ŞEYH AHMED-İ HÂNÎ’NİN MEM Û ZÎN MESNEVİSİNDE AYETLERDEN İKTİBASLAR (I-IV BÖLÜM)

Klasik Kürt Edebiyatı temelini, İslam dininden ve onun kültüründen almıştır. Dolayisiyla klasik Kürt şairleri İslam dininin tesiri altında oldukça fazla kalmışlardır. Bu şairlerin birincil kaynağı Kur’an-ı Kerim, ikincil kaynakları ise Hadis-i Şerifler olmuştur. Bu şairlerden birisi olan Ahmed-i Hânî (ö. 1707), dindar bir aileye mensup olup şark medreselerinde yetişen ve daha sonra bu medreselerde öğrencilerin eğitimi ile uğraşan ve arkasında çok kıymetli eserler bırakan bir âlimdir. Ahmed-i Hânî’, dönemin revaçta bulunan Farsça ve Arapçayı çok iyi bilmesine rağmen eserlerini halk okuyup anlayabilsin diye içinde doğup büğüdüğü toplumun dilini kullanmıştır. Onun, Nûbihara Pýçûkan, 'Eqida İmanê, Divan ve Mem u Zin adlı eserlerinin günümüze kadar gelmesinde bu sade uslubunun etkisi büyüktür. Ahmed-i Hânî’nin kıymetli eserlerinden birisi de mesnevi tarzında yazmış olduğu Mem û Zîn’dir. Hânî, eserini telif ederken Kur’an-ı Kerim’den çok faydalanmıştır. Bu açıdan bakıldığında onun Kur’an’a ve Kur’an ilimlerine olan vukûfiyetinin ne denli ileri düzeyde olduğu görülecektir. Kur’an’dan aldığı motiflerin fazlalığı ve onları ustaca eserine derc etmesi onun âlim kişiliğinin yanında aynı zamanda çok önemli bir edip ve şair olduğunu da göstermektedir. Bu makalede Hânî’nin hayatı ve eserleri kısaca anlatılıp iktibas hakkında bilgi verilecek daha sonra, kendisinin, Kur’an-ı Kerim’in tesiri altında ne kadar kaldığı tespit edilmeye çalışılacaktır. Bir makalenin sınırlarını aşmamak maksadıyla konu, ilgili eserin ilk dört bölümü ile sınırlı tutulmuştur.

THE GUOTATIONS OF KORAN’S VERSES IN SHEIKH EHMEDÊ HÂNÎ’S MATHNAWI CALLED MEM AND ZÎN (SECTION 1-4)

The basic of Kurd classic literature is based on Islam and its culture. That ‘s why Kurd poets have been affected from Islam immensely. Kurd classic literature poets are under the influence of holy book Qur’an. One of those poets is Ehmedê Xanî. As it is known, Ehmedê Xanî comes from a religious family and received education in Kurdistan madrasa. After then he worked as an imam and within this period he left many priceless works behind. Ahmedê Hāni used the language of the society that he wrote out because he wanted the works he wrote to be understood and read by the people. There are four artifacts of Ahmedê Hani that arrive on today. These are Nûbihara Pýçûkan, 'Eqida İmanê, Divan and Mem'u Zin. One of those works is Mem and Zîn, which is written in a style of mesnevi by Ehmedê Xanî. Ehmedê Xanî touched on many topics in his work Mem and Zîn, in which it is referred to Qur’an substantially. First of all, in our presentation, we are going to introduce Ehmedê Xanî and present effect of Qur’an on his work called Mem and Zin We limited our presentation with the first four parts of Mem and Zin‘s mesnevi. Within these four parts we thoroughly analysed and evaluated the effects of Qur’an.

