ŞEYHÜLİSLAM BOSTANZADE MEHMED EFENDİ VE NAZMEN VERİLMİŞ FETVÂLARI

Osmanlı'da fetvâların da manzum hâlde verilmiş olması, Klasik Türk Edebiyatı içinde orijinal bir nazım türünün ortaya çıkmasına ve farklı bir türün incelenmesine sebep olmuştur. Fetvâ kelimesi yiğit, genç, kavî anlamına gelen Arapça fetâ kökünden türemiş ve müşkil bir meselenin verilen cevapla güçlü bir şekilde izahının yapılmasını anlatmıştır. İftâ, Osmanlı'da mühim bir halk hizmeti olarak, bir meselenin hükmünün müftü veya şeyhülislamca araştırılarak ortaya konulmasını ifade etmiştir. Osmanlı'da şeyhülislâm veya müftülerin fetvâları genellikle Türkçe ve mensur hâlde verilmiş, ama orijinal bir şekil olarak manzum hâlde verilenlerine de rastlanmıştır. Böyle fetvâlar mensur hâlde verilen fetvâlara göre çok az sayıda olmuş ve Divan şairleri arasında özel ve imtiyazlı bir yerde bulunan şeyhülislâmların kalemlerinden çıkmıştır. Bu şeyhülislâmlardan birisi de Bostanzâde Mehmed Efendi'dir. Şeyhülislâm Bostanzâde Mehmed Efendi, Osmanlı'da birçok olayın ilk örneğinin kendi zamanında yaşandığı ilgi çekici bir şeyhülislâmdır. Onun kahve hakkında verdiği 52 beyitlik manzum fetvâ da bu ilgi çekici olaylardan olup, bu fetvâsıyla mühim bir tartışmaya son noktayı koymuştur. Aynı zamanda güçlü bir divan şairi olan Bostanzâde Mehmed Efendi, hatırı sayılır sayıda manzum fetvâ yazmıştır. Bu fetvâların soru ve cevaplarının beyit sayılarının hayli uzun olması da dikkat çekici bir durumdur. Bu makalede onun manzum fetvâlarından tespit edilebilen dört örnek dikkatlere sunulmaktadır.

SHAYKH AL-ISLAM BOSTANZADAH MEHMED EFFENDI AND HIS IN VERSE FATWAS

In the Ottoman Empire is seen even fatwas in verse written and it in the classical Turkish literature are instrumental to the emergence of a original poetry species. The word fatwa is derived from feta which means brave, young and strong; a difficult issue in the reply given to making a strong statement describes. Ifta, describes in the Ottoman Empire as an important public service by shayk al Islam to investigate an issue or put forward. In the Ottoman the fatwas of shaykh al Islams or muftis although are usually given Turkish and prose, but the in verse was given even. According to prose fatwas in verse fatwas very little has been written and came from pen of shaykh al Islams that has a special place among the poets of the Court. Bostanz?dah Mehmed Effendi, one of them. In Ottoman, during the Shaykh al-Islam Bostanzâde Mehmed Effendi time, it has been many events that experienced firstly. His 52 couplet in verse fatwa about coffee is a firstly experienced event and put a stop to an important discussion. Mehmed Effendi, besides being a strong dewan poet he has written many in verse fatwas. The couplet number of the questions and answers of this fatwas are very long and that is very remarkable. In this article, four examples of his in verse fatwas will be presented.

PDF

___

AHMED RİFAT Efendi, Devhatü"l-meşâyih maa zeyl, İstanbul ts. (1978), s. 23-24.

AKGÜNDÜZ, Ahmed, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri, İstanbul 1990.

AKSOY, Mehmet, Şeyhülislamlıktan Bugüne Şeyhülislamlıktan Diyanet İşleri Başkanlığına Geçiş, Köln,1998.

ASLAN, Nasi, İslam Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri, Ankara 2005, s. 73.

ATÂİ, Nev"izâde Ataullah, Zeyl-i Şakâik, İstanbul 1268. (nşr.A.Özcan İstanbul 1989)

ATAR, Fahrettin, Fetvâ, DİA, İstanbul, 1995, XII, 486-496.

AYDIN, M. Akif, Osmanlı"da Hukuk, Osmanlı Devleti Tarihi, Feza Gazetecilik, İstanbul1999, II.

AYDIN, Mehmet Akif, Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, 2001.

BALTACI, Cahit, 15. ve 16. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul 1976.

BİLGE, Mustafa, İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul 1984.

BİLMEN, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul, 1976.

BURSALI M.TAHİR, Osmanlı Müellifleri, İstanbul 1333-42, I, 256.

ÇELEBİOĞLU, Amil, Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB yayını, İstanbul 1998.

ERGİN, Hayri, 18. yy. Fetvâlarına Göre Osmanlı"da Günlük Hayat (Behcetü"l-fetâvâ Örneği), Yüksek Lisans tezi, Gazi Üni. SBE, Ankara 2006.

HEYD, Uriel, Osmanlı"da Fetvâ Müessesesinin Bazı Tezahürleri, (Çev.Fethi Gedikli),Hukuk Araştırmaları Dergisi, 9/1-3, 1995.

İPŞİRLİ, Mehmet, DİA C.6. İstanbul 1992, s.311.

IMBER, Colin, Ebussuud:The Islamic Legal Interpretation, California 1997.

İlmiye Salnamesi, İstanbul, s.304.

KOÇ, Mehmet, Şeyhu"l-İslâm Minkârizâde Yahya Efendi"nin Talak ile İlgili Fetvâları veTahlili, basılmamış Yüksek Lisans tezi, Adana 2008.

MARDİN, Ebu"l-Ula, Fetvâ, İA, İstanbul, 1977, IV, 582.

MEHMED SÜREYYA, Sicill-i Osmâni, İstanbul 1308-15, IV, 133.

NAÎMÂ Târihi, İstanbul 1280, I, 142-144.

SELÂNİKİ, Târih, (nşr.M.İpşirli), I,II, İstanbul 1989.

ŞAHİN, Mustafa, İslam Hukukunda Fetva ve Osmanlılar Dönemi Fetva Mecmuaları,(Yüksek Lisans tezi), Bursa 2000.

TANÖR, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, 2002.

UZUNÇARŞILI, İ.H.,Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, TTK 2.bsk., Ankara 1965.

UZUNÇARŞILI, İ.H., Osmanlı Tarihi, III/2, Ankara 1947-59, s. 455-456; İlmiye Teşkilâtı, Ankara 1965, ss. 47, 178, 192, 195, 196.

ÜÇOK, Coşkun-MUMCU, Ahmet-BOZKURT, Gülnihâl, Türk Hukuk Tarihi, Ankara,1996.

ZEYDAN, Abdülkerim, İslam Hukukuna Giriş, (Çev. Ali Şafak), İstanbul, 1995

Bayerische Staatsbibliothek, Cod. Turc 266.

yazmalar.gov.tr"den taranan eserler:

Câmiü"l-fetâvâ, Edirne Selimiye Yazma Eser Kütüp., 22 Sel 6094.

Fetâvâ, 03 Gedik 18294/1, Afyon Gedik Ahmet Paşa İHK.

Fetâvâ,03 Gedik 18051, Afyon Gedik Ahmet Paşa İHK.

Fetâvâ, 03 Gedik 18430,18400/1, Afyon Gedik Ahmet Paşa İHK.

el-Fetâvâ, 06 Mil Yz A 7468.

Fetâvâ-yı Nu'mâniye, 19 Hk 1685, Çorum Hasan Paşa İHK, 240 yk.

Fetâvâ-yı Ferâ'iz, 19 Hk 1664