Değişimi. Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 36. s. 57-70.
İbret, Ü. ve Aydınözü, D. (2009). Şehirleşmede Yanlış Yer Seçiminin Hava Kirliliği Üzerine Olan Etkisine Bir Örnek. Kastamonu Şehri. İstanbul Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, Sayı 18, s. 71-88.
Keser, N. (2002). Kütahya’da Hava Kirliliğine Etki Eden Topografik ve Klimatik Faktörler. Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı 5, s. 69-100.
Menteşe, S. ve Tağıl, Ş. (2012). Bilecik’te İklim Elemanlarının Hava Kirliliği Üzerine Etkisi. Balıkesir Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 15, 3-16.
Kopar, İ. ve Zengin, M. (2009). Coğrafi Faktörlere Bağlı Olarak Erzurum Kentinde Hava Kalitesinin Zamansal ve Mekânsal Değişiminin Belirlenmesi. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 53, s. 51-68.
Özdemir, M. A. ve Poyraz, Z. (2002). Elazığ Şehir Merkezinde Hava Kirliliğini Doğuran Nedenler Ve Kirlilik Parametrelerinin Zaman İçindeki Değişimine Coğrafi Bir Yaklaşım. Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt 7, Sayı 8, s.163-182.
Sarı, S. ve Buldur, A. D. (2017). Topografik Faktörlerin Ekstrem Minimum Sıcaklıklara Etkisi (Karaman-Hadim Örneği). Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/29 Fall 2017, p. 487-504, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12581, ANKARA-TURKEY.
Sungur, K. A. (1977). Ankara’da Hava Kirlenmesi Bakımından Isı Terselmesinin Rolü. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, S:22, s. 119-126.
Sungur, K.A. (1980). Isı Terselmesi’nin (Inversion) Hava Kirliliği Üzerindeki Rolü ve Negatif Etkisinin Azaltılması İçin Alınacak Önlemler. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enst. Dergisi, No 23, s. 171-180.
Sungur, K. A. ve Gönençgil, B. (1997). Çeşitli İklim Elemanlarının Hava Kirliliği Üzerine Etkileri. Ankara Üni. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı:6, s.337-345.
Şahin, C. (1989). Hava kirliliği ve Hava Kirliliğini Etkileyen Doğal Çevre Faktörleri. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, s.25-45.
Topuz, M. ve Karabulut, M. (2017). Eylül 2015 Hatay Çöl Tozu Taşınımı Değerlendirmesi. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/3 Winter 2017, p. 565-580, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11575, ANKARA-TURKEY.
Türkeş, M. (2010). Klimatoloji ve Meteoroloji. İstanbul. Kriter Yayınevi.
Yıldız, A., Çay, Y. ve Özer, F. (2012). Karabük İlinde Hava Kirliliğinin Doğal Gaz Kullanımı ile Değişimi. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Sayı:1, s. 497-506.
http://www.havaizleme.gov.tr/Default.ltr.aspx Hava Kalitesi İndeksi. (Erişim Tarihi:10/12/2017)
http://www.havaizleme.gov.tr/Default.ltr.aspx Hava Kalitesi İzleme Raporu (Adana) s. 19-21. (Erişim Tarihi: 15/12/2017)
http://weather.uwyo.edu/upperair/sounding.html (Erişim Tarihi: 05/11/2017)