PDF

___

--------, (2008), (Analiz ve Şerh: Kadri Yıldırım), Nûbehara Pıçûkan, Avesta Yayınları, (Birinci Baskı), İstanbul.
--------, (2008), Eqîdeya Îmanê, (Analiz ve Şerh: Kadri Yıldırım), Avesta Yayınları, İstanbul.
--------, (2010), Mem û Zin, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1. Baskı, Ankara.
--------, (2017), “Baba Tahir û Dubeytiyên Wî” Süryani Arap ve Kürt Klasikleri, Uluslararası Klasikler Çalıştayı Bildirileri, Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları (Birinci Baskı), Mardin.
Aktaş, M. N., (2015 ), “Molla Hüseyin Bateyî’nin Çalışmalarında Kur’ân’ın Kaynaklığı Üzerine”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015/2, Yıl: 6, Cilt: IV, Sayı: 12, ss. 151- 171.
Baba Tahirê Uryan, (1998), Dubeytî, (Ji Lorî Sabah Kara), Nûbihar Yayınları, İstanbul.
DİA, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, I-XXXXIIII, İstanbul, 1988-2013.
Diyarbekirli Sadi Paşa, (2008), Mizanu’l-Edeb, Şirket-i Mürettebiye Matbaası, İstanbul 1305.
Durre, A., (2002), Şerha Dîwana Ehmedê Xanî, Felsefe û Jiyana Wî, Avesta Yayınları, (Birinci Baskı), İstanbul.
Dündar, M., (2017), “Ahmed-i Hanî’nin İlmi Kişiliği”, Türk ve İslam Dünyası Araştırmaları Dergisi, Tidsad, Yıl: 4, Sayı: 14, Aralık 2017, s. 222-229.
Ehmedê Xanî, (1992), Nûbar, Latin Alfabesine Çeviren, Zeynelabidin Zınar, Fırat Yayınları İstanbul.
Findi, R., (2008), el-Fikru’l-Kavmiyyu Beyne Hânî ve Haci Kadır el-Koyî (Dirasetun Nakdiyyetun), (Dördüncü Baskı), Duhok.
Geçit, M. S., (2013 )“Hoca Ahmed Yesevi ile Şeyh Ahmed-i Hânî’nin Divân-ı Hikmet ve Mem u Zin Eserlerindeki İtikadi Esasların Mukayesesei”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt, 13, Sayı, 3, ss. 1123-156.
Gültekin, M., (2012), “Ehmedê Xanî ve Öncesi”, Salnama Ehmedê Xani 2011 (haz.: Mehmet Gültekin vd.), Belge Yayınları, (Birinci Baskı), İstanbul, ss. 13-73.
Işık, İ. S., (2013), A’dan Z’ye Kürtler Kişiler-Kavramlar-Kurumlar, Nûbihar Yayınları, (İkinci Baskı), İstanbul.
İsen, M. vd., (2015), Eski Türk Edebiyatı, Grafiker Yayınları, (Üçüncü Baskı), Ankara.
Karagöz İ. vd., (2010), Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, (Beşinci Baskı) Ankara.
Keleş, R., (2016), Divan Şiirinde Ayet ve Hadis İktibasları, Kitabevi Yay., İstanbul.
Kur’an-ı Kerim, Türkiye Diyanet Vakfi Yayınları, Ankara 2012.
Külekçi, N., (1999), Açıklamalar ve Örneklerle Edebi Sanatlar, Akçağ Yay., 2. Baskı, Ankara.
M. Xalid Sadînî (2010), Mela Huseynê Bateyî, Nûbihar Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
Mecdudin Muhammed b. Yakûb li Fîrûz Abadî (2008), Qamûsu’l-Muhît, (Tahkik: Enes Muhemmed eş-Şamî & Zekeriya Cabir Muhammed), 1. Baskı, Daru’l-Hadis, Kahire.
Mela Ahmedê Cizîrî (2009), Dîwan (Metnê Kurdî &Türkçe Çevirisi), Nûbihar Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
Mustafa Uzun, (2000), “İktibas: Türk Edebiyatı”, Diyanet İslam Ansiklopedisi DİA, XXII.
Pala, İ., (2013), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, (23. Baskı), İstanbul.
Resûl, İ. M., (2007), Ehmedê Xanî ve Mem û Zin, (çev.: Kadri Yıldırım), İstanbul.
Rıza K.; Pala İ., (2006), DİA, XXXI, İstanbul.
Sönmez, N., (2013), Cahiliye Döneminde ve Sadru’l-İslâm Döneminde Hitabet, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum.
Şakeli, F., (1992), Kurdish Nationalisim in Mam û Zî, (Çev.: Ş. Süer), Doz Yayınları, (İkinci Baskı), İstanbul.
Vatandaş, C., (2010), Hz. Muhammed’in Hayatı ve İslam Daveti, Mekke Dönemi, (Altıncı Baskı), İstanbul.
Yaşin, A., (2012) Kürt Filozofu Şeyh Ehmedê Xanî Hazretleri, Lis Yayınları, (Birinci Baskı), Diyarbakır 2.
Yıldırım, K., (2011) Ehmedê Xanî’nin Fikir Dünyası, Ağrı Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayınları, (Birinci Baskı), Ağrı.